2024 جىلى 29 اقپاننان 1 ناۋرىزعا قاراعان ءتۇنى ۇكىمەتتىڭ «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اۋماعىندا ۋاقىتتى ەسەپتەۋ ءتارتىبى تۋرالى» قاۋلىسىنا سايكەس ەلدىڭ بۇكىل اۋماعى بىرىڭعاي ساعاتتىق بەلدەۋگە كوشتى. سودان بەرى بۇگىن تۋرا 3 اي ءوتتى. الايدا ۋاقىت بەلدەۋى تەڭەسكەنگە دەيىن دە، تەڭەسكەننەن كەيىن دە وزگەرىسكە قارسى جۇرتتىڭ قاراسى ازايمادى. ويتكەنى، ەلدىڭ ساعاتى جىلجىعان ايماعى جاز شىعىپ، كۇن ۇزارعاندا ۋاقىتتىڭ زاردابىن كورىپ وتىرعاندارىن ايتۋدا.
قازاقستان ۇكىمەتى بىرىڭعاي ساعات بەلدەۋىنە كوشۋدى كولىك جانە باسقا دا كوممۋنيكاتسيالاردى ۇيلەستىرۋدى جاقسارتادى، بيزنەستى جۇرگىزۋگە، مەملەكەتتىك ورگاندار مەن شۇعىل قىزمەتتەردىڭ ءوزارا ءىس-قيمىلىنا وڭ اسەر ەتەدى دەپ ءتۇسىندىردى. سونداي-اق، بىرىڭعاي ۋاقىت بەلدەۋىندە بولعان كەزدە ساپارلاردى جوسپارلاۋ، مەملەكەتتىك باسقارۋ، بانكتىك اۋدارىمدار جاساۋ، قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ ىڭعايلى، بۇل ءوز كەزەگىندە ەڭبەك ونىمدىلىگىن ارتتىراتىنىن جانە كوپتەگەن قىزمەت سالالارىنا وڭ اسەرىن بەرەتىنىن ايتتى. الايدا، حالىقتىڭ باسىم كوپشىلىگى جۇمىس ىستەيتىن كەڭسە قىزمەتكەرلەرى مەن پەداگوگتارعا ىڭعايسىزدىق تۋدىرۋدا.
“ەڭبەك ونىمدىلىگى تومەندەيدى”
قازاقستاننىڭ قۇرمەتتى ۇستازى، قوعام بەلسەندىسى ءومىر شىنىبەكۇلى وزگەرىس ەرتە تۇراتىندار ءۇشىن قيىنعا سوعاتىنىن ايتادى.
“مەن ەرتە تۇراتىن اداممىن. بۇرىننان از ۇيىقتايمىن. 5-6 ساعات ۇيىقتاسام ۇيقىم قانىپ قالادى. بۇرىنعى ۋاقىت بەلدەۋىنىڭ قايتا ورالعانىن قالايمىن. ويتكەنى، تاڭعى ساعات 5 شاماسىندا ويانسام، ساعات 9-دا جۇمىس باستالعانشا شارشاپ قالامىن. ەرتە وياناتىنداردىڭ ءبارى سولاي دەپ ءجۇر. سونىڭ سالدارىنان ەڭبەك ونىمدىلىگى تومەندەيدى. ەگەر كەڭەس زامانىنداعىداي كوكتەم-جازدا ساعاتتى 1 ساعات كەرى جىلجىتقاندا سول قولايلى بولار ەدى”، دەدى ءومىر شىنىبەكۇلى.
ارىپتەسىنىڭ پىكىرىنە قوعام بەلسەندىسى، پەداگوگ دانا راۋ دا قوسىلادى.
ء“وز باسىم ساعاتتى جىلجىتقانعا قارسىمىن. ويتكەنى، ول فيزيكالىق، تابيعي زاڭدىلىقتارعا قايشى. ياعني، ادامنىڭ بيولوگيالىق، ەكولوگيالىق بولمىسىنا زياندى دەپ ويلايمىن. ال ساعاتتى جىلجىتقان ەكەن، وندا جۇمىس ءتارتىبىن، جالپى الەۋمەتتىك ورتا قىزمەت رەتىن سوعان سايكەس وزگەرتسىن. ماسەلەن، جۇمىس كۇنىن 8-گە اۋىستىرسىن. ەسەسىنە،وزدەرىمەن بىرگە بالالارىن ساباققا جەتكىزىپ، جۇمىسىنا بارادى. ال تۇسكى اس ۋاقىتىن بيۋدجەتتىك ۇيىمداردا قىسقارتۋ كەرەك. 1,5 ساعات تۇسكى اس ءتيىمسىز. قالعانىنى ۋاۇقىتىن وتباسىنا، بالالارىنا كوڭىل بولە الار ەدى.
ۋاقىتتى اۋىستىرعانمەن ەكونوميكالىق-الەۋمەتتىك ورتاعا تيىمدىلىگى جوق. بيولوگيالىق ساعات ءبارىبىر جەڭىپ تۇر. سوندىقتان، ۋاقىتتى عىلىم مەن تابيعات زاڭىنا سۇيەنىپ قايتارعان دۇرىس”، - دەدى دانا راۋ.
اپتاسىنىڭ بەس كۇنىن كەڭسەدە وتكىزەتىن الماتى قالاسىنىڭ تۇرعىنى گۇلسەزىم مۇحاتايدىڭ ايتۋىنشا، جاڭا ۋاقىت بەلدەۋى ۋاقىتىن ءتيىمدى پايدالانۋىنا كەدەرگى.
“مەن كۇندە تاڭنان كەشكە دەيىن قاربالاسپەن كەڭسەدە جۇمىس ىستەيمىن. جاڭا ۋاقىت بەلدەۋى مەن ءۇشىن ءتيىمسىز. ويتكەنى، بۇل دەنساۋلىققا زيان. ياعني، جۇمىسقا كەش كەلىپ، كەش قايتىپ، كۇننىڭ كوزىن كورمەيمىز. كۇن ساۋلەسىنەن دارۋمەندەر الۋعا ۋاقىت قولايسىز. اسىرەسە، قىس مەزگىلىندە كۇن ەرتە باتادى. جۇمىستان قاراڭعىدا قايتامىز. جۇمىستان بولەك، وزگە شارۋالارىمىزعا نەمەسە وتباسىمىزعا كوڭىل بولۋگە ۋاقىت بولماي قالادى. بۇل مەكتەپ وقۋشىلارىنا تىپتەن قاۋىپتى. ۋاقىتتىڭ وزگەرۋى دەنساۋلىققا عانا ەمەس، تۇرمىسقا دا اسەر ەتەدى. ەلەكتر ەنەرگياسىن تۇتىنۋ ۇلعايۋدا”، دەدى گۇلسەزىم مۇحاتاي.
جاڭا ۋاقىت بەلدەۋىنە قارسى مۇنداي پىكىرلەر وتە كوپ. ءتىپتى، وزگەرىسكە قارسى شىققان قازاقستاندىقتار بۇرىن قولدانىستا بولعان ۋاقىت بەلدەۋىن قايتارۋ جونىندەگى پەتيتسيا جاريالادى. پەتيتسياعا توقتالماي تۇرىپ، ۋاقىت تەڭەسكەن ءۇش ايدا نە وزگەرگەنىن انىقتايىق.
ءۇش ايدا نە وزگەردى؟
اتقانىمىزداي، ۋاقىت تەڭەسكەنىنە ءۇش اي بولدى. وسى ارالىقتا نە وزگەردى؟ بۇل تۋرالى “ادىرنا” ۇلتتىق پورتالى قازاقستان رەسپۋبليكاسى ساۋدا جانە ينتەگراتسيا مينيسترلىگىنىڭ تەحنيكالىق رەتتەۋ جانە مەترولوگيا كوميتەتىنەن سۇراپ، حات جولدادى. كوميتەتتىڭ ايتۋىنشا، بۇل ۋاقىت ارالىعىندا ساعاتتىڭ جىلجۋى ەلەكتر ەنەرگياسىن تۇتىنۋدىڭ كۇندەلىكتى ءپروفيلىنىڭ وزگەرۋىنە اكەلگەن.
”قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا بىرىڭعاي ۋاقىت بەلدەۋىن قولدانۋ ماسەلەسى «ف.گ.فەسەنكوۆا اتىنداعى استروفيزيكا ينستيتۋتى» عالىمدارى، «گەنەتيكا جانە فيزيولوگيا ينستيتۋتى»، «گەوگرافيا جانە سۋ قاۋىپسىزدىگى ينستيتۋتى»، «م.ا. ايتحوجينا اتىنداعى مولەكۋلالىق بيولوگيا جانە بيوحيميا ينستيتۋتى»، «قازاق ونكولوگيا جانە راديولوگيا عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى» ساراپشىلارى مەن عالىمداردىڭ جانە مەملەكەتتىك ورگاندار وكىلدەرىنىڭ قاتىسۋىمەن پىسىقتالدى.
عالىمداردىڭ دەرەكتەرى بويىنشا ۋاقىت بەلدەۋىنىڭ جىلجۋى ەلەكتر ەنەرگياسىن تۇتىنۋدىڭ كۇندەلىكتى ءپروفيلىنىڭ وزگەرۋىنە اكەلگەنىن كورسەتەدى. بۇرىن تۇتىنۋ شىڭى ساعات 19:00 دەن 23:00 گە دەيىن بولعان، قازىر بۇل ساعات 18:00 دەن 22:00 گە دەيىن وزگەردى جانە كۇندەلىكتى ەلەكتر ەنەرگياسىن تۇتىنۋ كورسەتكىشتەرىنە سۇيەنە وتىرىپ، ادامدار ءبىر ساعاتتان كەيىن ۇيىقتايتىنى، دەمەك، ءبىر ساعاتتىق ءوسۋ گورمونىن الماعانى كورىنەدى”، دەلىنگەن جاۋاپتا.
سونىمەن قاتار، كوميتەت بىرىڭعاي ساعات بەلدەۋىنە بەيىمدەلۋ ءۇشىن ۋاقىت كەرەگىن ايتادى.
“قازاقستان حالقىنىڭ كوپ بولىگى گەوگرافيالىق تۇرعىدان UTC + 5 ۋاقىت بەلدەۋىندە تۇرادى، الايدا ءىس جۇزىندە ولار ءوز ومىرلەرىن UTC+6 الەۋمەتتىك ۋاقىتىندا جۇرگىزگەن جانە بۇل ادامداردى دەسينحرونوز تسيركاتتى ريتمىنە الىپ كەلەدى.
ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، UTC + 5 ۋاقىت بەلدەۋى ەلدەگى ەڭ دۇرىس جانە قولايلى ۋاقىت بولىپ تابىلادى. قازاقستاننىڭ كوپتەگەن وڭىرلەرى ءۇشىن تابيعي ۋاقىتقا بارىنشا جاقىن ۋاقىتتى پايدالانۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
بەيىمدەلۋ جانە قالپىنا كەلتىرۋ پروتسەستەرى عالىمداردىڭ پىكىرىنشە، بىردەن باستالىپ، ءۇش جىلدان بەس جىلعا دەيىن سوزىلادى” دەپ جاۋاپ بەردى ساۋدا جانە ينتەگراتسيا مينيسترلىگىنىڭ تەحنيكالىق رەتتەۋ جانە مەترولوگيا كوميتەتى.
“ۋاقىت بەلدەۋى وزگەرگەن ايماقتار ءوز تابيعي ۋاقىتىنا كوشتى”
قولدانبالى حرونوبيولوگيا مامانى بولات نۇرقوجاەۆ دەنساۋلىقتى ساقتاۋ ءۇشىن كۇن ۋاقىتىنا بارىنشا جاقىن تۇراقتى ۋاقىت بەلدەۋلەرىن قولدانعان دۇرىس، ياعني قازاقستان بويىنشا ءبىر رەتتىك UTC+5 جۇيەسىنە كوشۋ عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتتارى مەن عالىمداردىڭ قولداۋىمەن ەڭ وڭتايلى شەشىم بولعانىن ايتادى.
“بىرەگەي ۋاقىتتى قولدانىلعان ءبىر سەبەبى، باتىس وبلىستارىندا جۇمىس ۋاقىتى استانامەن سايكەسسىزدىك بولماۋى. ياعني، ونلاين كەزدەسۋ بولسىن، جينالىستار بولسىن 1 ساعات ەرتە بارۋعا، ەرتە وتىرۋعا ءماجبۇر بولدى. مىسالى، استاناداعى 8-دە بولاتىن جينالىسقا باتىس ايماق جۇمىس ۋاقىتى بولماسا دا 7-دە بارۋعا ءماجبۇر بولدى. ياعني، مەملەكەتتىك باسقارۋ، بانكتىك اۋدارىمدار جاساۋ، قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ سىندى قىزمەتتەرگە ىڭعايلى بولعاندىقتان ۇكىمەت وسىنداي شەشىم قابىلدادى.
ءبىز جۇمىس توبىندا مىنانداي نۇسقالار ۇسىندىق. ءبىرىنشى دەكرەتتىك ۋاقىتتان مۇلدە باستارتۋ. ياعني، باتىستى دا، شىعىستى دا ءبىر ساعاتقا شەگەرىپ، ءوزىنىڭ تابيعي ۋاقىتىنا، ەڭ جاقىن بەلدەۋلىك ۋاقىتىنا كوشىرۋ. ەكىنشىسى وسى بىرەگەي ۋاقىتتى قولدانۋ. وسىنىڭ ەكىنشى نۇسقاسىن ۇكىمەت قابىلدادى. ويتكەنى، ەلدى باسقارۋعا، پويىز، ۇشاقتاردىڭ ۋاقىتىن شاتاسپاۋعا جانە تاعى باسقا قىزمەتتەرگە وڭتايلى دەپ شەشتى. ءبىز وعان كوندىك. بىراق بۇل بىرىڭعاي ۋاقىت بەلدەۋىنە كوشۋ ءتيىمسىز بولدى دەگەن ءسوز ەمەس. ويتكەنى، ولار ءوزىنىڭ تابيعي ۋاقىتىنا كوشتى. ال باتىس ءوڭىرى ءوزىنىڭ تابيعي ۋاقىتىنان ءبىر ساعات الدا. ەگەر ول جاقتى دا ءبىر ساعاتقا شەگەرەيىك دەسە، مەن قوس قولداپ قولدار ەدىم”، دەدى بولات نۇرقوجاەۆ.
”تابيعي ۋاقىت ەشقاشان زيان بولمايدى”
سونداي-اق، ول ۋاقىت بەلدەۋىن قايتارۋ ماسەلەسى تۋىنداماس ءۇشىن مينيسترلىكتەر جۇمىس ۋاقىتىن ءبىر ساعات العا جىلجىتۋ كەرەگىن ەسكەرمەگەنىن ايتتى.
ء“بىز بىرەگەي ۋاقىتقا كوشكەننەن كەيىن ءبىلىم، ەڭبەك جانە عىلىم مينيسترلىكتەرى بىرىگىپ توپ قۇرىپ، وسى ماسەلەنى رەتتەۋدى باستاۋى كەرەك ەدى. بىراق بۇنى ساۋدا جانە ينتەگراتسيا مينيسترلىگىنە جۇكتەپ قويدى. سوندىقتان حالىقتىڭ اراسىندا داۋ، تۇسىنبەۋشىلىك تۋىنداپ وتىر. ەگەر سول كەزدە اتالعان مينيسترلىكتەر بۇل ماسەلەنى شەشۋدى، جۇمىس پەن ساباق ۋاقىتىن 1 ساعات ەرتە باستاۋدى قولعا السا، مۇنداي قيىندىق تۋدىرماس ەدى. ءبىر ساعات ەرتە باستالسا، جۇمىس تا ەرتە اياقتالىپ، باسقا ىستەرگە ۋاقىتتارىن ارناي الاتىن ەدى.
جالپى بۇل ۋاقىتتى تابيعي ۋاقىتقا سايكەستەندىرۋدىڭ ماقساتى — ادامداردىڭ ۇيقىعا ەرتە كەتىپ، ەرتە تۇرۋىن ادەتكە اينالدىرۋ. بۇرىنعى دەكرەتتىك ۋاقىت ۇيقى ۋاقىتىنىڭ دۇرىس بولماۋىنا اكەلدى. بۇل بالالارعا وتە زيان. ول الەم عىلىمىندا دا دالەلدەنگەن. ونىڭ زيانى ونكولوگيا، راك، جۇرەك قانتامىرلارى سەكىلدى اۋرۋلار تۋعىزادى. ياعني، ادام دەنساۋلىعىنا ءتۇرلى زيانىن تيگىزگەننەن بولەك، ادامداردىڭ ساۋاتتىلىعىن، ەڭبەككە قابىلەتتىلىگى مەن ءبىلىم ساپاسىنىڭ تومەندەۋىنە سوقتىعاتىنىن دالەلدەپ وتىر.
قازىرگى ۋاقىت دەنساۋلىققا زيان دەگەنى قاتە پىكىر. ويتكەنى، تابيعي ۋاقىت ەشقاشان زيان بولمايدى. ول قالاي زيان بولۋى مۇمكىن؟ ابسۋرد قوي. تابيعي ۋاقىتپەن، تابيعاتتىڭ زاڭىنا سايكەستىكتە ءومىر ءسۇرۋ كەرەك.
ال مەديتسينادا كەشكى 22:00-دەن 02:00-گە دەيىنگى ۋاقىت پايدالى بولىپ سانالاتىنى دالەلدەگەن. وعان ەشكىم ءشۇبا كەلتىرمەيدى . ەرتە جاتىپ، ەرتە تۇرۋ پايدالى. سوندىقتان عىلىمي نەگىزگە سۇيەنۋ كەرەك. ساۋالناما جاساۋدىڭ قاجەتى جوق”، - دەدى قولدانبالى حرونوبيولوگيا مامانى.
ودان بولەك، باۋىرجان نۇرقوجاەۆ قازىرگى ۋاقىت بەلدەۋىنىڭ دۇرىستىعىن ەسەپتەپ بىلۋگە بولاتىنىن ايتتى.
“ۋاقىتتى ولشەۋ كەرەگى تۋرالى كوپ ماماننىڭ حابارى جوق ەكەن. مەن بىرنەشە مەكتەپ وىتۋشىلارىنان سۇراپ ءبىلدىم. بىراق جاۋاپ الا المادىم. وسى تاقىرىپتا حابارسىزدىقتان، كوبى قاتە پىكىردە.
دەگەنمەن، قازىرگى استانا، الماتى، شىمكەنت، ءتىپتى، وسكەمەننىڭ ۋاقىتى ءوز تابيعي ۋاقىتى. ونى كارتادان دا، ەسەپتەپ تە بىلۋگە بولادى. تەك شىعىس قازاقستاننىڭ ءۇش اۋدانى قىتاي تەرريتورياسىنا كىرىپ جاتىر. بىراق ءبىز ولاردى ءتورتىنشى ساعات بەلدەۋىنە كوشۋ كەرەك دەمەيمىز عوي. ويتكەنى، ساعاتتىق بەلدەۋلەر شەكاراسى مەريديان بويىن تىكەلەي ەمەس، اكىمشىلىك شەكارالارمەن وتۋدە”، دەپ ءسوزىن قورىتىندىلادى.
گەوگرافيا ءپانىنىڭ مۇعالىمى جاكەن نۇرحان ۋاقىت بەلدەۋى تۋرالى ءبىلىم بەرۋ گەوگرافيا پانىنەن 5-6 سىنىپتاردان باستاپ وقىتىلاتىنىن ايتتى.
“ۋاقىت بەلدەۋلەرى تۋرالى ءبىلىم بەرۋ مەكتەپ باعدارلاماسىنا ەنگىزىلگەن. قازاقستاننىڭ مەكتەپتەرىندە بۇل تاقىرىپتى ادەتتە گەوگرافيا پانىنەن 5-6 سىنىپتاردان باستاپ وقىتىلادى. وقۋشىلارعا ۋاقىت بەلدەۋلەرى، ولاردىڭ انىقتالۋى جانە قولدانىلۋى تۇسىندىرىلەدى. بۇل تاقىرىپ الەمدىك ۋاقىت جۇيەسىن جانە گەوگرافيالىق ورنالاسۋدى جاقسى ءتۇسىنۋ ءۇشىن ماڭىزدى.
جەر شارىندا ۋاقىت گرينۆيچ مەريديانىنان ء(نولىنشى مەريديان) باستاپ ەسەپتەلەدى. ءاربىر ساعاتتىق بەلدەۋ شامامەن 15° بويلىقتى قامتيدى، سەبەبى جەردىڭ تولىق اينالۋى 24 ساعاتتا اياقتالادى (360° / 24 ساعات = 15°/ساعات). گرينۆيچ مەريديانىنىڭ شىعىسىنا قاراي ساعاتتار العا جىلجىتىلادى، ال باتىسىنا قاراي ساعاتتار ارتقا جىلجىتىلادى. ۋاقىت بەلدەۋلەرى شەكارالارى گەوگرافيالىق جانە ساياسي سەبەپتەرمەن وزگەرۋى مۇمكىن”، دەدى جاكەن نۇرحان.
بۇرىنعى ۋاقىت بەلدەۋى قايتارىلا ما؟
جوعارىدا ايتىپ وتكەنىمىزدەي، بىرىڭعاي ۋاقىت بەلدەۋىنە قارسى قازاقستاندىقتار 22 ساۋىردە Epetition.kz پلاتفورماسىندا ارنايى پەتيتسيا جاريالادى.
ء“بىز، قازاقستان تۇرعىندارى، سىزدەن ۋاقىت بەلدەۋىن اۋىستىرماۋدى سۇرايمىز! بۇل — ادامنىڭ ءبيوريتمى مەن ادامنىڭ جاساندى تۇردە بەلگىلەنگەن ۋاقىت كەستەسىنىڭ سايكەسسىزدىگىن جويادى، حالىقتىڭ كوڭىل-كۇيىننە اسەر ەتەدى جانە ونكولوگيالىق اۋرۋلاردىڭ، راحيت، يممۋن تاپشىلىعى مەن پسيحولوگيانىڭ بۇزىلۋ قاۋىپىن ازايتادى”، دەلىنگەن پەتيتسيا ماتىنىندە.
بۇل پەتيتسيا تۋرالى ساۋدا جانە ينتەگراتسيا ءمينيسترى ارمان شاققاليەۆ ەگەر ەكى ايدىڭ ىشىندە 50 مىڭ داۋىس جينالسا، ۇكىمەتتە قايتا قارالاتىنىن ايتتى. قازىرگى تاڭدا ءوتىنىش از ۋاقىتتا 43 مىڭ قول جيناعانىن ەسكەرسەك، بۇرىنعى ۋاقىت بەلدەۋىن قايتارۋ ماسەلەسى ۇكىمەتتە قايتا قارالماق.
دانا نۇرمۇحانبەت
”ادىرنا” ۇلتتىق پورتالى
