نۇرلان ماۋكەنۇلى (1960-2003) - 25 جەلتوقساندا شىعىس قازاقستان وبلىسى، زايسان اۋدانىندا تۋعان. 1984 جىلى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىن، 1990 جىلى كيمەپ-ءتىڭ ساياساتتانۋ ءبولىمىن بىتىرگەن. ەڭبەك جولىن قۇرىلىسشى بولىپ باستاعان. «انا ءتىلى» — »جالىن» بىرلەسكەن باسىلىمى باس رەداكتورىنىڭ ورىنباسارى بولىپ ىستەدى.
«اۋديتوريا»، «قارلىعاش» جىر توپتامالارىندا ولەڭدەرى جاريالانعان. 1995 جىلى «بويتۇمار» جىر جيناعى جارىق كوردى. « سۇڭقاربۇلاق» اتتى پوەزيالىق كىتابى شىقتى (2008). بىرنەشە ءمۇشايرالاردىڭ، الماتىدا وتكەن تۇرىك دۇنيەسى پوەزياسى فەستيۆالىنىڭ جۇلدەگەرى. حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى.
تiرiنiڭ قامىن تiرi جەر،
تiرiلەر بiرiن بiرi جەر.
تiرلiكتە قاشقان قادiرiڭ
ولگەندە عانا بiلiنەر.
ءولiنiڭ قامىن تiرi جەر،
جوقتاۋىن سالىپ جۇگiنەر.
جوعالتىپ العان اسىلى
ايرىلعاندا بiلiنەر.
تiرiنiڭ قامى – باس قامى.
كۇندە بiر الەم – اشقانى.
كۇيرەمەيتiندەي كوڭiلi,
قۇلامايتىنداي اسپانى.
ءولiنiڭ قامى – ءوز قامى.
توپىراق بولىپ توزعانى.
ازاسىن تۇتقان اعايىن
ماڭگiلiك مەكەن قازعانى.
ءولiنiڭ قامى – ءوز قامى،
وگەيسiپ كەتكەن ءوز قانى.
بiر ۋىس توپىراق بۇيىرتىپ،
ماڭدايعا باقىت جازعانى…
تiرiنiڭ قامى – باس قامى،
تاۋسىلمايتىنداي داستانى.
ولەڭشiل وزەن وتكەنi.
ايعايشىل اسۋ اسقانى.
ءولiنiڭ قامىن تiرi جەر،
تiرiلەر بiرiن بiرi جەر.
بiر كۇنi بiز دە بارامىز،
سەن امان بولشى، سiرi جەر!
***
پەرiشتەلەر قونىپ جاتىر،
وقيىنشى بiر ايات.
جەردە دۋمان بولىپ جاتىر،
بارىن قالسىن، كiم اياپ…
قاناتتارىن قاعىپ-قاعىپ،
قونادى كەپ قولىما.
جاننىڭ وتىن جاعىپ الىپ،
ءۇمiت ارتتىم جولىما.
پەرiشتەلەر قونىپ جاتىر
ۇلپا قاردان جارالعان.
جەردە دۋمان بولىپ جاتىر،
توي تiزگiنiن قار العان…
اۋدارىلىپ، توڭكەرiلiپ،
قونعانىنشا مىڭ اۋناپ –
اي نۇرىمەن كومكەرiلiپ،
قار جاۋىپ تۇر قىلاۋلاپ…
تiرiنiڭ قامىن تiرi جەر،
تiرiلەر بiرiن بiرi جەر.
تiرلiكتە قاشقان قادiرiڭ
ولگەندە عانا بiلiنەر.
ءولiنiڭ قامىن تiرi جەر،
جوقتاۋىن سالىپ جۇگiنەر.
جوعالتىپ العان اسىلى
ايرىلعاندا بiلiنەر.
تiرiنiڭ قامى – باس قامى.
كۇندە بiر الەم – اشقانى.
كۇيرەمەيتiندەي كوڭiلi,
قۇلامايتىنداي اسپانى.
ءولiنiڭ قامى – ءوز قامى.
توپىراق بولىپ توزعانى.
ازاسىن تۇتقان اعايىن
ماڭگiلiك مەكەن قازعانى.
ءولiنiڭ قامى – ءوز قامى،
وگەيسiپ كەتكەن ءوز قانى.
بiر ۋىس توپىراق بۇيىرتىپ،
ماڭدايعا باقىت جازعانى…
تiرiنiڭ قامى – باس قامى،
تاۋسىلمايتىنداي داستانى.
ولەڭشiل وزەن وتكەنi.
ايعايشىل اسۋ اسقانى.
ءولiنiڭ قامىن تiرi جەر،
تiرiلەر بiرiن بiرi جەر.
بiر كۇنi بiز دە بارامىز،
سەن امان بولشى، سiرi جەر!
***
پەرiشتەلەر قونىپ جاتىر،
وقيىنشى بiر ايات.
جەردە دۋمان بولىپ جاتىر،
بارىن قالسىن، كiم اياپ…
قاناتتارىن قاعىپ-قاعىپ،
قونادى كەپ قولىما.
جاننىڭ وتىن جاعىپ الىپ،
ءۇمiت ارتتىم جولىما.
پەرiشتەلەر قونىپ جاتىر
ۇلپا قاردان جارالعان.
جەردە دۋمان بولىپ جاتىر،
توي تiزگiنiن قار العان…
اۋدارىلىپ، توڭكەرiلiپ،
قونعانىنشا مىڭ اۋناپ –
اي نۇرىمەن كومكەرiلiپ،
قار جاۋىپ تۇر قىلاۋلاپ…
***
قىردان ىزىل جەل،
جۇيرiك قولى ۇزىن جەل
جۇقالاپ بiر سىر ايتىپ،
جوعىمدى ايتىپ مۇڭايتىپ،
جەلعابىزداي سىن سالدى،
جەلقوبىزداي ءۇن سالدى،
شالعايىنا ءسۇرiندi.
ەمپەڭ-ەمپەڭ جۇگiردi,
شات-شالەكەي ءبۇلiندi,
ەكi ەتەگiن ءتۇرiندi.
بالارقالى بەل اسقان،
بايابان مەن كول اسقان،
جولسىز جەردەن جول اشقان –
جان سارايىن سول اشقان…
ويلاپ-قىرلاپ جەلگەن سول،
ويدا-جوقتا كەلگەن سول،
كەشكi ىمىرتتا ءال بەرگەن سول،
كەزەڭ اسىپ ولگەن سول…
قىردان ەسكەن قىزىل جەل،
جۇيرiك قولى ۇزىن جەل
كوكiرەگiم تازالاپ،
كوڭiلiمدi مازالاپ
جەلعابىزداي سىن سالدى،
جەلقوبىزداي ءۇن سالدى…
***
كوڭiلiم جۇيرiك،
كوزiم جۇيرiك،
قولىم جۇيرiك،
قاشاننان اداستىرعان
جولىم جۇيرiك.
شاشىما شاڭ
جۇقتىرىپ شارشاتادى،
قۇتىلماسقا قۇرىپ اپ
تورىن بۇيرىق.
ماڭدايىڭا جازعانىن كورەرسiڭ دە…
قۋاناسىڭ، جىلايسىڭ، ولەسiڭ دە…
اجالى جۇيرiك
بولدى جارىقتىقتىڭ،
دەپ الىپ، ساقتامايدى-اۋ،
ەل ەسiندە.
جادىندا ۇستايتۇعىن جاقىن عانا،
باسقاعا بەيماعلۇم اتىڭ، بالا.
جازمىشتىڭ جازعانىنان
وزامىن دەپ،
ءوزiندi ءوزiڭ ولەردەي تاقىمداما.
جۇيرiكتەر جەتپەي قۇلار مارەسiنە،
تاپ بولىپ ءپاني جالعان پالەسiنە.
دۇنيە دوڭگەلەنگەن اقتىق دەمدە
ورالار-اۋ، وپىنتىپ ءبارi ەسiڭە.
دۇنيە جەتكiزبەستەن جونەلەدi,
قىزىعىنا تiرiلەر كەنەلەدi.
جەل دە جۇيرiك، اينالعان
جەر دە جۇيرiك،
جىعىلادى دەسەم، كiم سەنەر ەدi?.
جولدا كەلەم،
جولىمدى وڭعارا ما؟
كولتىعىمنان سۇيە دە، قولدا، دالا.
وگەيسiنبە، كوڭiلiم، قۋانىشتى
سان پەندەنi ساندالتقان
سورعا بولا…
دۇنيە جۇيرiك پە ەكەن،
جۇردەك پە ەكەن،
قاشارىن قارسى الدىمنان
بiلمەپ پە ەكەم؟
قىزىل تiل، سەن دە جۇيرiك
سياقتى ەڭ-اۋ،
قاي كۇنi, قاي تىلسىمعا
قۇرمەتتi ەكەم؟!
***
الماتى بولدى اۋەنiم.
اۋىلدا تۋعان جان ەدiم،
ساۋىر مەن سايقان تاۋ ەدiم،
الاتاۋ بولدى ماۋەلiم.
اۋىلدا وسكەن بالا ەدiم،
باۋىمدا وسكەن تال ەدiم.
بۇرقاۋدا بويدا بiر تىلسىم،
تابا الماي كەلەم ءالi ەمiن…
قارا ەرتiس بويى قالىڭ قۇم،
شاعىلعا بارىپ شاعىندىم.
شاعالا قونعان جاعادان
قالاعا قاراي سابىلدىم.
استانا كەلدiم – قاڭعىردىم،
استىندا قالدىم جاڭبىردىڭ.
وتiندە قالدىم ىزعاردىڭ،
تەزiنە ءتۇستiم تاعدىردىڭ.
مەندەيلەر جانە كوپ ەكەن،
مەكەنi جەردە جوق ەكەن.
قازاقى كوڭiل قالعاندا،
شىققان جان… دەيتiن توپ ەكەن…
ادامى ءنوپiر قالادا
ءوزiڭدi تۇلعا ساناما.
سەن قالاي تۇرىپ كەلگەنسiڭ،
جازۋشى تەكتi جان اعا؟..
جۇمەكەن وتكەن جەر ەدi,
كەڭشiلiك كەتكەن ەل ەدi.
جۇماتاي جاتقان توبە ەدi,
كەزەگi كiمنiڭ كەلەدi?..
قاڭعىرىپ كەتكەن بiر ۇل، – دەپ،
جاڭعىرىپ جەتكەن بiر ءۇن، – دەپ،
دالانىڭ شاڭى سەيiلدi,
قالانىڭ شامى كۇلiمدەپ…
الاتاۋ، بار ما، ارمانىڭ؟
بيىلعى تۇسكەن قار قالىڭ،
الاتاۋ، بار ما، ارمانىڭ؟
كiرشiكسiز اپپاق – سالعانىڭ،
قىلاۋسىز ءتۇبiت – شالعانىڭ.
الاتاۋ، سەندە بار ما مۇڭ؟
بيىلعى تۇسكەن قار قالىڭ،
جايعاپ بوپ ابدەن مال-جانىن،
التايدا – الىس قويناۋدا
جەتپiسكە كەلiپ قالعانىن
جەتiم شال، مۇمكiن، ويلاۋدا…
…وتكiزiپ بولىپ بiر ءتۇندi,
جەتiم شال تاعى ءتۇرتiندi.
ەلەستەپ ءوتiپ ەڭكiش قارت،
كiرپiككە تۇردى iركiندi.
– التايدا الاي-دۇلەي مە،
ۇرەيدi قوسار ۇرەيگە؟
يت پەنەن بالا قوسىلىپ،
ويناۋدى بiر ءسات تiلەي مە؟
بوراننان كەيiن بەل شەشiپ،
توبەسiن اۋىل كۇرەي مە؟..
التايدا، ءسiرا، اق بوران،
الاتاۋ جاققا سوقپاعان.
اياققا iلiپ شاڭعىنى،
جونەۋگە بiر ءسات وقتالام…
– بيىلعى تۇسكەن قار قالىڭ،
الاتاۋ، بار ما، ارمانىڭ؟
سىڭسىپ ءان سالار ورمانىڭ:
ارمانىم – سەنiڭ ارمانىڭ،
التايدان الىس قالعانىم…-
التايىم، سەندە بار ما مۇڭ؟
***
جانى دا نازiك – مەن ەدiم،
قانى دا بۇزىق – مەن ەدiم.
ەلجiرەگەنiمدە — ەرiدiم،
قارايعانىمدا — قارايدىم.
جەلدەن دە جۇمساق – مەن ەدiم،
جەردەن دە قاتتى – مەن ەدiم.
جىلاساڭ — جىلار سەل ەدiم،
قۇلاساڭ – قارا جەر ەدiم.
جانى دا نازiك – مەن ەدiم،
قانى دا بۇزىق – مەن ەدiم.
تابىسا قالسام — تاتۋ ەم،
تiرەسە قالسام — تەلi ەدiم.
جەلدەن دە جۇمساق – مەن ەدiم،
جەردەن دە قاتتى – مەن ەدiم.
سۇيسiنە قالسام — سۇيەر ەم،
تۇيiلە قالسام — تۇيەر ەم.
جانى دا نازiك – مەن ەدiم،
قانى دا بۇزىق – مەن ەدiم،
جەلدەن دە جۇمساق – مەن ەدiم،
جەردەن دە قاتتى – مەن ەدiم –
تۇسiنبەي جۇرگەن ەل ەدiڭ
تۇك ايتا الماي كەلەمiن…
***
اي ارتىنان اي وتەر،
كۇن ارتىنان كۇن وتەر:
كورە الماعان — جاۋ ەتەر،
بەرە الماعان — جاۋ ەتەر.
قادiرiندi ۇقپاس جۇرت.
كوزiڭ جۇمساڭ — ءتاۋ ەتەر.
كۇننiڭ نۇرى توگiلەر،
ايدىڭ نۇرى سەبiلەر:
سەندەلiپ قاپ سەرiلەر
سەرگەلدەڭگە جەگiلەر.
قارا تۇتىپ جۇرگەنمەن،
جانىڭداعى نە بiلەر؟..
اي باتاتىن بۇلت بار،
كۇن جاعاتىن جىلت بار،
تۇلداناتىن كۇلiك بار.
باسا المايدى قاشاعان –
باسقا تۇسسە قۇرىق تال.
***
اتقاقتاپ سوعىپ جۇرەگiم،
دۇبiرلەپ كەتتi بۇل كەۋدەم.
بۇدان سوڭ قالاي كۇلەمiن،
ءۇمiت ۇزەم بە گۇلدەۋدەن؟..
جارىم تۇندە جالعىز ءۇن
ەت جۇرەگiم قان قىلدى.
قۇلاعىمدا قالدى ىزىڭ –
شارا باستى داڭ قىددى.
بەتiن اشتىم بiر سىردىڭ –
جۇزiندە ەش قايعى جوق،
تۇنەگiندەي تىلسىمنىڭ –
مىنا ءتۇننiڭ ايىبى جوق.
جان جۇرەگiم قاشتى ما،
كەۋدەم نەگە ءبۇلiندi? –
اپپاق ايدىڭ استىنا
سونەر ارمان iلiندi…
بەۋ، جۇرەگiم، باسەندە –
جەتەر جەرiڭ – جايسىزداۋ.
مىنا الەمدi قوسا ەمدە،
تiرشiلiگi – ويسىزداۋ…
مەن كەۋدەمدi سوگەيiن –
ءوز قاعىمنان جەريiن.
كوز جاسىمدى توگەيiن –
جاندى جاتقا تەليiن.
جۇرەك سۇراپ كورەيiن،
جۇرەكسiزگە جالىنىپ.
كورەيiن دە ولەيiن،
قىزىل قانعا مالىنىپ.
بۇدان ساعان نە تۇسەر؟ –
كوكiرەگiم قىمتايىن.
بiرگە بiر كۇن كەتiسەر
مەزەت بارىن ۇمىتايىن.
جارىم تۇندە جالقى ايىم،
قوبىزشى بوپ كەلمەگەي.
كەۋدەمدەگi ايعايىم،
ءۇنسiز قالىپ ولمەگەي.
تاس ءتۇيiن بوي تۇيiلمە،
قالىپقا ءتۇس، باسەندە.
ەلجiرەگەن كۇيiندە
ەل جۇرەگiن قوسا ەمدە…
***
دالا – سۋىق.
اسپان – تۇمان.
كوڭiل – مۇز.
ايتەۋiر بiر ءوتiپ جاتقان ءومiرiمiز.
قاباق شىتساق –
قارا تاستان اۋىرمىز.
قاباق اشساق –
قاۋىرسىننان جەڭiلمiز.
دالادا – قار.
كوشە – تايعاق.
كوڭiل – مۇڭ.
ايتەۋiر بiر ءوتiپ جاتقان ءومiرمiن.
ءساتi كەلسە – ورتەيتۇعىن كومiرمiن،
ءناتi كەلسە – قاريتۇعىن تەمiرمiن.
دالادا – جەل.
كوشەدە – ادام.
كوڭiل – ءپاس.
وسىلاي-اق ۇزاق بولسىن ءومiر جاس.
بۇلك-بۇلك سوعىپ تۇرا
بەرسiن جۇرەگiڭ،
جارق-جىرق كۇلiپ جۇرە
بەرسiن تەمiر باس.
قوڭىر ءتۇس
قوڭىر كەشتە قوڭىر
تاۋ تامساناتىن.
قوڭىرقاي بوپ ءوتiپتi
قانشاما ءتۇن…
قوڭىر iڭiر جانىما جاقىن مەنiڭ –
قوڭىر ۇنمەن قىرىق مىڭ
ءان سالاتىن.
قوڭىر قازدار قايتاتىن
قوڭىر كۇزدە.
قۋ جانىم، سەن اسىقپا، ءومiردi iزدە.
قوڭىر قىز جولاۋشىلاپ كەتكەن،
بiلەم،
قوڭىرايىپ قاشىپ ءجۇر
كوڭiل تۇزگە.
قوڭىر قىز، قايدا
قوڭىر جۇمەكەنiڭ؟ –
جىڭعىلداي جiگەرiمدi قۇم ەتەمiن.
قوڭىر جىردى جازىپ اپ
جارىم تۇندە
قوڭىرقاي قوي كوزiمنiڭ
مۇڭى ەتەمiن.
قوڭىر بەلدە شiڭگiرلەر
قوڭىر قۇلىن.
جاڭعىرىققان ۇنiندەي ءومiر بۇگiن…
قوڭىر تىلسىم كۇمبiردەن
قۋات الىپ
قوڭىرايىپ جۇرسەم دە كوڭiلدiمiن.
قوڭىر الەم قورقىتسا قاباعىمەن،
قوڭىر قايعى قايتارار تابامىن ەم.
قوڭىر ءتۇس-اۋ، قوزى ءتۇس
وتكەن مەزگiل،
قوڭىر قوزىم قالدىرعان
جاباعى ما ەڭ؟
***
ون سەگiزدە جۇرەككە بويلايدى ارمان.
ون سەگiزدە مەن ساعان تويماي قالعام.
ون سەگiزدە ماحاببات اۋىلىنا
ەسiمدە جوق، بiر ويىن ويناي بارعام…
ون سەگiزدە كەۋدەمە سىيمادى ارمان.
ون سەگiزدە سىرتىمنان كiم قادالعان؟
ون سەگiزدە وقىستا كورگەن تۇستەي
كوكiرەگiم كوگiلدiر مۇڭعا تولعان…
ون سەگiزدە اقىل — از،
سەزiم — كولدەي.
ون سەگiزدە ءجۇرiپ ەم كوزiم كورمەي.
ون سەگiزدە وپىنىپ وت باسىپ اپ
بوزارالدا بوزداپ ەم بوزiنگەندەي…
ون سەگiزدە دۇنيە جايناي قالعان،
ون سەگiزدە مەن ساѕان تويماي قالسام.
ون سەگiزدە «حوش» دەگەن
قوڭىر ۇندەي،
بۇيiرiمدە بۇلكiلدەپ
قويمايدى ارمان.
