مەرگەن كوشەربايۇلى توقسانباي 1988 جىلى 14 قاراشادا بۇرىنعى كوكشەتاۋ وبلىسى، ەڭبەكشىلدەر اۋدانى، كازگورودوك (ەسكىشە اتاۋى جانعۇس-توقسانباي) اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. ش.ش.ءۋاليحانوۆ اتىنداعى كوكشەتاۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندە، «كوكشە» اكادەمياسىندا فيلولوگيا فاكۋلتەتىندە ءبىلىم العان. «اسسالاۋماعالەيكۇم»، «نوستالگيا»، «مەن بىرەۋدى ساعىنامىن...»، "انتيتەزا" اتتى جىر-جيناقتاردىڭ يەسى.
قازىرگى تاڭدا "رۋح-الداسپان" قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى.
ەكەۋمىز
ەكەۋمىز:
كوشەدە كەزدەسپەدىك، كافەدە وتىرمادىق،
ءان بولىپ ايتىلمادىق، جىر بولىپ وقىلمادىق.
باقتاردا قىدىرمادىق، قالادا قاڭعىرمادىق،
لاۋلاتىپ كەش باتىرماي، اتقان جوق تاڭ نۇرلانىپ.
تەپپەدىك التىباقان، مىنبەدىك قايىققا دا،
سەن جايلى جازعام دا جوق كۇندەلىك، ايىپتاما!
قولىڭنان ۇستاعام جوق، سۇيگەم جوق ەرىنىڭنەن،
سەن ءتىپتى ويلامايسىڭ، بىلەمىن، مەنى مۇلدەم.
سەن مەنى كۇتكەن جوقسىڭ، سەن ماعان «كەل» دەمەدىڭ،
ءموپ-ءمولدىر ماحابباتقا قۇمارتىپ، شولدەمەدىڭ.
ۆوكزالدا كۇتكەم دە جوق، شىعارىپ سالمادىم دا،
ۇيگە دە شاقىرعام جوق، وڭاشا قالعانىمدا...
ارمانداپ بولاشاقتى، جوسپار دا قۇرىسپادىق،
ءبىرىمىز ءبىرىمىزدى قىزعانىپ ۇرىسپادىق.
ەكەۋمىز ۇيلەنبەدىك، بالالى بولمادىق تا،
ول جايلى كورگەن جوقپىز ويلانىپ، تولعانىپ تا...
سەن مەنى ساعىنبادىڭ، مەن سەنى اڭسامادىم،
وسىلاي ءومىر سۇردىك قانشا جىل، قانشاما كۇن؟!
جايقالسىن جانىمىزدىڭ ماۋەلى بايتەرەگى،
وسىنىڭ ءبارىن ەندى وزگەرتسەك قايتەر ەدى؟!
ەكەۋمىز!
***
سەن مەنى جوعالتىپ الماشى...
ەسىڭە ال تاڭدا دا، كەشكە دە!
اي - اعىپ، جىل - جىلجىپ وتسە دە!
حاتتارىم تىم سيرەپ كەتسە دە،
مەن جايلى وسەك-جەل جەتسە دە...
سەنى ويلاپ ءجۇرمىن عوي كوكشەدە...
سەن باسقا ەشكىمدى اڭساما،
سەن باسقا باقىتتى كوكسەمە!
سەن مەنى جوعالتىپ الماشى!
جولداردا - شاڭدارى شۇباعان،
ساپاردا - شىرعالاڭ، بۇرالاڭ...
قارالاپ جاتسا دا مىڭ ادام،
اقتاپ ال - جالادان، كۇنəدان!
سۇيەۋ بول - سəتتەردە قۇلاعان...
شاقتاردا - تاعدىرىم سىناعان...
وسى ءبىر قالپىڭنان اينىما،
جانىما جانىڭمەن ۇناعان!
مەن سوندا، جارىعىم، سەنىڭ بار،
ەركەلىكتەرىڭدى قۇپ الام!
ماحاببات شىڭىنا كوتەرەم،
جۇرەكتىڭ تورىنە شىعارام!
سەن مەنى جوعالتىپ الماشى!
جاقۇت قىل - قولىڭدا جارقىرار،
باقىت قىل - باسىڭا پارقى بار!
سەنىم قىل - تۇندەرگە سەلكەۋسىز،
ءۇمىت قىل - تاڭدارعا ارتىپ əر،
قاپتاعان قىزداردىڭ قاپسىرعان
قۇشاقتارىنان دا ارشىپ ال!
نەسى بار؟ سول قىزدار تۇگىلى،
اجالدىڭ قولىنان تارتىپ ال!
اقجارقىن - 2
جەل مۇجىگەن جارتاستار، كۇن كەمىرگەن،
سىر اقتارىپ بەر وتكەن كۇندەرىڭنەن.
اقجارقىن كەلمەدى مە، ايتىڭدارشى،
ءتاج كيىپ اپ دالانىڭ گۇلدەرىنەن؟!
سۋسىلداعان قامىستار جاعاداعى،
جالىقتىرىپ ءومىرى قالاداعى،
اقجارقىن كەلگەن شىعار، كوردىڭدەر مە؟
ءبىر كەزدەسپەي قويدى، اتتەڭ، ماعان ءالى...
ەي، قيىرشىق قۇم، تاستار! جانارىنان
كۇن كۇلىپ، تاڭ شىعىپ قاباعىنان.
اقجارقىن كەلگەن شىعار؟ كەلگەن بولسا،
سۇيدىڭدەر مە، ۇلگەرىپ تابانىنان؟!
و، سىلەتى، قارت وزەن جاتقان اعىپ،
نە ايتاسىڭ سەن ماعان ماقتانارلىق؟!
اقجارقىن - اققۋ كەلىپ شومىلدى ما؟
قاناتىن كۇن باتاتىن شاققا مالىپ.
وسىنداي سۇلۋلىقتى كورسەڭىزدەر،
ايتىڭدارشى!
كەتەيىن جۇرەگىممەن جاتتاپ الىپ!
اپاتيالىق انتيتەزا
وكپە ارتىپ وسى ومىرگە،
جانام با، وشەمىن بە؟!
مۇڭايماي جۇرەمىن دەپ
ۋəدە ەتكەم كەشە كىمگە؟!
دۋمانى تارقاعان-اۋ،
كافەنىڭ، كوشەنىڭ دە...
ءسوزى وتپەي، قولى باتپاي،
Əكەنىڭ، شەشەنىڭ دە،
وتىرعان ءتۇرىم مىناۋ -
شاشىلىپ كىتاپتارىم،
جينالماي توسەگىم دە...
ءوڭىم - جاس، كوڭىل - كارى،
ءولىم بە ءومىر ءمانى؟!
جۇرەكتە شاھار ەمەس -
ماحاببات قورىمدارى...
جەرىم - باي، ەلىم - كەدەي...
باقىتىم، سورىم داعى!
اششى ەكەن قۇرعىر ءومىر،
ءتاتتى مە ءولىم ءدامى؟!
جاۋاپ
«جۇماتايىم ءسىز مەنىڭ...»
ونىڭ حاتىنان.
بىلەمىن ءبəرىن، جارىعىم،
سەزەمىن ءبəرىن…
مەنىڭ دە بۇگىن جانىم – مۇڭ،
وزەگىم – جالىن.
تەرەزەمدە مۇز قاتىپ تۇر،
جاسىمداي بولىپ،
ءوزىڭسىز وتكەن ۋاقىت بۇل –
عاسىرداي بولىپ.
كوتەرتپەي قويدى ەڭسەنى
قالىڭ تۇمان – مۇڭ…
ساعىنىپ قالدىم مەن سەنى،
ساعىندىم، جانىم!
ايتقىم كەپ ساعان… ءسوزىم كوپ،
ايتا الماي جۇرگەن.
ءوزىڭ كەتكەلى كوزىمدە وت،
بايقالماي مۇلدەم…
جانىمنىڭ جايلاۋ ءتورى اناۋ –
ىزعار وپكەندەي.
كوڭلىمنىڭ ايدىن كولى اناۋ –
قۇستار كەتكەندەي.
ەسكە الىپ سول ءبىر ءموپ-ءمولدىر
تۇستەي شاقتاردى.
قايتا وقىپ ءتۇنىم ءوتتى ءəربىر
حۇسنيحاتتاردى.
جانىما سايا جوق سەنسىز،
داۋىل əر كۇنىم.
جۇرەگىم قالىپ كوكتەمسىز،
اۋىرار بۇگىن.
ويىما قانشا ورالىپ،
ەركەلەتكەنىم…
وكىنتتى قانشا – ول انىق،
وكپەلەتكەنىم…
ءبىر جۇرگەن كەزدىڭ كۋəسى،
فوتولاردى ءوزىم،
ءجۇز رەت كوردىم راسى،
بوتالاپ كوزىم.
بىلتەلى شامداي ءۇمىتتى،
وشىرگىم كەلمەي.
قاپ-قارا قاپاس كۇدىكتى،
كەشىردىم تۇندەي.
الاعايلى شاق وتكەرىپ،
بۇلاعايلى شاق.
ءلəيلəسىز ءجۇرمىن وتقا ەنىپ،
جۇماتاي قۇساپ.
ەسكى Əن ويعا ورالىپ...
ەرتەگىدەي ەستىلەر بۇل كۇندەرى،
كوكتەم گۇلگە تولتىرىپ كۇندە ىرگەنى،
جاڭا ءپىسىپ جاستىقتىڭ بۇلدىرگەنى،
تاپپاعان كەز ول ءəلى مۇڭنىڭ مەنى.
مەن دە ولەڭمەن تانىسقام، ەسىم كەتىپ،
ەسىمى ونىڭ كىم ەدى؟ گۇلنۇر ما ەدى؟!
ول - باقىت قوي! ۇشقانىن كەش بىلەسىڭ.
سول شاقتى قايتا قالاي كەشتىرەسىڭ؟!
ەسەرلەۋسىڭ. قاي ءجوندى ەس بىلەسىڭ؟
ۇيىڭنەن ەرتە شىعىپ، كەش كىرەسىڭ.
دومبىراڭ بار قولىڭدا - جارىق شاناق،
قۋانىش بار قاسىڭدا - ەسكى دوسىڭ.
(نۇرعا بولەپ تۇرعاندا كوگىڭدى كۇن،
كۇردەلى دەپ ويلايدى ءومىردى كىم؟)
جارىق شاناق دومبىرا - ول دا بۇلبۇل،
جۇرەك - ساپ-ساۋ بولعاسىن، كوڭىل - ءبۇتىن!
ۇلگەرمەي-اق سول قىزعا گۇل دە بەرىپ،
جاۋلاپ العام جۇرەگىن بىردەڭە عىپ...
Əلدە، مەنى ۇناتىپ قالدى ما ول قىز،
جəي، əنشەيىن جۇرگەن سوڭ كۇندە كورىپ؟!
سەگىز جارىم جىل ءوتتى سودان بەرى،
كوردىك ءبىز كوپ ماشاھات، كوپ əۋرەنى.
تاعدىر دەي مە؟ نە دەۋشى ەدى؟ سول əيتەۋىر،
اداستىردى مەنى - ودان، ودان - مەنى.
ەستەلىكتەر جانىڭدى نۇرعا مالار...
سول كوشەلەر... كوزگە ىستىق جىلدا بارار.
دومبىرام بار جاپ-جاڭا... قايتەم، بىراق،
قۋانىش جوق قاسىمدا، مۇڭ عانا بار...
جولدار، جولدار ءجۇر مەنى قايدا اپارماي؟
جان جولىقپاي جانىمدى جايناتارداي.
ولەڭ ىزدەپ قاڭعىردىم əر قالادا،
جارىق شاناق كوڭىلدى سايراتا الماي.
ەسكى əن ويعا ورالىپ بۇل كۇندەرى،
سەزىم دەيتىن قايتەيىن قۇرعىردى ەندى؟
قىرىق جاماۋ جۇرەگىم قايتا تۇلەپ،
جارىق شاناق كوڭىلىم كۇمبىرلەدى!
...كەشە كەشكە قالاعا گۇلنۇر كەلدى...
ليا-مينور
«ايحاي، دۇنيە – جالعان،
وتەر مە ارمان؟!»
اقان سەرى. شىرماۋىق.
مەن əۋ باستا مىناۋ əپپاق əلەمدى،
قاسيەت قونعان قايران قارا ولەڭدى،
جاينامازداي تازا ۇستاعىم كەلىپ ەدى،
ال، ەندى؟!.
بىرەۋ كەلىپ تاپتاپ كەتتى ءتورىمدى،
بىرەۋ كەلىپ لايلاپ كەتتى كولىمدى،
دوستان، قىزدان قالعان مىناۋ، قايتەيىن،
...كوڭىلدى؟!
مەن əۋ باستا ىزدەپ ادال كەيىپكەر،
كوپ الداندىم كەشىپ كىلەڭ كۇيىك، شەر.
سودان كەيىن اناۋ دوسقا سەنىپ كور،
مىنا قىزدى ءسۇيىپ كور؟!.
ءبəرى الدامشى، ءبəرى، ءبəرى وتىرىك،
ولەردەگى ءسوزىن ايتىپ وتىرىپ،
ساتىپ كەتسە، اق جۇرەگىڭ – قارايىپ،
اق كوڭىلىڭ – توتىعىپ…
«دۇنيە – جالعان…» – دەپ سالارسىڭ ءبىر əنگە،
سەنگەنىڭە وكىنىپ!
مەن əۋ باستا ماناۋ جارىق جالعاننىڭ
الىپ-ۇشقان اققۋ قانات ارماننىڭ،
پەرىشتەدەي بەيكۇنə بوپ كورىنگەن
جانداردىڭ،
قارا تۇنگە، قارا قۇسقا، سايتانعا،
اينالارىن بىلگەن جوقپىن… ايتارعا
ءسوزىم بولماي وتىرامىن جول ىزدەپ
قايتارعا…
بالا كەزگە، اڭعال شاققا، وتكەنگە،
تۇڭعىش رەت عاشىق بولعان كوكتەمگە،
ورالسام عوي، ورالسام عوي، شىركىن-اي،
باسقا تىلەك جوق مەندە!
مەن بۇل كۇنى باستان كەشتىم تاعدىر قاي؟!
جاعالاۋعا شىعىپ قالعان بالدىرداي…
ءسوز بورايدى جان-جاعىمنان سۇپ-سۋىق،
قار ارالاس جاڭبىرداي.
بۇل كەز دە وتەر! قايتەم ءسوزدى شىعىنداپ؟!
مۇڭىمدى كىم ۇعىنباق؟!
«دۇنيە – جالعان» دەپ وتىرمىن تاعى دا،
وڭاشا ىڭىلداپ…
***
ساعان دەگەن ولەڭدەر بار جازباعان...
وكپەم دە بار ازداعان...
سەزىمدەر بار – جاندى جەمەي جاي تۇرماس،
سوزدەرىم بار – ايتىلماس!
حاتتارىم بار – ءتۇن ىشىندە جولداماس،
وكىنىش بار – ول دا راس.
جالعىزدىق بار – جاۋعا بەرمەس جولداسىم،
جالىقتىردى ول دا شىن.
قۇمارلىق بار – ەرىنىڭە شولدەگەن،
قۇشتارلىق بار – ولمەگەن.
ساعىنىش بار – جۇرەگىمدى ورتەگەن،
ونىڭ ءوزى ەركە ولەڭ!
مەيىرىم بار – ساعان قۇشاق جايدى راس،
ماحاببات بار – اينىماس!
ۇيقى بەرمەس اۋىر-اۋىر ويلار بار،
سەنسىز وتكەن تويلار بار.
قىزعانىش بار – جانارتاۋداي مىزعىعان،
شاراسىزبىز ءبىز بۇعان.
ەستەلىكتەر... ولار دا بار ميىمدا...
ونى ۇمىتۋ قيىن دا!
ءبارى دە بار. تەك سەن جوقسىڭ، جارىعىم.
كەرەگى نە ءبارىنىڭ؟
***
مەن كەشە اۋىلعا باردىم...
قاپ-قارا نوسەر جاۋىندا قالدىم،
قاپ-قارا دۇلەي داۋىلدا قالدىم!
قاناتىم وسى اۋىل ەمەس پە ەدى؟!
قاناتتىڭ سەزدىم اۋىرلاعانىن.
سامعاي المادىم... سايراي المادىم،
تۇتىلدى نەگە ايداي ارمانىم؟!
قارا نوسەردەي كوز جاسىن - توقتاتا المادىم!
قارا داۋىلداي اشۋىن - قايتارا المادىم...
الپىسقا كەلگەن اعامدى كوردىم!
اعامدى كوردىم -
توزىپ، تۇتىلگەن جاعامدى كوردىم.
ءتىلىم دە ءتىلىم كەزەرگەن ەرىندەرىنەن،
جالعا بەرىلگەن دالامدى كوردىم...
الشاڭ دا الشاڭ باسىپ جۇرەتىن،
ەمەن دە جارقىن تاسىپ-كۇلەتىن،
اكىم-قارالار اشۋلاندىرسا،
قالاعا اتپەن باسىپ كىرەتىن!
ولەرمەن، وجەت اعام بۇل مەنىڭ!
وكپەلى نەگە، ەي، ماعان؟ بىلمەدىم...
قايتارىپ بەر دەپ تالاپ ەتتى مە،
دالامنىڭ كەگىن؟!
اۋىلعا باردىم....
ىرەگىسىنىڭ كورسەم دە سوگىلگەنىن كوپ،
ىشتەي ءمۇجىلدىم. ەگىلگەنىم جوق!
بۇل جاقتا تۇك تە وزگەرمەپتى ءالى،
ءان ۇرانىمنىڭ قايىرماسى دا سول -
"مەنىڭ ەلىم، مەنىڭ جەرىم!",- دەپ!
اۋىلدان كەلدىم...
جۇرەگىم توگىپ قارا نوسەرىن،
ىشىمدە سوعىپ قاپ-قارا داۋىل!
ۇيقىم بۇزىلدى... قالا. كوشە. ءتۇن.
ويىمنان شىقپاي قويدى تەك نەگە؟
باقىتىن تاپپاعان اۋىل...
***
ساياساتتان اۋلاق سالىپ ىرگەنى،
باياعىدا... اقىن بولعان كۇندەرى -
كوركەمىمنىڭ كوكتەم ەدى كۇلگەنى،
كوكتەمىمنىڭ كوركەم ەدى گۇلدەرى...
ساياساتتان شالعاي كوشىپ-قونعاندا،
باياعىدا... جۇرەك - اقىن بولعاندا.
ولەڭ - اعىن بولعاندا،
رۋحىم - جاسىن بولعاندا!
قيال سايراپ، وي قوناقتاپ وردامدا،
باياعىدا... اقىن بولعان ايلارى،
بىلمەگەندە پايدانى ءھام ايلانى.
ولەڭىمدى ساعىنىشقا بوياعان،
قايتقان قۇستىڭ قايدا ءانى؟!
ساياساتپەن ۋلانباعان ايالى
شاقتار قاشان قايتا قۇشاق جايادى؟!
ءتانىم شارشاپ، جانىم اڭساپ وتىرمىن،
اقىن بولعان كۇندەرىمدى باياعى...
مەن-2
ۇمىتقان ادامداي شۇكىر مەن قۇدايدى.
ءناپ-نازىك گۇلدەردىڭ بەتىنە تۇكىرگەن ۇنايدى!
ۇنايدى! جۇبىمەن سامعاعان قۇستارعا وق اتۋ!
ادامنىڭ سەنىمىن جوعالتۋ.
قاراڭعى بولمەگە قامالىپ، جىنداردى شاقىرىپ كەڭەسكە!
تۇنىمەن جىر وقىپ وتىرۋ - عانيبەت ەمەس پە؟!
ءا، سوسىن، قىزداردىڭ جاسىنا عاشىقپىن،
سول ءۇشىن ولاردى قيناۋعا اسىقتىم!
بىرەۋدىڭ بايگە اتىن ءتىلىمنىڭ ۋىمەن، كوزىمنىڭ سۇعىمەن،
قۇلاتقان ۇنايدى! (وڭبايتىن شىعارمىن ءتۇبى مەن؟!)
مەن ىلعي بىردەڭە بۇلدىرە قويۋدىڭ تابامىن امالىن!
بولماسا، بەيۋاقتا ۇيىقتاي سالامىن.
ايتپاقشى، وتىرىك ۋادەمەن الداعان ۇنايدى،
بىرەۋدى وڭدىرماي قارعاعان ۇنايدى!
...ەسىمە سالاتىن جان بار ما، قۇدايدى؟!
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
