قازاقستاندىق ونەرتاپقىش اۋادان سۋ وندىرەتىن قۇرىلعى ويلاپ تاپتى. «ادىرنا» ءتىلشىسى جاس زەرتتەۋشىمەن تىلدەسىپ، بۇل جاڭالىقتىڭ بارىسىمەن تانىستى.
كەشە سۋ شارۋاشىلىعى سالاسى قىزمەتكەرلەرىنىڭ كاسىبي مەرەكەسى بولدى. اۋەلدە وسى سالا ماماندارىن قۇتتىقتاعاندار تۋرالى حابارلانۋشى ەدى، كەشەگى مەرەكەدە ونداي اتاۋلى وقيعا بولماعانعا ۇقسايدى. ءتىپتى سۋ شارۋاشىلىعى ءوز قاراماعىنا كىرەتىن ەكولوگيا جانە تابيعي رەسۋرستار ءمينيسترى ءزۇلفيا سۇلەيمەنوۆانىڭ تاراپىنان دا قۇتتىقتاۋجاريالانباعان. سالالىق مەكەمەنىڭ رەسمي سايتىندا سوڭعى مالىمەت ءمينيستردىڭ شەتەلدىك ساپارىمەن شەكتەلگەن.
مۇنىڭ ءبارى قازاقستان قوعامىندا سۋ شارۋاشىلىعىنىڭ قادىرى جەتپەي جاتقانىن كورسەتەدى. الداعى الاڭداتاتىن ىقتيمال سۋ تاپشىلىعى، اعىمداعى سۋ پروبلەمالارى – مۇنىڭ ءبارى قازاقستاندا ازىرگە ەكىنشى قاتارداعى ماسەلەلەر ەكەنى بايقالادى.
ورتالىق ازيادا سۋ اياعىندا وتىرعان، ارال ماسەلەسىن كەشىرگەن قازاقستان ءۇشىن سۋ التىننان دا قىمبات بولۋعا ءتيىس. ترانسۇلتتىق وزەندەردىڭ ەشقايسىسى دا قازاقستان قالاعانداي دەڭگەيدەسۋمەن قامتاماسىز ەتىپ جاتقان جوق. ءتىپتى قىل اياعى اۋىزسۋ تاپشىلىعىن شەشۋ باعىتىندا دا جۇلقىنعان يدەيالار كورىنبەيدى. باسقاسىن بىلاي قويعاندا، بيىلدىڭ وزىندە ەل استاناسىنىڭ دا سۋدان تارىعا باستاعانى ءبىلىندى.
مىنە، وسىنداي جاعدايدا 32 جاستاعى قازاقستاندىق عالىم اۋىزسۋدىڭ بالاما كوزدەرىن زەرتتەپ، اۋادان سۋ وندىرۋگە بولاتىنىن كورسەتتى.
قاراعاندى، ۆاشينگتون, توكيو
مارات تۋراباەۆ «قاراعاندى مەملەكەتتىك تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىندە 4 جىل ءبىلىم الدىم» دەيدى. وقۋىن اياقتاعاننان سوڭ «بولاشاق» باعدارلاماسىنىڭ ستيپەندياتى اتانىپ، اقش-تا ءبىر جىل اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەنگەن ەكەن.
«2 جىلدان كەيىن جاپونيا استاناسى توكيودا ورنالاسقان توكاي ۋنيۆەرسيتەتىندە ماشينا جاساۋ (نانوتەحنولوگيا) ماماندىعى بويىنشا ماگيستراتۋرادا وقۋ باقىتى بۇيىردى. بۇل جوعارى وقۋ ورنى جاپونيانىڭ ينجەنەرلىك عىلىم، فيزيكا، حيميا، اقپاراتتىق تەحنولوگيالار، مەديتسينا، روبوت تەحنيكاسى، نانوتەحنولوگيا، ەنەرگەتيكا سىندى سالالارىندا جوعارى ناتيجەگە يە»، - دەيدى كەيىپكەرىمىز.
«قاۋىپتىڭ الدىن ەرتەرەك الۋىمىز كەرەك»
مارات تۋراباەۆ قازىرگى تاڭدا الەم جۇرتشىلىعىن سۋ رەسۋرسىنىڭ سارقىلۋى ەرەكشە الاڭداتىپ وتىرعانىن ايتادى. وسى باعىتتاعى ىزدەنىس سوڭى ماراتتىڭ اۋىز سۋ قاجەتتىلىگىن جويۋعا ارنالعان تەحنولوگيانى ويلاپ تابۋىنا سەبەپشى بولعان.
«كۇنىنە 800 ليترگە دەيىن اۋىز سۋ الۋعا قابىلەتتى قوندىرعىنى قۇراستىردىق. ول كۇن ەنەرگياسىن عانا پايدالانىپ، اۋاداعى ىلعالدى كوندەنساتسيالايدى»،-دەيدى مارات.
ونىڭ ايتۋىنشا، سۋدى ەلەكتر ەنەرگياسىمەن دە بۋلاندىرۋعا بولادى، بىراق ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ دا سارقىلىپ بارا جاتقانىن ەسكەرگەن ءجون. مارات ءوزىنىڭ وسى قۇرالىن الماتىنىڭ باعاناشىلىندا جاساعان ەكەن.
«قازىردىڭ وزىندە دۇنيەجۇزىندە اۋىز سۋ داعدىرىسى باستالىپ كەتتى. بۇل ماسەلە 2040 جىلعا قاراي شارىقتاۋ شەگىنە جەتۋى مۇمكىن. سوندىقتان قاۋىپتىڭ الدىن ەرتەرەك الۋىمىز كەرەك. ءبىزدىڭ تەحنولوگيانى اۋىلدار مەن قالالاردا قولدانۋعا بولادى. ول اۋىز سۋدىڭ جەتىسپەۋشىلىگىن ازايتۋعا كومەكتەسەدى»،-دەيءدى زەرتتەۋشى.
«گەرمانيادان، نە امەريكادان پاتەنت العىم كەلەدى». نەگە؟
ونەرتاپقىش قوندىرعىنى جاساپ شىعارۋ ءۇشىن بىرنەشە ۋاقىت ىزدەنگەن.
«تەحنولوگيانى زەرتتەۋگە، جوبالاۋعا جانە سىناۋعا ءبىر جارىم جىل كەتتى. ال قوندىرعىنىڭ ءوزى شامامەن 1 اي ىشىندە جينالدى. نەگىزگى جۇمىستى ءوزىم جاسادىم. حيميالىق تۇرعىدان جاپونياداعى پروفەسسورلار كومەكتەسىپ، كەڭەستەرىن بەردى. سونداي-اق قاسىمدا بولعان دوستارىم دا قولعابىس جاسادى»، - دەپ ءتۇسىندىردى مارات تۋراباەۆ.
الداعى ۋاقىتتا ونەرتاپقىش قوندىرعىنى پاتەنتتەۋ ماسەلەسىن قولعا الماق.
«پاتەنتتى گەرمانيا نەمەسە امەريكادا العىم كەلەدى. قازىرگى تاڭدا سول ءۇشىن قارجى جيناپ جاتىرمىن»، - دەدى ول.
«پاتەنتتى نەگە قازاقستاندا المايسىڭ؟» دەگەن سۇراققا جاس زەرتتەۋشىنىڭ ايتقانى مىناۋ بولدى.
«2016 جىلى ەلەكتروندى ساقتاندىرۋ جۇيەسىن جاساپ، ونى قازاقستاندا پاتەنتتەگەن بولاتىنمىن. الايدا 3 جىلدان كەيىن ەلىمىزدە كولىك قۇرالى يەلەرىنىڭ ازاماتتىق-قۇقىقتىق جاۋاپكەرشىلىگىن مىندەتتى ساقتاندىرۋ ءپوليسىنىڭ قولدانىستاعى ۇلگىسى ەلەكتروندى ساقتاندىرۋ پوليسىنە الماستىرىلدى. زاڭ شىقتى. قازىرگى تاڭدا ساقتاندىرۋ جاسايتىن كومپانيالار مەنىڭ پاتەنتىمدە جازىلعان مەحانيزممەن جۇمىس ىستەپ ءجۇر. الايدا مەن بۇعان ەشتەمە ىستەي المادىم. زاڭگەرلەرگە جۇگىندىم، ولار دا كومەك بەرە المادى. سول سەبەپتى كەلەسى پاتەنتتى شەتەلدە العىم كەلەدى»،- دەدى مارات تۋراباەۆ.
ديانا اسان
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
