بۇگىن ءبىر-ەكى ويعا العان تاۋەكەلدەرىمنىڭ اقتالعانىن شىن سەزىنىپ، شاتتاندىم. ىشكى الەمىمدى ايرىقشا قۋانىش كەرنەدى. تاعى دا ءبىر تاۋەكەل يدەيا كەلدى…
تاۋەكەلدەرىمنىڭ كوبى اقتالىپ جاتىر. اقتالماعاندارى دا، اتقارىلۋى قيىندارى دا جوق ەمەس، بار. بىراق ءتۇبى ورىندالارىنا سەنەمىن. بالكىم، جىلدار كەتەتىن شىعار. وعان ابدەن دايىنمىن. بىراق، ماقسات - ايقىن.
ال ەندى مەن نەگە سولاي ارمانشىلمىن؟ جانە تاۋەكەل ەتۋدەن ەش قورىقپايمىن. ونىڭ سىرىن بۇگىن عانا تۇسىنگەندەيمىن. ءسىز بىلەسىز بە؟ ونىڭ سىرى اكەمنىڭ قيال-عاجايىپ ەرتەگىلەرىندە ەكەن. ءيا، ءيا، ءجاي عانا ەرتەگىلەر. اكەم مارقۇم ەرتەگى ايتقاندا كوركەم، شەبەر تىلمەن، قىزىقتى وقيعالارمەن قۇلپىرتىپ ايتۋشى ەدى. سول سيقىرلى ەرتەگى الەمىنىڭ قالاي ءوزىم باستى قاھارمانىنا اينالىپ كەتكەنىمدى دە بايقاماي قالۋشى ەدىم. بۇكىل قىم-قيعاش، شىتىرمان وقيعالار كوز الدىمنان وتەدى. اكەم ءبىر ەرتەگىنى ايتقاندا ەكىنشى جولى وقيعالارىن مۇلدە بۇرىنعى ايتقانىنا ۇقساتپاي قۇلپىرتىپ باسقاشا ءوربىتىپ جىبەرەر ەدى. اكەم “تۇيعىن جىگىت” دەگەن ەرتەگىنى ءجيى ايتاتىن. مەنىڭ بالا قيالىم “تۇيعىن جىگىتتەي” باتىرلىقتى، تاپقىرلىقتى، مارتتىكتى اڭسايتىن.
ەرتەگى كەيىپكەرلەرىنىڭ ءبارى دە ءتۇرلى-ءتۇرلى كەدەرگىلەردەن، قيىندىقتاردان وتەدى، قورىقپاي تاۋەكەل ەتەدى. بىراق ءتۇپتىڭ-تۇبىندە جەڭىسكە جەتەدى، جەتىستىكتىڭ جەمىسىن جەيدى. مەنىڭ بالا ساناما، انىعراق ايتقاندا ءتۇپ-ساناما سول قيىندىقتىڭ ءبارى دە ۇلى ارمان، ۇلى مۇرات جولىنداعى ۋاقىتشا كەدەرگىلەر، بارلىق وقيعا جاقسىلىقپەن، يگىلىكپەن اياقتالادى دەگەن سەنىم نىق ورناپ، “باعدارلامالانعان” ەكەن. اكەم مەنىڭ، اسىل دا ارداقتى اكەم، قاراپايىم قازاقتىڭ ەرتەگىلەرى ارقىلى مەنىڭ باياندى بولاشاعىمدى، كەمەل كەلەشەگىمدى قالىپتاستىرىپ جاتقانىن سەزدى مە ەكەن، سەزبەدى مە ەكەن، بىلمەيمىن. بىراق ءدال قازىر مەن سونىڭ جەمىسىن، ناتيجەسىن كورىپ جۇرگەنىمدى 100 پايىز سەنىممەن ايتا الامىن. الگى ەرتەگەردىڭ عالامات تا عاجايىپ قۋاتى سول، كەز كەلگەن سوققىدان وپ-وڭاي ورنىمنان تۇرىپ، باستاعان ىستەرىمدى ودان سايىن جىگەرلەنە جالعاستىرۋعا قۋات، كۇش-جىگەر تابامىن. ويتكەنى، ساناعا ابدەن سىڭگەن ەرتەگى الەمىندە باسقاشا بولۋى دا مۇمكىن ەمەس قوي.
اكەم ومىردە دە قيىستىرىپ وتىرىك ايتاتىن. بىراق ول وتىرىكتەرى ەشكىمگە زيانسىز ەدى. كوڭىلسىز، جايسىز جايتتاردى جاقسى دۇنيە رەتىندە جەتكىزەتىن. بولماسا دا بولدىعا سانايتىن. “كەرەمەت بولعالى تۇر!” دەپ ءبارىمىزدى الداعى ءبىر جاقسىلىققا سەندىرۋگە تىرىساتىن. تۇنىپ تۇرعان پوزيتيۆ ەدى. تەك قانا يگىلىككە ۇمتىلعان اپپاق كوڭىلىن تۇسىنبەگەن ءبىز پاقىر “جوق نارسەنى ايتپاڭىزشى”، “بولمايتىن دۇنيە عوي” دەپ وتىرىككە بالاپ، ىڭعايسىزدانۋشى ەدىك. سويتسەم، ەرتەگىشىل اكەمنىڭ دە كوڭىلى ەرتەگى الەمىن اڭسايدى ەكەن عوي، سۇرەڭسىز ءومىردى ءبىر ءسات بولسا دا ەرتەگىلەر ەلىنە جاقىنداتقىسى كەلىپ، شامالى قالىپتى تىرشىلىككە بوياۋ قوسادى ەكەن. مۇنى ۇعا قوياتىن بىزدە سانا ول كەزدە قايدان بولسىن. كىم ءبىلسىن، كەيدە اكەم جازۋشى بولسا، ءتاپ-ءتاۋىر جازۋشى بولار ما ەدى دەپ تە ويلايمىن.
اكەم دومبىرامەن ءان دە سالاتىن. انام دا ءان سالعاندى ۇناتۋشى ەدى. ەلەكتر ءسوڭىپ قالعاندا ماي شاممەن ءبىر داستارحان باسىنا جينالامىز. سونداعى وتباسىمىزبەن ءان ايتقان كەزدەرىمىز ناعىز باقىتتى شاقتارىمىز ەكەن. اكەم دومبىرامەن الدەبىر اۋەندەردى شەرتىپ ورىندايتىن. شەبەر ورىنداۋشى بولماسا دا، اكەمنىڭ شەرتكەن اۋەندەرىندە ىشكى جان-دۇنيەسىندەگى ءبىر تۇڭعيىق تەرەڭ مۇڭى، الدەبىر قول بۇلعاعان ساعىنىشى، بالكىم جەتكىزبەگەن ارماندارى اڭعارىلاتىن. قالاي بولعاندا دا سول دومبىرانىڭ قوڭىر ۇنىنە قۇلاق ءتۇرىپ تىڭداعاندى ۇناتاتىن ەدىم. كوبىنە سول سيقىرلى اۋەنگە تەربەتىلىپ جاتىپ ۇيىقتاپ كەتەتىن ەدىم. بالكىم، اكەم سول دومبىرا اۋەنىمەن ماعان ءوز ارماندارىن اماناتتاپ كەتتى مە ەكەن؟ اتىمدى دا “ارمان” دەپ سول ءۇشىن قويعان شىعار…
4 جاسىمدا ءارىپ تانىدىم. 5 جاسىمدا ەرتەگى كىتاپتار وقىدىم. كىتاپ وقۋعا دەگەن قۇمارلىق سول ەرتەگى وقۋعا قىزىعۋشىلىقتان باستالدى. “الەم حالىقتارىنىڭ ەرتەگىلەرىنىڭ” 2 تومدىعى - مەنىڭ ومىرىمدەگى ەڭ العاشقى جەكە كىتاپتارىم. مال باعىپ ءجۇرىپ سول كىتاپتاردى وقيمىن دەپ تالاي سيىر، بۇزاۋ جوعالتىپ اكەيدەن تاياق تا جەپ ەدىم…
اكە تۋرالى ايتقاندا انامنىڭ ايالى الاقانىن، شەكسىز ماحابباتىن، دالاداي دارحان مەيىرىمىن قالاي اتاماي وتۋگە بولادى.
مەكتەپكە ءجيى-ءجيى بارىپ، جارىس اتاۋلىنىڭ كەستەسىن ءبىلىپ الىپ مەنى اۋداندىق سايىستارعا كۇنى-ءتۇنى دايىندايتىن. ۇيالشاق ەدىم، ساحناعا شىعۋعا، كوپشىلىك تۇگىل ءبىر كىسى الدىندا سويلەۋگە ىڭعايسىزداناتىنمىن.
مال باعىپ ءجۇرىپ قيالدايمىن، وزىمشە ءبىر الەم قۇرىپ، سول الەمدە ءومىر سۇرەمىن. وزىمشە سول الەمنىڭ پاتشاسىمىن. بالا كەزىمدە كوبىنە وزىممەن-ءوزىم عانا ويناۋشى ەدىم. كىسىكيىك دەي مە، سونداي بولدىم. الدىمنان كىسى شىقسا، قيالىم، ويىمداعى وقيعالاردى بۇزعىم كەلمەي، الگى اداممەن سويلەسپەس ءۇشىن قاشىپ، باسقا جاقپەن اينالىپ وتەمىن. ءسويتىپ ءجۇرىپ ءتىپتى ادامداردى جاتىرقايتىن جاعدايدا جەتتىم. ال انام جارىستارعا ءجيى قاتىستىرىپ، بويىمداعى سول قاسيەتتى وزگەرتتى. ەل الدىندا تايسالمايتىن كۇيگە جەتتىم. سوڭعى وقۋ بىتەرەر جىلى ۇبت-عا دايىندىق كەزىندە دە تاڭعى 4-كە دەيىن مەنىمەن بىرگە ۇيىقتاماي تەست سۇراقتارىن قويىپ، قىرانداي باپتادى.
اكەم قاتال ەدى، انام وتە جۇمساق بولدى. اكە قاتالدىعى ومىردە وڭاي بەرىلمەۋگە، بەكەم بولۋعا تاربيەلەدى، انا مەيىرىمى ىزگىلىككە، قايىرىمدىلىققا باۋلىدى.
باسقا بالالار جارىسقا ۇستازىمەن بارسا، مەنى انام جارىستارعا ءوزى جەتەلەپ اپاراتىن. سايىس بارىسىندا مەنەن ارتىق ۋايىمداپ جۇرەدى. كەيدە ادىلەتسىزدىكتەر جانىمىزعا جارا سالادى.
ءبىز انامىز ەكەۋمىز ۇيدەن اۋدانعا جارىسقا شىعاردا اكەمىز الاقان جايىپ باتا بەرەتىن. اكەي اق باتاسىن بەرگەن كۇنى كوبىنە-كوپ ورىن الامىز، كەمىندە ىنتالاندىرۋ سىيلىعى بۇيىرادى. ال اناممەن رەنجىسىپ قالعان كۇندەرى باتا بەرمەي تەرىس قاراپ جاتىپ الاتىن. ونداي كۇندەرى جۇلدە دە جوق، باسقا دا جوق، بوسقا شارشاپ-شالدىعىپ قايتۋشى ەدىك.
قايران، بالالىق شاق! اتا-انانىڭ ىستىق ماحابباتىمەن، ەرەكشە سەنىمىمەن وسكەن ءبىز ەرتەگىلەردەگى باتىرلارشا “وتقا سالسا، جاڭبايتىن، سۋعا سالسا، باتپايتىن” رۋحتى تاربيە مەكتەبىنەن وتكەن ەكەنبىز. قاراپايىم عانا اتا-انانىڭ ءوز پەرزەنتىنە دەگەن العاۋسىز، شەكسىز سۇيىسپەنشىلىگى ارادا قانشاما ۋاقىت وتسە دە قوعامعا قىزمەت ەتىپ كەلەدى. كىشكەنتاي ۇيدەگى ماي شامنىڭ جىلۋى بۇگىندە لاۋلاپ جانىپ، ايناسىنا جىلۋ تاراتىپ كەلەدى. سول ءۇشىن تىزەرلەپ تۇرىپ اتا-انامنىڭ ارۋاعىنا تاعزىم ەتەمىن! “مەن سىزدەردىڭ ومىرلەرىڭىزدىڭ جالعاسىمىن!” دەپ بار داۋىسىممەن ايقايلاعىم كەلەدى.
سۋرەتتە: اتا-انام، ءدال قازىر ەسىمىن ۇمىتىپ تۇرعان ءبىر اعام جانە اكەيدىڭ تىزەسىندە وتىرعان مەن.
