نەگىزى ءبىزدىڭ قوعام دا، بيلىك تە قىزىق. ەل باسقارۋداعى كەمشىلىكتەردى ايتىپ ءجۇرمىز. بىراق، كەيدە قوعام مەن xالىقتىڭ بيلىككە قويعان تالاپتارىن وقىپ وتىرىپ تا تاڭ قالاسىڭ. كوپبالالى انالاردىڭ مينيسترلىككە بارىپ ۇكىمەتكە قويعان تالاپتارى ماعان قىزىق كورىنەدى. مىسالى:
1. تەگىن باسپانا. نارىقتىق ەكونوميكادا تەگىن دەگەن نارسە جوق!!! ول بولمايدى ەشقاشان. بيلىك كوپبالالى، جاعدايى تومەن وتباسىلارىنا 2-3 پروتسەنتپەن پاتەر الۋ مۇمكىندىگىن جاساۋدى قولعا الدى. دەمەك، بۇل ماسەلە دۇرىس باعىتتا كەلەدى. تەك، وسى باستامانىڭ قالاي ورىندالاتىنىن قوعامدىق باقىلاۋعا العان ءجون.
2. نەسيەنى جويۋ. بۇل ەندى ماعان مۇلدەم قىزىق كورىنەدى. نەگە جويۋ كەرەك؟.. ءوز اياعىمەن بارىپ الدى. ەندى تولەسىن. مۇمكىن، العان نەسيەنى جويۋ ەمەس، كوپبالالى انالارعا پروتسەنتى تومەن نەسيە بەرۋ دەگەن ۇسىنىسپەن شىقسا تىڭداۋعا بولادى.
3. تەگىن مەديتسينا، تەگىن وقۋ. بۇل جەردە كەڭەس زامانىنان شىققان پسيxولوگيا ۇرىپ تۇر ەندى. نەگە تەگىن وقۋى كەرەك؟.. رەگيونداردا كاسىپتىك ءبىلىم بەرۋ كوللەدجدەرىندە ونسىز دا تەگىن وقيدى. كوللەدج مۇعالىمدەرى ادام جيناي الماي ءجۇر. 20 مىڭ ستيپەندياسىن تاعى الادى. جوو-دا تەگىن وقۋ ەمەس، كونكۋرستىق نەگىزدە گرانتتى ۇتىپ السىن. ءبارىمىز مەكتەپتە وقىدىق. ەرتەڭ قازاقتىڭ بالاسى كوپبالالى وتباسىنان شىققاندارعا ەنۋ-دا وقۋ تەگىن ەكەنىن بىلسە مەكتەپتى قارىق قىلىپ وقىمايدى. زاچەم وقىپ؟ مەن دە وقىماس ەدىم. ءبارىبىر تەگىن تۇسەمىن. راxات قوي. موتيۆاتسيا جوق! وسىنداي تالاپتى قويىپ وتىرعان انالار دا قىزىق. ەگەر گرانتقا بالى جەتپەسە، اقىلى بولىمگە ءتۇسىپ جاتسا وقۋ اقىسىنا 20-30% جەڭىلدىك جاسالسىن دەسە بولەك اڭگىمە. قاراستىرۋعا بولادى.
4. پروپيسكا سۇراماۋ دەگەندەرى قىزىق ەكەن. تۇسىنبەدىم. پروپيسكاعا تۇرۋ ءار ازاماتتىڭ مىندەتى. حالىقتىڭ ميگراتسياسىن ءبىلىپ وتىرۋ ءۇشىن قاجەتتى دۇنيە. قازىرگى دامۋىمىزدا كەرەك نارسە. ول انىقتامانى الۋ ءۇشىن ەلەكتروندى كىلتىڭ بولسا ۇيدە وتىرىپ-اق ينەتتەن شىعارىپ الۋعا بولادى. تەلەگرام پريلوجەنيەسى ارقىلى تەگىن الىپ، ەلەكتروندى پوچتاعا 2 مينۋتتا جىبەرۋگە بولادى. ونسىز دا قايرات نۇرتاستىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى پاراقشاسىن وقىپ، ءار ءانشىنىڭ كىممەن جۇرەتىنىن، توقالى كىم ەكەنىن زەرتتەپ وتىراتىن xالىققا بۇل پروبلەما ەمەس. انشىلەردىڭ پاراقشاسىن اڭدىماي پريوريتەتتى وزگەرتۋ كەرەك. بۇل كوتەرەتىن دە ماسەلە ەمەس نەگىزى.
5. مەكتەپتەن بالا وقيدى دەگەن انىقتاما سۇراماۋ. ال، سۇراسا نە بولىپتى؟.. قيىن با مەكتەپتەن انىقتاما الۋ؟.. ءار بالا مەكتەپتە ونسىز دا تەگىن وقيدى. انىقتامانى 1-2 كۇندە الۋعا بولادى. بۇل جەردە قانداي پروبلەما بار؟ بالاڭ ۇكىمەت ەسەبىنەن تەگىن وقىپ جاتىر، 4-5 بالاڭنىڭ مەكتەپتە وقيتىنىن دالەلدەپ، كەرىسىنشە بالام كامەلەتتىك جاسقا تولماعان دەپ كومەكتى الۋعا سەپتىگى تيەتىن قۇجاتتى وتكىزە سال. 3-4 كلاستا وقيتىن بالانىڭ كۇنىگە بارىپ كەلەتىن مەكتەبىنەن 40-50 جاستاعى زىڭگىتتەي اكەنىڭ، جۇمىسسىز بوس وتىرعان شەشەنىڭ ءبىر رەت بارىپ انىقتاما الىپ كەلۋى قيىن با؟ وسى دا ءسوز با؟؟؟
6. تالاپتاردىڭ ىشىندەگى مەن كەلىسەتىن تۇس وتباسىنىڭ كىرىسىن ەسەپتەۋدە سيىر، قوي، جىلقى، تاۋىق پەن ءيتتى ەسەپتەمەۋ دەگەن تۇس. بىراق، ماسەلەنىڭ ەكىنشى جاعى دا بار. اۋىلدى جەردە 100-200 قويى، 20-30 سيىرى، 10-15 جىلقىسى بار كوپبالالى وتباسىلار دا بار. جەكە كاسىپكەر رەتىندە تىركەلمەگەن. بىراق، ءسۇتى مەن قىمىزىن، مالدىڭ ەتىن ساتىپ پايدا تاۋىپ وتىر. وفيتسيالنو كىرىس جوق. دە-يۋرە كەدەي. دە-فاكتو تۇرمىسى جاقسى. مۇنداي ازاماتتارعا كومەك قاجەت پە؟.. مىسالى، ونىڭ كورشىسى دە كوپبالالى. قوراسىندا مالى دا، جاعدايى دا جوق. اقشا بارىنە جەتپەيدى. بۇل جاعدايدا ەكى وتباسىنىڭ قايسىسى 21 تەڭگەنى الۋ كەرەكتىگىن ەسەپتەيتىن ءبىر جۇيە مەن ەرەجەنىڭ بولعانى دۇرىس. تەك، تاۋىقتى، ودان شىعاتىن جۇمىرتقانى، باۋ-باقشانى ەسەپكە الۋدى قويۋ كەرەك شىعار. تىم ۇساقتالىپ قاجەت ەمەس دەپ ويلايمىن.
جالپى، بىزدە ءالى سانا مەن ساياسي مادەنيەت ءوسۋى قاجەت. بۇل بيلىككە دە، قوعامعا دا قاتىستى.
باۋىرجان سەرىكباەۆ
