Bilim jáne ǵylym, mádenıet pen rýhanııat jáne elimizdiń áleýmettik-ekonomıkalyq damýyna qatysty halyqty tolǵandyratyn taqyryptar qashanda ózekti.
Ertede han ordasy bolǵan Saraıshyqtyń irgesindegi Atyraýda ótken ulttyq quryltaıda eldiń jaı-kúıine qatysty túıtkilder talqylandy. Quryltaıdyń jumys sekııalarynda qatysýshylar túrli salalar boıynsha oı-pikirlerin ortaǵa saldy. Basqosýda aıtylǵan usynystardyń deni qoǵam birligin odan ári nyǵaıtýǵa, jalpyulttyq qundylyqtardy dáripteýge, eldiń ǵylymı áleýetin kóterýge baǵyttalǵan. Sondaı aq usynys-pikirlerin joldaımyn degen halyq úshin arnaıy qosymsha iske qosyldy. Bul - halyq únine qulaq asatyn memleket tujyrymdamasynyń is júzinde oryndalýynyń bir kórinisi. Qazaqstan Saıası Zertteýler Instıtýtynyń sarapshysy Janar Sanhaevanyń pikirinshe, Ulttyq quryltaı halyq pen bılik arasyndaǵy ashyq dıalog alańy.
«Quryltaı – usynys-pikirlerdiń biregeı platformasy. Halyqtyń talap-tilekteri men ótinishterin, muń-muqtajyn joǵary jaqqa jetkizýge múmkindik beretin ashyq alań. Azamattyq ınstıtýttyń qoǵam men memleket arasynda tıimdi dıalogy desek bolady. Bul jerde sala mamandary, qarapaıym halyq arasynda júrgen qoǵam belsendileri usynys-pikir bildirip, óte ózekti máseleler qozǵalady. Jıynda sóılegen sala mamandary, qoǵam belsendileri óz salasyn basqalarǵa qaraǵanda jetik biledi. Sol jaǵynan Ulttyq Quryltaıdyń mańyzy zor. Ásirese, aımaqtardyń damýyna yqpaly joǵary. Aımaqtarda ótkeniniń ózi máselege tereńirek qaraý kerek ekendigin, olardy sheshýdiń ońtaıly joldaryn qarastyrýǵa septigin tıgizedi. Meniń oıymsha, quryltaı sııaqty alańnyń bolǵany, ol jerde túrli sala azamattary, áleýmettik toptardyń ókilderi óz oı-pikirlerin ashyq túrde, tartynbaı ortaǵa salyp, usyný múmkindigi mańyzdy. Bul «Halyq únine qulaq asatyn memleket» tujyrymdamasyna sáıkes keledi», - deıdi saıasattanýshy.
Ulttyq quryltaıdyń negizgi basqosýynyń aldynda tórt sekııanyń otyrysy ótti. Jıynda 70-ke jýyq quryltaı múshesi sóz sóılep, 100-den astam usynys aıtyldy. Qoǵam birligin nyǵaıtý, jalpyulttyq qundylyqtardy dáripteý, eldiń ǵylymı áleýetin kóterý, mádenıet salasyn qoldaý, jergilikti ózin-ózi basqarý júıesin damytý, kóshi-qon máselesin retteýge qatysty bastamalar kóterildi. Ulttyq quryltaı músheleriniń mundaı belsendi qyzmeti azamattyq ınstıtýttyń qoǵam men memleket arasynda tıimdi dıalog alańyna aınalǵanyn kórsetedi.
Úshinshi ret ótip jatqan quryltaıdyń negizgi bólimine Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev tóraǵalyq etti. Mártebeli minberde sóz sóılegen memleket basshysy Qazaqstan halqyn kórisý meıramymen quttyqtap, Ulttyq quryltaıdyń eldigimizdiń negizin qalaǵan Saraıshyq irgesinde ótip jatqanynyń óz máni bar ekendigin, bul toı toılaıtyn jıyn emes, kerisinshe elimizdi damytýǵa arnalǵan mańyzdy basqosý ekendigin basa aıtty.
«Quryltaı – eshqashan toı toılap, áńgime-dúken quratyn jıyn bolǵan emes, keleshekte de ondaı bolmaıdy. Aldyńǵy eki otyrysta elimizdi damytýǵa qatysty mańyzdy bastamalar kóterildi. Onyń birazy oryndaldy. Jalpy ózgerister barlyq salada bolyp jatyr. Eń aldymen, halyqtyń bereke-birligin saqtaý eldigimiz úshin asa mańyzdy. Yntymaǵy jarasqan, ortaq maqsatqa uıysqan ult eshqashan utylmaıdy. Bul iste zııaly qaýym aıryqsha ról atqarady. Ásirese, elge sózi ótetin aǵa býynnyń orny bólek. Olar – qazaqtyń qaımaǵy, ulttyń maqtanyshy», - dedi Prezıdent.
Memleket basshysy tarıhı qundylyqtar jóninde oı tolǵap, zań júzinde retteletin naqty usynystardy bildirdi. Kitap dúkenderinde qazaq tilindegi týyndylardyń úles salmaǵynyń arta túskendigin atap ótip, memlekettik til máselesine de toqtaldy.
Quryltaıda áz-Naýryzdyń mazmunyn baıytyp, mártebesin kóterý, qazaqy naqyshta kıiný, ulttyq biregeıligimizdi nyǵaıtý da Prezıdent nazarynan tys qalmady.
«Halqymyzdyń dúnıetanymynda qara kıinip júrý degen atymen bolmaǵan. Bul – elikteýshilikten, ásiredinshildikten týǵan úrdis. Biz salt-dástúrimizden ajyramaýymyz kerek. Biz babalarymyzdyń san myńjyldyq dinı ilimi men rýhanı baǵdaryna arqa súıeýimiz kerek. Elimizdiń rýhanı derbestigin saqtap, ony nyǵaıta túsemiz desek, túrki halyqtarynyń kópshiliginiń, sonyń ishinde qazaqtardyń dástúrli dini – sýnnıttik baǵyttaǵy hanafı mázhabyna den qoıýymyz qajet», - dedi memleket basshysy.
Alqaly basqosýdaǵy sózinde Toqaev halyq arasynda «turmystyq zorlyq-zombylyq, qatigezdik, agressııa men býllıngtiń beleń alyp bara jatqanyn» aıtyp, «elde zań qatań saqtalýy tıis» dedi.
Ulttyń jańa sapasyn qalyptastyrý úshin ysyrapshyldyq, turmystyq zorlyq-zombylyq jasaý syndy jaǵymsyz ádetterden arylýymyz kerektigin aıtqan Prezıdent, halqymyzdyń rýhanı negizin qurmetteı otyryp, memleketimizdiń zaıyrly el retindegi mártebesin kúsheıte túsýimiz kerektigin qadap aıtty. El jastarynyń radıkaldy dinge bet burýy, lýdomanııa, nashaqorlyqqa den qoıý syndy keleńsizdikter de kún tártibinen tys qalmady. Sonymen qatar, alqaly jıynǵa qatysqan bilim jáne ǵylym salasynyń basshylary, akademıkter, sarapshylar jıynda maman daıyndaý baǵdarlamalaryn jańǵyrtý, ultjandylyqty damytý jóninde mindetterdi talqyǵa saldy. Al otandyq sarapshylar Ulttyq quryltaıdyń mán-mańyzy men salmaǵy jyldan jylǵa artyp kele jatqanyn aıtady. Olardyń paıymdaýynsha, mundaı sharalardy aımaqtarda ótkizýdiń mańyzy zor. Bul óz kezeginde óńirlerdiń damýyna tyń serpin bere alady.
«Ulttyq quryltaı - qazirgi damý úrdisine beıimdelgen dala demokratııasynyń jalǵasy. Quryltaılar bastapqyda halyqtyń ózindik organy bolǵan. Tarıhshylardyń aıtýynsha, buryn quryltaılardyń saıası jáne salttyq mańyzy zor bolǵan eken. Taıpa ókilderi áskerı-saıası máseleler boıynsha, handy saılaý, bılikke taǵaıyndaý jáne basqa máseleler boıynsha bas qosyp otyrǵan. Osylaısha, ózara is-qımyl retinde quryltaı demokratııanyń negizi boldy. Al qazirgi formattaǵy Ulttyq Quryltaı óńirlerdiń damýyna oń yqpalyn tıgizip jatyr», - dep atap ótti QSZI bas sarapshysy Aıdana Akesına.
Sarapshynyń aıýynsha, quryltaıda qordalanǵan problemalar aıtylyp qana qoımaıdy. Ony sheshýdiń joldary da qarastyrylady. Sonyń nátıjesinde árbir Qazaqstan azamaty aıtylǵan máselelerge jete kóńil bóle otyryp, onyń oıdaǵydaı júzege asyrylýyna súbeli úles qosýy tıis.
«Ulttyq quryltaı otyrystarynyń negizgi nátıjeleri - plıýralızmdi keńeıtý, qoǵamdyq shoǵyrlandyrýdy nyǵaıtý jónindegi naqty usynystar bolyp tabylady. Quryltaı músheleri - qoǵam qaıratkerleri, ǵalymdar, jazýshylar, úkimettik emes sektor ókilderi – zań jobalaryn ázirleý jónindegi túrli saraptamalyq toptarǵa, memlekettik organdar janyndaǵy komıssııalar músheleri, ıaǵnı quryltaı jumysynyń nátıjeleri zańdarda, strategııalyq qujattarda, zertteýlerde kórinis tabýy tıis. Osylaısha, olardyń jumysy zańnama men áleýmettik ınnovaııalardyń qalyptasýyna tikeleı áser etedi», - dep atap ótti Aıdana Akesına.
Atyraýda ótken Ulttyq quryltaı músheleriniń bastamasymen Nashaqorlyqqa jáne esirtki bıznesine qarsy kúrestiń 2023-2025 jyldarǵa arnalǵan keshendi jospary bekitildi. Sondaı aq oqýshylar men jastar arasynda elektrondy temekilerdi, veıpti qoldanýdyń aldyn alý jónindegi 2023-2025 jyldarǵa arnalǵan jol kartasy qabyldandy. Aldaǵy ýaqytta elektrondy temekilerdi, veıpti ákelýge, óndirýge, satýǵa jáne taratýǵa zańmen qatań tyıym salynbaq. Buǵan qatysty zań jobasy qazir Parlamentte qarastyrylyp jatyr. Jıynnyń qorytyndysy retinde aıtylǵan usynystardy iske asyrý boıynsha arnaıy is-sharalar josparyn ázirleý týraly sheshim qabyldandy. Ulttyq Quryltaıdyń tórtinshi otyrysy 2025 jyly Kókshetaýda ótetin boldy.
Merýert Raıym
