ءبىلىم جانە عىلىم، مادەنيەت پەن رۋحانيات جانە ەلىمىزدىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋىنا قاتىستى حالىقتى تولعاندىراتىن تاقىرىپتار قاشاندا وزەكتى.
ەرتەدە حان ورداسى بولعان سارايشىقتىڭ ىرگەسىندەگى اتىراۋدا وتكەن ۇلتتىق قۇرىلتايدا ەلدىڭ جاي-كۇيىنە قاتىستى تۇيتكىلدەر تالقىلاندى. قۇرىلتايدىڭ جۇمىس سەكتسيالارىندا قاتىسۋشىلار ءتۇرلى سالالار بويىنشا وي-پىكىرلەرىن ورتاعا سالدى. باسقوسۋدا ايتىلعان ۇسىنىستاردىڭ دەنى قوعام بىرلىگىن ودان ءارى نىعايتۋعا، جالپىۇلتتىق قۇندىلىقتاردى دارىپتەۋگە، ەلدىڭ عىلىمي الەۋەتىن كوتەرۋگە باعىتتالعان. سونداي اق ۇسىنىس-پىكىرلەرىن جولدايمىن دەگەن حالىق ءۇشىن ارنايى قوسىمشا ىسكە قوسىلدى. بۇل - حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت تۇجىرىمداماسىنىڭ ءىس جۇزىندە ورىندالۋىنىڭ ءبىر كورىنىسى. قازاقستان ساياسي زەرتتەۋلەر ينستيتۋتىنىڭ ساراپشىسى جانار سانحاەۆانىڭ پىكىرىنشە، ۇلتتىق قۇرىلتاي حالىق پەن بيلىك اراسىنداعى اشىق ديالوگ الاڭى.
«قۇرىلتاي – ۇسىنىس-پىكىرلەردىڭ بىرەگەي پلاتفورماسى. حالىقتىڭ تالاپ-تىلەكتەرى مەن وتىنىشتەرىن، مۇڭ-مۇقتاجىن جوعارى جاققا جەتكىزۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن اشىق الاڭ. ازاماتتىق ينستيتۋتتىڭ قوعام مەن مەملەكەت اراسىندا ءتيىمدى ديالوگى دەسەك بولادى. بۇل جەردە سالا ماماندارى، قاراپايىم حالىق اراسىندا جۇرگەن قوعام بەلسەندىلەرى ۇسىنىس-پىكىر ءبىلدىرىپ، وتە وزەكتى ماسەلەلەر قوزعالادى. جيىندا سويلەگەن سالا ماماندارى، قوعام بەلسەندىلەرى ءوز سالاسىن باسقالارعا قاراعاندا جەتىك بىلەدى. سول جاعىنان ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ ماڭىزى زور. اسىرەسە، ايماقتاردىڭ دامۋىنا ىقپالى جوعارى. ايماقتاردا وتكەنىنىڭ ءوزى ماسەلەگە تەرەڭىرەك قاراۋ كەرەك ەكەندىگىن، ولاردى شەشۋدىڭ وڭتايلى جولدارىن قاراستىرۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى. مەنىڭ ويىمشا، قۇرىلتاي سياقتى الاڭنىڭ بولعانى، ول جەردە ءتۇرلى سالا ازاماتتارى، الەۋمەتتىك توپتاردىڭ وكىلدەرى ءوز وي-پىكىرلەرىن اشىق تۇردە، تارتىنباي ورتاعا سالىپ، ۇسىنۋ مۇمكىندىگى ماڭىزدى. بۇل «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» تۇجىرىمداماسىنا سايكەس كەلەدى»، - دەيدى ساياساتتانۋشى.
ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ نەگىزگى باسقوسۋىنىڭ الدىندا ءتورت سەكتسيانىڭ وتىرىسى ءوتتى. جيىندا 70-كە جۋىق قۇرىلتاي مۇشەسى ءسوز سويلەپ، 100-دەن استام ۇسىنىس ايتىلدى. قوعام بىرلىگىن نىعايتۋ، جالپىۇلتتىق قۇندىلىقتاردى دارىپتەۋ، ەلدىڭ عىلىمي الەۋەتىن كوتەرۋ، مادەنيەت سالاسىن قولداۋ، جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ جۇيەسىن دامىتۋ، كوشى-قون ماسەلەسىن رەتتەۋگە قاتىستى باستامالار كوتەرىلدى. ۇلتتىق قۇرىلتاي مۇشەلەرىنىڭ مۇنداي بەلسەندى قىزمەتى ازاماتتىق ينستيتۋتتىڭ قوعام مەن مەملەكەت اراسىندا ءتيىمدى ديالوگ الاڭىنا اينالعانىن كورسەتەدى.
ءۇشىنشى رەت ءوتىپ جاتقان قۇرىلتايدىڭ نەگىزگى بولىمىنە پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ توراعالىق ەتتى. مارتەبەلى مىنبەردە ءسوز سويلەگەن مەملەكەت باسشىسى قازاقستان حالقىن كورىسۋ مەيرامىمەن قۇتتىقتاپ، ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ ەلدىگىمىزدىڭ نەگىزىن قالاعان سارايشىق ىرگەسىندە ءوتىپ جاتقانىنىڭ ءوز ءمانى بار ەكەندىگىن، بۇل توي تويلايتىن جيىن ەمەس، كەرىسىنشە ەلىمىزدى دامىتۋعا ارنالعان ماڭىزدى باسقوسۋ ەكەندىگىن باسا ايتتى.
«قۇرىلتاي – ەشقاشان توي تويلاپ، اڭگىمە-دۇكەن قۇراتىن جيىن بولعان ەمەس، كەلەشەكتە دە ونداي بولمايدى. الدىڭعى ەكى وتىرىستا ەلىمىزدى دامىتۋعا قاتىستى ماڭىزدى باستامالار كوتەرىلدى. ونىڭ ءبىرازى ورىندالدى. جالپى وزگەرىستەر بارلىق سالادا بولىپ جاتىر. ەڭ الدىمەن، حالىقتىڭ بەرەكە-بىرلىگىن ساقتاۋ ەلدىگىمىز ءۇشىن اسا ماڭىزدى. ىنتىماعى جاراسقان، ورتاق ماقساتقا ۇيىسقان ۇلت ەشقاشان ۇتىلمايدى. بۇل ىستە زيالى قاۋىم ايرىقشا ءرول اتقارادى. اسىرەسە، ەلگە ءسوزى وتەتىن اعا بۋىننىڭ ورنى بولەك. ولار – قازاقتىڭ قايماعى، ۇلتتىڭ ماقتانىشى»، - دەدى پرەزيدەنت.
مەملەكەت باسشىسى تاريحي قۇندىلىقتار جونىندە وي تولعاپ، زاڭ جۇزىندە رەتتەلەتىن ناقتى ۇسىنىستاردى ءبىلدىردى. كىتاپ دۇكەندەرىندە قازاق تىلىندەگى تۋىندىلاردىڭ ۇلەس سالماعىنىڭ ارتا تۇسكەندىگىن اتاپ ءوتىپ، مەملەكەتتىك ءتىل ماسەلەسىنە دە توقتالدى.
قۇرىلتايدا ءاز-ناۋرىزدىڭ مازمۇنىن بايىتىپ، مارتەبەسىن كوتەرۋ، قازاقى ناقىشتا كيىنۋ، ۇلتتىق بىرەگەيلىگىمىزدى نىعايتۋ دا پرەزيدەنت نازارىنان تىس قالمادى.
«حالقىمىزدىڭ دۇنيەتانىمىندا قارا كيىنىپ ءجۇرۋ دەگەن اتىمەن بولماعان. بۇل – ەلىكتەۋشىلىكتەن، اسىرەدىنشىلدىكتەن تۋعان ءۇردىس. ءبىز سالت-داستۇرىمىزدەن اجىراماۋىمىز كەرەك. ءبىز بابالارىمىزدىڭ سان مىڭجىلدىق ءدىني ءىلىمى مەن رۋحاني باعدارىنا ارقا سۇيەۋىمىز كەرەك. ەلىمىزدىڭ رۋحاني دەربەستىگىن ساقتاپ، ونى نىعايتا تۇسەمىز دەسەك، تۇركى حالىقتارىنىڭ كوپشىلىگىنىڭ، سونىڭ ىشىندە قازاقتاردىڭ ءداستۇرلى ءدىنى – سۋننيتتىك باعىتتاعى حانافي ءمازھابىنا دەن قويۋىمىز قاجەت»، - دەدى مەملەكەت باسشىسى.
القالى باسقوسۋداعى سوزىندە توقاەۆ حالىق اراسىندا «تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق، قاتىگەزدىك، اگرەسسيا مەن بۋللينگتىڭ بەلەڭ الىپ بارا جاتقانىن» ايتىپ، «ەلدە زاڭ قاتاڭ ساقتالۋى ءتيىس» دەدى.
ۇلتتىڭ جاڭا ساپاسىن قالىپتاستىرۋ ءۇشىن ىسىراپشىلدىق، تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق جاساۋ سىندى جاعىمسىز ادەتتەردەن ارىلۋىمىز كەرەكتىگىن ايتقان پرەزيدەنت، حالقىمىزدىڭ رۋحاني نەگىزىن قۇرمەتتەي وتىرىپ، مەملەكەتىمىزدىڭ زايىرلى ەل رەتىندەگى مارتەبەسىن كۇشەيتە ءتۇسۋىمىز كەرەكتىگىن قاداپ ايتتى. ەل جاستارىنىڭ راديكالدى دىنگە بەت بۇرۋى، لۋدومانيا، ناشاقورلىققا دەن قويۋ سىندى كەلەڭسىزدىكتەر دە كۇن تارتىبىنەن تىس قالمادى. سونىمەن قاتار، القالى جيىنعا قاتىسقان ءبىلىم جانە عىلىم سالاسىنىڭ باسشىلارى، اكادەميكتەر، ساراپشىلار جيىندا مامان دايىنداۋ باعدارلامالارىن جاڭعىرتۋ، ۇلتجاندىلىقتى دامىتۋ جونىندە مىندەتتەردى تالقىعا سالدى. ال وتاندىق ساراپشىلار ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ ءمان-ماڭىزى مەن سالماعى جىلدان جىلعا ارتىپ كەلە جاتقانىن ايتادى. ولاردىڭ پايىمداۋىنشا، مۇنداي شارالاردى ايماقتاردا وتكىزۋدىڭ ماڭىزى زور. بۇل ءوز كەزەگىندە وڭىرلەردىڭ دامۋىنا تىڭ سەرپىن بەرە الادى.
«ۇلتتىق قۇرىلتاي - قازىرگى دامۋ ۇردىسىنە بەيىمدەلگەن دالا دەموكراتياسىنىڭ جالعاسى. قۇرىلتايلار باستاپقىدا حالىقتىڭ وزىندىك ورگانى بولعان. تاريحشىلاردىڭ ايتۋىنشا، بۇرىن قۇرىلتايلاردىڭ ساياسي جانە سالتتىق ماڭىزى زور بولعان ەكەن. تايپا وكىلدەرى اسكەري-ساياسي ماسەلەلەر بويىنشا، حاندى سايلاۋ، بيلىككە تاعايىنداۋ جانە باسقا ماسەلەلەر بويىنشا باس قوسىپ وتىرعان. وسىلايشا، ءوزارا ءىس-قيمىل رەتىندە قۇرىلتاي دەموكراتيانىڭ نەگىزى بولدى. ال قازىرگى فورماتتاعى ۇلتتىق قۇرىلتاي وڭىرلەردىڭ دامۋىنا وڭ ىقپالىن تيگىزىپ جاتىر»، - دەپ اتاپ ءوتتى قسزي باس ساراپشىسى ايدانا اكەسينا.
ساراپشىنىڭ ايۋىنشا، قۇرىلتايدا قوردالانعان پروبلەمالار ايتىلىپ قانا قويمايدى. ونى شەشۋدىڭ جولدارى دا قاراستىرىلادى. سونىڭ ناتيجەسىندە ءاربىر قازاقستان ازاماتى ايتىلعان ماسەلەلەرگە جەتە كوڭىل بولە وتىرىپ، ونىڭ ويداعىداي جۇزەگە اسىرىلۋىنا سۇبەلى ۇلەس قوسۋى ءتيىس.
«ۇلتتىق قۇرىلتاي وتىرىستارىنىڭ نەگىزگى ناتيجەلەرى - ءپليۋراليزمدى كەڭەيتۋ، قوعامدىق شوعىرلاندىرۋدى نىعايتۋ جونىندەگى ناقتى ۇسىنىستار بولىپ تابىلادى. قۇرىلتاي مۇشەلەرى - قوعام قايراتكەرلەرى، عالىمدار، جازۋشىلار، ۇكىمەتتىك ەمەس سەكتور وكىلدەرى – زاڭ جوبالارىن ازىرلەۋ جونىندەگى ءتۇرلى ساراپتامالىق توپتارعا، مەملەكەتتىك ورگاندار جانىنداعى كوميسسيالار مۇشەلەرى، ياعني قۇرىلتاي جۇمىسىنىڭ ناتيجەلەرى زاڭداردا، ستراتەگيالىق قۇجاتتاردا، زەرتتەۋلەردە كورىنىس تابۋى ءتيىس. وسىلايشا، ولاردىڭ جۇمىسى زاڭناما مەن الەۋمەتتىك يننوۆاتسيالاردىڭ قالىپتاسۋىنا تىكەلەي اسەر ەتەدى»، - دەپ اتاپ ءوتتى ايدانا اكەسينا.
اتىراۋدا وتكەن ۇلتتىق قۇرىلتاي مۇشەلەرىنىڭ باستاماسىمەن ناشاقورلىققا جانە ەسىرتكى بيزنەسىنە قارسى كۇرەستىڭ 2023-2025 جىلدارعا ارنالعان كەشەندى جوسپارى بەكىتىلدى. سونداي اق وقۋشىلار مەن جاستار اراسىندا ەلەكتروندى تەمەكىلەردى، ۆەيپتى قولدانۋدىڭ الدىن الۋ جونىندەگى 2023-2025 جىلدارعا ارنالعان جول كارتاسى قابىلداندى. الداعى ۋاقىتتا ەلەكتروندى تەمەكىلەردى، ۆەيپتى اكەلۋگە، وندىرۋگە، ساتۋعا جانە تاراتۋعا زاڭمەن قاتاڭ تىيىم سالىنباق. بۇعان قاتىستى زاڭ جوباسى قازىر پارلامەنتتە قاراستىرىلىپ جاتىر. جيىننىڭ قورىتىندىسى رەتىندە ايتىلعان ۇسىنىستاردى ىسكە اسىرۋ بويىنشا ارنايى ءىس-شارالار جوسپارىن ازىرلەۋ تۋرالى شەشىم قابىلداندى. ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ ءتورتىنشى وتىرىسى 2025 جىلى كوكشەتاۋدا وتەتىن بولدى.
مەرۋەرت رايىم
