روبوتتار ولمەيدى

2291
Adyrna.kz Telegram

مىناداي اڭىز بار. جاس جىگىت ءبىر ماسەلەمەن كوپ جاساعان ابىزعا كەلىپ، جاعدايىن ايتىپ، نە ىستەيمىن، دەپ اقىل سۇراپتى. سوندا اقساقال وعان بىلاي دەپ جاۋاپ بەرىپتى: «يىعىڭدا ەكى قاسقىر وتىر دەپ ويلا. سونىڭ قايسىسى كۇشتى بولاتىنىن بىلەسىڭ بە؟ ارينە بىلمەيسىڭ. بۇل سۇراقتىڭ جاۋابى وڭاي. قاي قاسقىردى كوبىرەك تاماقتاندىرساڭ سول كۇشتى بولادى».

زامانداستارىما ءبىر ويىمدى ايتۋ ءۇشىن وسى ماقالامدى جازىپ وتىرمىن. عالامتوردا دا، فەيسبۋك الاڭىندا دا «ءبىز قازاقتار اناندايمىز، مىناندايمىز، جالقاۋمىز» تاعىسى تاعىلار دەگەن جازبالار كوزگە ءجيى تۇسەدى. تەلەديداردان دا وسىنداي پىكىرلەردى ءجيى ەستىپ قالامىن. قازاقتىڭ كەمشىلىگىن ايتۋعا جاقىن تۇراتىندار اراسىندا بەلگىلى تۇلعالار دا بارشىلىق.

نەگە قازاقتار ءبىرىن-ءبىرى جامانداۋعا جاقىن تۇرادى؟ نەگە؟

كەمشىلىكتى ايتپاۋ كەرەك، دەۋدەن اۋلاقپىن. بىراق، باستارىنا كۇل شاشىپ، جەر سابالايتىن نە كۇن تۋدى سونشا؟!

قازاقتا «ۇرا بەرسەڭ قۇداي دا ولەدى» دەگەن ءسوز بار. كىمدى دە بولسا جامانداي بەرسەڭ جامان بولا بەرەدى. بۇل تابيعات زاڭى. قازاق تا ءسوز كوپ. سونىڭ ەكەۋىن الايىق: «جاقسى ءسوز جارىم ىرىس» جانە «جوق دەسەڭ جوعالادى». وسىنىڭ قايسىسىن تاڭدار ەدىڭىز؟

قاراپ وتىرسام  «جوق، جوق، جوق...» دەپ «زارلاي» بەرۋشىلەر كوپ سياقتى. مۇمكىن ماعان سولاي كورىنگەن شىعار.

دەگەنمەن مەن ءبىراز ۋاقىت بۇرىن قازاق تۋرالى جاقسى سوزدەر ىزدەيىن دەدىم. سوندا كوزىمە تومەندەگى سوزدەر تۇسە بەردى. بۇل قازاقتىڭ بەلگىلى، اتاقتى، قۇرمەتتى دەگەن زيالىلىلاردىڭ جازعاندارى. ارينە، بۇل كىسىلەر قازاق جامان بولسىن دەپ ايتقان جوق، ارينە. ءبىرازىن وزدەرىڭىزگە ۇسىنامىن:

«باسقا حالىقتى بىلە بەرمەيمىن، ءبىزدىڭ باستى كەمشىلىگىمىز – كوپ سوزدىلىك. تويدا دا كوپ ءسوز، جينالىستا دا كوپ ءسوز. ءسوز! ءسوز! ءسوز!»

قادىر مىرزا ءالى. ءيىرىم. «اتامۇرا» باسپاسى، الماتى، 2004. 111-بەت. 

«ءبىزدىڭ قازاق، نەگىزىنەن، جايباسار، اشىق-تەسىك، ەتەك-جەڭىن جيناپ جۇرمەيتىن القا-سالقا حالىق قوي».

قادىر مىرزا ءالى. ءيىرىم. «اتامۇرا» باسپاسى، الماتى، 2004. 115-بەت. 

«دۇنيەدە ۇلت بولماۋعا ۇمتىلعان ءبىر ەل بولسا، ول ءسىرا، قازاق شىعار».

«ءبىز الدىمەن وزگەنى قۇرمەتتەيمىز، ءوزىمىزدى ەلەمەيمىز. ءسويتىپ ۇلتىمىزدىڭ نامىسىن بىرەۋگە كۇندە جىعىپ بەرىپ وتىرعانىمىزدى بىلمەيمىز».

«بىزدە رۋ-رۋعا ءبولىنىپ، بالەن باتىرعا، بالەن اۋليەگە ەسكەرتكىش قويۋعا قۇمار».

دۋلات يسابەكوۆ. «الاش ايناسى»، 3.10.2009. 6-بەت.

 

«كۇندەستىكتىڭ ءتۇرىن، كورە الماۋشىلىقتىڭ ءتۇرىن وزگەرتتىك. اۋەلى ءۇش جۇزگە ءبولىنىپ الىپ كۇندەيمىز، ءۇش جۇزگە ءبولىنىپ الىپ كورە المايمىز. پالەن ءجۇزدىڭ جاقسىسىن ايتقىمىز كەلمەي تۇرادى، ءبىز ودان كەم ەمەسپىز دەيمىز».

«ال ءبىز ارتقا تارتۋعا، وتكەننەن ارىلا الماۋعا بەيىمبىز، ەسكىشىلدىكتىڭ ءيسى اڭقىپ تۇرادى».

«مىنە، وسى بولىنۋشىلىك وزىمىزدەن باستالادى دا، امالسىزدان بولىنەسىڭ سوسىن».

ساكەن ءجۇنىسوۆ. «ادەبيەت مايدانى». 24.02.2005. 7-بەت.     

  «وزگەگە كەلگەندە كول-كوسىر قازاقتىڭ وزىنە كەلگەندە تارىلىپ قالاتىن مىنەزى بار عوي».

ايسارا كەرىمبەكوۆا. دزيۋدو مەن سامبودان قازاقتىڭ تۇڭعىش چەمپيون قىزى. «ايقىن»، №8, 22 قاڭتار 2009 جىل. 8-ب.

 «قازاقتى ءبىر-بىرىنە الاكوز عىپ قويعىسى، ءبۇتىن ىرگەمىزگە بۇلىك كىرگىزگىسى كەلەتىن تاعى ءبىر ىرىتكى ول – رۋشىلدىق. بۇل – ءبىزدىڭ قوعامىمىزدى، ويدى دا بويدى دا بىلدىرمەي الىپ بارا جاتقان دەرتتى قۇبىلىس. بۇگىندە رۋ دەسەك، وزگەنى بىلاي قويعاندا، الگى «پروگرەسسيۆتى قازاقتار – ماڭگۇرتتەردىڭ» ءوزى ىشكەن اسىن جەرگە قويادى. ءتىلىن بىلمەيدى، بىراق رۋىن بىلەدى».

تەمىرحان مەدەتبەك. اقىن.«اق جول قازاقستان». 18 اقپان، 2005. 13-ب.

           «اباي ءوز زامانىنداعى نادان قازاقتى اياماي سىنادى. ول سول ۋاقىتتا جاپانداعى جالعىز جاڭعىرىق سياقتى بولدى. سودان بەرى 160 جىل ءوتتى. وسى ۋاقىت ارالىعىندا كوركوكىرەك قازاق وركوكىرەككە اينالدى. ترايباليزم (رۋعا ءبولىنۋ) دەرتىنەن ءالى كۇنگە دەيىن ارىلا المادىق. تۇتاس ۇلت بولىپ بىرىگۋدىڭ ورنىنا كۇن وتكەن سايىن شاشىراپ بارا جاتىرمىز.

                               يسرايل ساپارباي. «اق جول قازاقستان». 8 شىلدە، 2005. 9-ب.

  «ادەبيەت دەگەن ونەر وتە قاسيەتتى بولعاندىقتان، مۇندا «كوررۋپتسيا» دا بار. ماسەلەن، وتىرىك ماقتاۋ رەتسەنزيالارى. رۋشىلدىق، جەرشىلدىك، سونداي-اق سىيلىق الۋدا دا ادىلەتسىزدىك بايقالىپ قالىپ جاتادى».

جۇمابەك شاشتايۇلى. جازۋشى. «ايقىن»، 4 قاڭتار 2009 جىل. 8-ب. 

«ءبىزدىڭ حالىقتا ديسكۋسسيا مادەنيەتى مۇلدە قالىپتاسپاعان. ءبىر ويدى يدەيالىق تۇرعىدان كوتەرسەڭ، باسقالار مۇنى وزىنە جاسالعان شابۋىل دەپ تۇسىنەدى. ەشكىم ءوزىنىڭ كەمشىلىگىن مويىنداعىسى كەلمەيدى».

«قازىر زيالى قاۋىم ورتاسىندا ەشقانداي دۇرىس اڭگىمە بولمايدى. اڭگىمە دۇرىس بولسىن-بولماسىن بيلىككە جۇمىس جاسايدى. نە بەلدى ءبىر توپتىڭ ءسوزىن سويلەيدى. باسقاشا ايتقاندا، بىزدە زيالى قاۋىم – جالدامالى جۇمىسشىعا اينالىپ بارا جاتىر».

اۋەزحان قودار. «ايقىن» گازەتى، 28 اقپان، 2009 جىل. 3-ب. 

قازىرگى نە وزگەردى. بۇگىنگى تاڭدا دا قازاقتى ماقتاعان ءسوز ىزدەپ تابۋ قيىنداۋ بولىپ تۇر. ءسوز جوق، جوعارىدا سوزدەرى كەلتىرىلگەن تۇلعالار، ارينە، قازاق ءۇشىن جانى كۇيگەن سوڭ وسىنداي پىكىرلەر ءبىلدىردى دەپ ويلايمىن. بىراق، ءيا، بىراق اتاقتى ادامداردىڭ ايتقان سوزدەرى جەردە قالىپ كەتپەيدى. كوپشىلىك ولارعا قۇدايداي سەنەدى. سودان بۇنداي پىكىر بادىرايىپ ۇلعايا بەرەدى، ۇلعايا بەرەدى.

ورتا عاسىردا ءومىر سۇرگەن ءبىر دارىگەر: «بارلىق نارسە ۋ، بارلىق نارسە ءدارى، ماسەلە مولشەردە» دەپ ايتقان ەكەن.

قازاقتى سىناما دەمەيمىن. بىراق ادامعا جىلى ءسوز كوبىرەك كەرەك ەكەنىن دە ۇمىتپاڭىزدار. قازاق جىلى سوزگە شولدەپ وتىرعان سياقتى. سوندىقتان مولشەر دەگەندى ۇمىتاۋلارىڭىزدى سۇرانامىن.

«ءتىرى ادام تىرشىلىگىن جاساۋى كەرەك» دەگەن ءسوز بار حالقىمىزدا. تاعى ءبىر ءسوز «بولار ەلدىڭ بالاسى ءبىرىن ءبىرى باتىر دەيدى».

جاقسى ءسوز ايتايىقشى. قازاققا جاقسى ءسوز كەرەك.

قازاق روبوت ەمەس. روبوتتار ولمەيدى، سەبەبى ولار ادام ەمەس. ءبىر جەرى سىنسا، جاڭا بولشەك اكەلىپ اۋىستىرا سالادى.

ال، قازاق ءتىرى ۇلت. ونىڭ ساناسى، ار-ۇياتى، جانى جانە جۇرەگى بار.

قازاقتىڭ جۇرەگىن اۋىرتپاڭىزدارشى. جۇرەك اۋىرسا بىلەك تە اۋىرادى.

قازىر قازاق اتقارار ءىس كوپ. ول ءۇشىن بىلەك كەرەك.

سوندىقتان ءبىر بىرىمىزگە، ءبىر ءبىرىمىز تۋرالى، ۇلتىمىز تۋرالى جاقسى ءسوز ايتۋدى كوبەيتەيىك.

«جاقسى ءسوز جارىم ىرىس» ەكەنى ۇمىتپاڭىزدار، اعايىن..

بەردالى وسپان.

مادەنيەتتانۋشى.

 

پىكىرلەر