سوڭعى 5-10 جىل كولەمىندە اسىرەدىنشىلدەر ازاماتتاردى الاڭداتىپ, قوعامعا ىرىتكى سالىپ وتىر. مىنە وسىنداي كەزدە كەيبىر ازاماتتار «اسىرەدىنشىلدەردى وزبەكستانداعىداي جۋاسىتىپ الۋ كەرەك» دەگەن پىكىر ايتادى. كورشى ەلدىڭ ءتاسىلى قانشالىقتى ناتيجە بەرەدى؟ وسى جانە وزگە دە سۇراقتى ءدىنتانۋشى اسىلبەك سنادينگە قويدىق.
اسىلبەك سنادين وزبەكستاننىڭ ءدىني راديكاليزممەن كۇرەسى قازاقستانعا ۇلگى بولا المايتىنىن ايتادى. الايدا ول كورشى ەلدىڭ ءماحاللا ينستيتۋتى اسىرەدىنشىلدىكپەن كۇرەستە ءوز ناتيجەسىن بەرگەنىن جوققا شىعارمايدى.
«نەگىزى قازاقستان مەن وزبەكستاندى ءدىني راديكاليزممەن جۇمىس ىستەۋى بويىنشا سالىستىراتىن ريتوريكا بار. بىراق بۇل جەردە بىرەۋى ارتىق نەمەسە ەكىنشىسى كەم ءتۇسىپ جاتىر دەپ سالىستىراتىنداي قاتتى ايىرماشىلىق جوق. بۇل سالىستىرۋ سىرتقى كۇشتەردىڭ ماسەلەن رەسەيلىك پوليتەحنولوگتاردىڭ جۇمىسى بولۋى مۇمكىن. شىن مانىندە ەكى ەلدىڭ ءدىني راديكاليزممەن كۇرەستە الىپ بارا جاتقان وزگەشەلىك جوق. سەبەبى ءبىزدىڭ تاريحىمىز، مادەنيەتىمىز جانە ءدىني قۇندىلىعىمىزدىڭ پارامەترلەرى ورتاق. مىسالى 70 جىل بويى ەكى ەل اتەيستىك قوعامدا ءومىر ءسۇردى. سونداي-اق سوۆەت وداعىنان ءبىر مەزگىلدە تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن دىنگە قاتىستى مەملەكەتتىك ساياساتتى زايىرلىق ۇستانىم دەپ بەلگىلەپ الدىق. ياعني ءدىن مەن مەملەكەت بولەك.
بىراق بۇل جەردە وزبەكستاننىڭ تاريحي ەرەكشەلىكتەرىنە ءمان بەرۋ كەرەك. ويتكەنى ءحىV-حVعاسىرلاردان بەرى اتالعان مەملەكەتتە ءدىني مەكتەپتەردىڭ اۋقىمدى شوعىرى قالىپتاستى. قازاقتىڭ بەلگىلى ءدىني قايراتكەرلەرءى سامارقاند پەن بۇقارادا ءبىلىم الىپ، سوندا قالىپتاسقانى جاسىرىن ەمەس. وسى جاعداي جەرگىلىكتى تۇرعىندارعا اسەر ەتپەي تۇرمايدى. مىسالى ءبىزدىڭ رۋحاني ورتالىعىمىز سانالاتىن تۇركىستانداعى احمەت ياسساۋي كەسەنەسى ءدۇيىم قازاقتىڭ ءتاۋ ەتەتىن قاسيەتتى جەرى بولىپ سانالادى. احمەت ياسساۋيدىڭ كەسەنەسى سەكىلدى ۇلكەن بولماسا دا ونداعان ءدىني عيماراتتاروزبەكستاندا ورنالاسقان»، – دەيدى ول.
ءدىنتانۋشى يسلام كارىموۆ تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن دىنگە قاتىستى قاتاڭ پوزيتسيا ۇستانعانىن ايتادى. ياعني, ول ەكس-پرەزيدەنتتىڭ قاندايدا ءبىر ءدىني راديكاليزمنىڭ پايدا بولۋىنا نەمەسە ءدىني ساياسي قوزعالىستاردىڭ بولۋىنا قارسى كۇرەستى اياۋسىز جۇرگىزگەنىن ەسكە سالدى.
«وزبەكستاندا بولعان تەرراكتىلەردەن كەيىن پرەزيدەنت اپپاراتى جانىنان ارنايى قۇرىلىم قۇرىلىپ، كەي جاعدايدا ءدىندى ساياسي قۇرالعا اينالدىردى.
ال شاۆكات ميرزيوەۆ بيلىككە كەلگەننەن كەيىنگى بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە وزگەرىستەر جاسادى. قاتەلەسپەسەم 2021 جىلى دىنگە قاتىستى قۇقىقتىق نورمالارعا وزگەرىستەر ەنگىزدى. سەبەبى ميرزيوەۆ ءوز ساياساتىن باتىستىق قۇقىقتىق ستاندارتتارعا ساي ياعني ادام قۇقىعى، ءدىني سەنىم بوستاندىعىنا شەكتەۋ قويمايتىن يسلام كارىموۆتەن ارتىقشىلىعىن كورسەتكىسى كەلدى. ناقتىراق ايتسام,ەكس-پرەزيدەنتتىڭ كەزىندە اشىلعان اتى شۋلى «جاقسىلىق» تۇرمەسىن جاۋىپ تاستادى. اتالعان تۇرمەدە ءدىني راديكاليزم باپتارى بويىنشا تۇرمەدە وتىرعان ەكى مىڭنان استام ازاماتتىڭ ءىسىن قايتا قارادى. ياعني ميرزيوەۆ باتىستىڭ تالاپتارىن ورىنداۋعا مۇددەلى ەكەنىن كورسەتتى. ايتسە دە مەملەكەت ءدىني ماسەلەمەن كۇرەسكەندە ءوزىنىڭ كۇشىن پايدالانىپ، كەرەك كەزىندە تىزگىندى تارتىپ نەمەسە كەيدە بوساتىپ وتىر»، – دەيدى اسىلبەك سنادين.
سونداي-اق ءدىنتانۋشى وزبەكستاننىڭ ءماحاللا ينستيتۋتىنا نازار اۋدارتتى.
«ەكى ەلدىڭ ءدىني ماسەلەدە جۇمىس ىستەۋ ءتاسىلىن سالىستىرساق، وزبەكستان وتباسى ينستيتۋتىنا كوپ كوڭىل ءبولدى. اۋىل، اۋدان جانە قالا دەڭگەيىندەگى اقساقالداردىڭ باسىن قوسىپ، ءار وتباسىنىڭ تۇرمىسى مەن سالتىنا بايلانىستى شەشىم شىعارىپ وتىردى. مىنە وسى ءماحاللا ينيستيتۋتى ءدىني راديكاليزممەن كۇرەستە ۇلكەن ءرول اتقاردى. ال قازاقستان بۇرىننان قالىپتاسقان وتباسىلىق قۇندىلىقتارىمىزدى كۇشەيتۋدىڭ ورنىنا، كەرىسىنشە ءبىز ونى بوساڭسىتىپ العان سەكىلدىمىز»، – دەيدى ءدىنتانۋشى.
