سايا قاسىمبەك. جاتقا ۇمتىلعان جاستار

بالا – ءبىزدىڭ بولاشاعىمىز

ىقىلىم زاماننان قالىپتاسقان ۇعىم سوڭعى جىلدارى كۇرت وزگەرىسكە ۇشىرادى. ءۇمىت ارتقان جاستار لەگى جات ەلگە اعىلىپ جاتىر. شەتىنەن ءبىلىمدى، وزىق ويلى، جاڭالىققا جانى قۇمار جاستاردىڭ نەلىكتەن جاتقا قۇمار بولعانىنا ءبىر توپ جاستاردىڭ اڭگىمەسى جاۋاپ بەرگەندەي.

الدىمدا ءجاسوسپىرىم ەكى قىز بەن ءبىر جىگىت دابىرلاسا سويلەسىپ كەلە جاتتى. بيىك ءۇي سالۋعا جوسپارلانىپ، اينالا قورشالعان جارناماداعى "بۇل تەرەزەنىڭ ارعى جاعىندا جارقىن ءومىر " دەگەن ءسوزدى قىز بالا ەستىرتە وقىدى. قاسىنداعىلار "حا-حا، جارقىن ءومىر باستالادى؟! ارعى جاعىندا جيىرما جىلعا ۇزاراتىن يپوتەكا دەگەن قۇلدىق كۇتىپ تۇر؟!" دەپ ساركازممەن سىقىلىقتاي كۇلىستى.

تۇستاس كەلە جاتقان سوڭ، داۋىس كوتەرە ايتقان سوزدەرىن ەستيسىڭ. ەستىگەنىمنەن شوشىندىم. ءسوز ساپتاۋلارىنان ۇشەۋىنىڭ قالالىق كىتاپحانادان شىققانىن ءتۇسىندىم. ءبىر-بىرىنە جازعاندارىن تالقىلاعان تارتىس نوبايىنان ديپلومدىق جۇمىسىن جازىپ جۇرگەنىن ۇقتىم.

قاقپاقىل ءسوزدىڭ اياعىندا ادەمىشە اققۇبا قىز: "ديپلوم قولىما تيىسىمەن انگليادا تۇراتىن بولەمە كەتەمىن" دەدى. اققۇبا قىزدىڭ ايتۋىنشا، اعىلشىن ەلىندەگى بولەسى ءۇش جەردە جۇمىس ىستەپ، ايىنا جەتى مىڭ دوللار تابادى ەكەن.

اينالدىرعان ءۇش جىلدا شىمكەنتتەن جەر ءۇي ساتىپ الىپ، اكە-شەشەسىن قونىستاندىرعان. الماتىدا وقىپ جاتقان ءىنىسىنىڭ وقۋ تولەماقىسىن تولىعىمەن تولەپ قويعان. اراسىندا جۇمىستان قولى قالت ەتسە، بالا-شاعاسىنان جەكە تۇراتىن قاريالارعا قاراسقانى ءۇشىن اقشا تابادى ەكەن. انگليانىڭ ازاماتتىعىن الۋعا تىرىسىپ جاتقان كورىنەدى.

جاپون ەلىنە كەتۋ كەرەك

اققۇبا قىزدىڭ اعىلشىن ەلىندەگى بولەسىنىڭ جانكەشتىلىگىنە قاسىنداعى ەكى جاس تاڭداي قاعا ريزا بولىستى. اققۇبا قىزدىڭ ءسوزىن جىگىت ءىلىپ كەتتى. جىگىتتىڭ ايتقانىنان جاپون ەلىنە قۇجات وتكىزىپ قويعانىن، سول ەلدىڭ ءتىلىن جەتى ايدان بەرى ۇيرەنىپ جاتقانىن ءتۇسىندىم.

ونىسىمەن قويماي قاسىنداعى قۇربىلارىنا: ء"ححى-ءشى عاسىر – جاپون عاسىرى. ول ەلدە ادامنىڭ لايىقتى ءومىر سۇرۋىنە جاعداي جان-جاقتى جاسالعانىن ايتىپ، قىزىقتىرىپ قويدى. ەكەۋىن تامسانا تىڭداپ كەلە جاتقان سارى قىز "جاپون ەلىنە ەرتە كەتشى" دەپ ءوتىندى.

"سەنىڭ ءتۇرىڭ جاپونداردان گورى اعىلشىندارعا كەلەدى. سەن ودان دا اينۇرمەن بىرگە انگلياعا بار. مەنىڭ ءتۇرىم جاپونداردان اۋمايدى. ءبارى جاپون دەپ قالادى. قينالماي ءسىڭىسىپ كەتەمىن..." دەگەن ءسوزى جانە ونى اققۇبا قىزدىڭ قوستاي كەتكەنى جۇرەگىمە وقتاي قادالدى.

ىقىلىم زاماننان تىرشىلىك ەتۋ قيىنداعان كەزدەرى جەرگىلىكتى حالىق جەر اۋىپ وتىرعان. تاريحتان شۋمەرلىكتەردىڭ قانشالىق جەر اۋعانى، قاي جەردە تامىرى قالىپ وتىرعانىن قىزىعا وقىپ وستىك. تاۋەلسىزدىكپەن بىرگە كونە تۇرىك تاريحىن بىلدىك. سوناۋ 500-600-ءشى جىلدارى تۇرىك جازباسى بولعانىنا قۋاندىق. ىلگەرى ەل بولعانىمىزعا شاتتاندىق.

الىستان سەرمەمەي-اق، ءوز كونەتۇرىك ۇرپاعىنىڭ قارت التايدان باستاۋ العان تامىرى الەمگە جايىلعانىن، اراسىندا قازاق بارىن ماقتانىش ەتەتىن مىنا بىزدەردىڭ – ەرەسەكتەردىڭ كوزقاراسىندا، جاستاردىڭ اراسىندا ءتۇپسىز قۇزدىڭ پايدا بولعانىن بايقاماۋىمىزدىڭ سالدارى. بۇل ءتۇبى جاقسىلىققا جەتكىزە قويار ما ەكەن؟!.

قازاقستان جاستارىنىڭ جات ەلگە تۇرمىس دەڭگەيىن جوعارىلاتۋ ءۇشىن كەتۋدى ارماندايتىنى، بىزدەر ءۇشىن ۇلكەن ءمىن. ويتكەنى، ۇرپاق الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىكتى ەرەسەكتەردەن ەشكىم الىپ تاستاعان جوق. البەتتە، مەملەكەتتىك دەڭگەيدەگى ماسەلەنى كوتەرۋ ەرەسەكتەردىڭ قولىندا ەكەنىنە ءالى دە بولسا ءۇمىت ارتايىق.

بولاشاعىمىز دەپ سەنگەن ۇل-قىزدارىمىزدىڭ ارمانى جات ەلگە كەتۋ ەكەن. وعان نە سەبەپ بولعانىن بىلگىم كەلىپ، توقتاتتىم. ەستىگەنىم: "بىزدە ەشتەڭە وزگەرمەيدى. بولاشاق باعدارلاماسىمەن وقىپ، ەلگە ورالعاندار دامىعان ەلدە العان ءبىلىمىن جۇمسارعا جول تاپپاي، تىعىرىققا تىرەلەدى. ونىڭ سەبەبى – بار جەرگە تانىس قاجەت. تانىسسىز العان جەردىڭ جالاقىسى ماردىمسىز".

ارقالاپ كەلگەن ءۇمىتىن، ەلدەگى تامىرلاپ كەتكەن جەمقورلىق جەرگە ۇرادى. ءارى-بەرى ەكى جىل جانتالاسقانىنان ناتيجە شىقپاعان سوڭ، شەت ەلگە قايتا كەتۋىنە تۋرا كەلەدى.

بىزدە ءبىلىم الۋ ەمەس – العان ءبىلىمدى جۇمسايتىن جەر جوق

"بۇدان اسقان ورەسكەلدىكتى ىزدەسەڭ، تاپپاسسىڭ؟!" بۇل –جاستاردىڭ ءسوزى. جاپونياعا كەتكەلى جاتقان جىگىت جەتى جىلدان بەرى، مەكتەپ قابىرعاسىنان جۇمىس ىستەي ءجۇرىپ، قاجەتتى اقشانى جيناعان.

كىشكەنتايىنان ەلىنىڭ بولاشاعىنا، وركەنيەتىنە سەنبەۋدىڭ قايدان باستالعانىن سۇرادىم.

– اپا، 120 بالل جيناپ، ءوز بىلىمىممەن وقۋعا ءتۇستىم. تۇسكەنىممەن، ۋنيۆەردەگى ءبىلىم كوڭىلىمنەن شىقپادى. قازىر، عالامتور ارقىلى جاپون ەلىندەگى وقۋ ورنىندا سىرتتاي وقىپ جاتىرمىن.

ەندىگى جىلى بىتىرەمىن. بيىل وقۋىمدى جاپون ەلىندە جالعاستىرامىن. سول جاقتا وقىسام، ناتيجەم دۇرىس بولماق. جۇمىس تابۋىم دا جەڭىل. قازاقستاندا مەن قىزىعاتىن تۇك جوق.

ءوزىڭىز ايتىڭىزشى، بىتپەيتىن سايلاۋدان باسقا نە بار؟ بىزدەردى ىلعي قوراعا مال قاماعانداي سايلاۋدىڭ جۇمىسىنا قۋىپ تىعادى. بىزدەر ءۇشىن جاسالعان جاڭالىقتى كورگەنىم جوق. سوندىقتان، جات ەلگە كەتكەنىم جاقسى. اتا-اناما سول جاقتان كومەكتەسەمىن.

بويىندا نامىسى جوق دەپ ويلاماڭىز. قازاق ءۇشىن بارىنە دايىنمىن. تەك، ول پاتريوتتىعىم مەملەكەتكە قاجەت ەمەس. مەملەكەت، مەنىڭ تالابىممەن ساناسپايدى؟! – دەدى ول. ءدال قاسىڭدا كوزدەرى جاۋدىرەي، ىشكى كۇيىنىشىن اشىق ايتتى. قالاي كۇرسىنبەيسىڭ...

اققۇبا قىز دا اعىلشىن ەلىندەگى جوعارى وقۋ ورنىنا عالامتور ارقىلى ەكى جىل بۇرىن وقۋعا ءتۇسىپ قويعان. قالعان ەكى جىلىن تۇماندى ەلدە اياقتاماق. ونىڭ دا ءۋاجى سول. بىزدەگى جوعارعى وقۋ ورنىنان العان بىلىممەن شەت ەلدە كۇن كورە المايتىنىنا كوزدەرى جەتكەن.

سارى قىز "دوستارىنداي ەرتەرەك قام جاساماعانىنا" وكىنىپ، تالابى جەڭىلدەۋ قىتاي وقۋ ورنىنا ەمتيحان تاپسىرىپ قويعانىن، وڭ ناتيجە العانىن ايتتى. كەش تە بولسا، ەش ەمەس دەدى. ءىشىم ۋ-داي اشىدى.

ءبىزدىڭ كەزىمىزدە

ايالدامادا اۆتوبۋس كۇتىپ تۇرىپ، قۇلاق تۇرگەن ەلۋدى القىمداعان ايەل وسى كەزدە اڭگىمەگە ارالاستى. ۇشەۋىنىڭ پىكىرىن تىڭداپ، ءوز بالا-شاعاسىنىڭ ەسەيىپ كەتكەنىنە وكىندى. جاستاردى تەجەۋدىڭ ورنىنا قولدادى. "وتانىڭ ءۇشىن – وتقا ءتۇس"-پەن تاربيەلەنگەن ۇرپاقپىن، كىنالاي قارادىم.

بىزدەر ساياساتتان اۋلاق بولدىق. بىزدەر جارقىن بولاشاققا سەندىك. بىزدەر العان ءبىلىمىمىزدى حالىققا قايتارۋعا تىرىستىق. بىزدەر... ءيا، باياعىدان قالعان ء"بىزدىڭ كەزىمىزدە" دەگەن ءسوزدىڭ قاسيەتى جوعالا باستاعانىن كورۋدىڭ ءوزى قيىننىڭ قيىنى ەكەن.

كورشى مەملەكەتتەردىڭ كەيىنەن ارتتا بولساق، كەيىنەن الدا كەلە جاتقان الەۋمەتتىك جايىمىز بار. بىلەتىنىم – ۇمتىلعان جاننىڭ اش قالمايتىنى. ايتسە دە، جاستاردىڭ ەرتەڭگى كۇنگە دەگەن سەنىمدى جوعالتۋى جاقسىلىقتىڭ بەلگىسى ەمەس. دالەلدەمەيدى. داۋرىقپايدى. جات ەلگە كەتەتىنى جايلى ويىن اشىق، ناقتى ايتادى.

جاستاردى توقتاتۋ ماقساتىندا باستاعان سوزىمە: "جاستاردىكى دۇرىس. وسكىڭ كەلسە، شەتەلگە كەتۋ كەرەك. قايران وسىلارداي جاس بولعانىمدا، مەن دە شەت ەلگە كەتەر ەدىم؟! بىزدە تابان تىرەر نە قالدى؟!" دەپ، ۇشۋعا دايىن جاستاردى قولداي كەتكەن زامانداسىما قىنجىلدىم.

جاپون ەلىندە ءبىلىم سالاسىن زەرتتەگىسى كەلەتىن جىگىت كەيىن، بالكىم اراعا ونداعان جىلدار سالىپ، ەلگە جاپون ۇلگىسىن ەنگىزۋگە ورالارمىن دەيدى. وسى كەزدە ءا.بوكەيحانوۆتىڭ دا جاپون ءبىلىم ۇلگىسىن ۇردىسكە اينالدىرۋ تۋرالى ۇسىنىسىن ەسىمە ءتۇستى.

اراعا عاسىر سالىپ، جاپ-جاس قازاق جىگىتى سوناۋ، جيىرماسىنشى عاسىر باسىندا ايتىلعان ۇسىنىستى جانداندىرىپ، قولدانعىسى كەلەدى. جىگىتتىڭ بايلىق كوزدەپ، بيزنەس جولىن قۋماي، ءبىلىم سالاسىن زەرتتەگىسى كەلەتىنە ىشتەي قۋاندىم. دەمەك، ساناسىندا ساۋلە بار.

جاستاردىڭ ءسوزىن ەگدە ايەل قولداپ: "ادام بوپ قالعىڭ كەلسە، تەزىرەك شەتەلگە كەت، ەلدە جاقسىلىقتىڭ نىشانى قالمادى" دەپ ايتقاندا، تەگەۋرىن بەرەر جاۋاپ تاپپاي قىسىلدىم. البەتتە، ايتاسىڭ عوي، بىراق، ونىڭدى جاستار كۇلە تىڭدايدى. قۇقىلى. از كۇندە الداعى تاعدىرىنا ءوزى جاۋاپتى جاستاردى ءبىر اۋىز سوزبەن توقتاتۋ ەش مۇمكىن ەمەستىگى ايدان انىق جايت.

سەنىمى جوق ءبىلىم

ەگدەلىكتىڭ ۇزەڭگىسىنە اياق سالعان ايەلگە جاستار كوزدەرى جايناي، العىس ايتتى. "تۇسىنگەنىڭىزگە راقمەت! ادەتتە ۇلكەندەر ۇلكەندەر ءبىزدى كىنالايدى..." كىنالاعانداي ماعان قاراپ قويدى. كيىمدەرى جاراسىمدى. تۇرلەرىنەن اشتىق پەن جوقتىق سەزىلمەيدى. تەك... تۋعان جەرىندە ارماندارىن جۇزەگە اسىرا الاتىنا سەنبەيدى.

توقىراۋ مەن تۇلەۋ دەگەن سان عاسىرلار بويى مەملەكەتتەر تاريحىندا بولعان. بولا بەرمەك. "مەملەكەت" ۇعىمىنىڭ ءوزى حالقىنىڭ تاباندى تۇراقتىلىعىنىڭ ارقاسىندا جۇزەگە اسىپ وتىرعان. سوعىس جوق. اشتىق جوق. ەندەشە، ءبىلىمدى جاستار نە سەبەپتى جات ەل اسىپ جاتىر؟..

بيىل – جاستار جىلى، جاستارعا قولداۋ كورسەتىلمەك. سوندا دەيمىن-اۋ، قانشاما جاستاردىڭ جات ەل اسىپ جاتقاندارىن تىركەپ، سەبەپ-سالدارىن زەرتتەپ وتىرعان قۇزىرلى ورىن بار ما ەكەن ءوزى؟

ايالداماعا توقتاعان اۆتوبۋسقا جۇگىرە مىنگەن ءۇش بىردەي جاس، ۇزاپ بارادى. ءجاي ۇزاپ بارا جاتقان جوق... بىزدەر "جارقىن بولاشاعىمىز" دەپ سەنگەن جاستىق عۇمىرىن، قاجىر-جىگەرىن جات ەلدىڭ وركەنيەتىنە ارناۋعا كەتىپ بارادى.

informburo.kz