كەشەلى-بەرى الەۋمەتتىك جەلىدە «قازاق ءتىلى يۋنەسكو-نىڭ جويىلۋى مۇمكىن تىلدەر قاتارىنا قوسىلىپتى» دەگەن الىپ-قاشپا اڭگىمە تاراۋدا. ءبىز بۇل اقپاراتتىڭ قايدان شىققانىن ىزدەدىك. شىنىندا سولاي ما؟ انىق-قانىعىن ايتايىق، ەندەشە.
اقپارات قايدان شىقتى؟
«Kazgazeta.kz» سايتى «يۋنەسكو-عا شاعىم» اتتى ماقالا جاريالادى. اتالعان ماتەريالدا قازاق تىلىنە قاتىستى جوعارىداعى جاڭساق دەرەكتى «wikipedia.org» دەرەككوزىنىڭ ورىس تىلىندەگى نۇسقاسى كورسەتكەنى ايتىلعان. ايتپاقشى، سايت بۇل دەرەكتى رۋسلان تۇسىپبەكوۆ دەيتىن ازاماتتىڭ «Facebook» پاراقشاسىنان الىپ، ورىس تىلىنەن قازاق تىلىنە اۋدارىپ جاريالاعان ەكەن.
19-قاراشا 2018 جىل. «Nur.kz» سايتىنىڭ قازاق تىلىندەگى قىزمەتى «يۋنەسكو قازاق ءتىلىنىڭ جويىلۋ قاۋپى جوعارى ەكەنىن ەسكەرتتى» اتتى ماقالا جاريالادى.
سويتسە، الگى الەمجەلىدەگى الەم-جالەم اڭگىمەلاردى جازعىش سايت قازاقستاننىڭ رەسەيدەگى ەلشىسى يمانعالي تاسماعامبەتوۆتىڭ ماسكەۋ مەملەكەتتىك لينگۆيستيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنە بارعانىن، ونداعى قازاق ءتىلى مەن مادەنيەتى ورتالىعىنىڭ اشىلعانىنا 15 جىل تولۋىنا وراي وتكىزىلگەن جيىنعا قاتىسقانىن، سول جەردە ءتىل تۋرالى ايتقانىن مىسال ەتىپ، جاڭاعى دەرەكتى كەلتىرىپتى. ء"تىل - ۇلتتىڭ گەنەتيكالىق كودىنىڭ نەگىزى. ءاربىر ۇلتتىڭ اسا ماڭىزدى نىشانى. تانىمال جازۋشى، ءارى فيلوسوف، نوبەل سىيلىعىنىڭ يەگەرى البەر كاميۋدىڭ وسىعان قاتىستى ءبىر ايتقان جاقسى ءسوزى بار: "مەنىڭ جالعىز عانا وتانىم بار. ول -فرانتسۋز ءتىلى" دەگەن بولاتىن" ، - دەدى ەلشى. وعان قوسا، يمانعالي تاسماعامبەتوۆ يۋنەسكو-نىڭ اسا تانىمال ەمەس تىلدەردىڭ 2030 جىلعا دەيىن جويىلىپ كەتۋى تۋرالى بولجامىنا ءوز پىكىرىن ءبىلدىردى.
حالىقارالىق بىرلەستىك 20 ميلليوننان اسا ادام سويلەمەيتىن ءتىلدىڭ بولاشاعى جوق دەگەن ويدى ۇستانادى. جويىلىپ كەتۋ قاۋپى بار تىلدەردىڭ اراسىندا قازاق ءتىلى دە بار.
"ارينە، تابيعاتتا ءبارى ولۋگە بەيىم: ول تىلگە دە، مادەنيەتكە دە قاتىستى ايتىلعان ءسوز. سول سەبەپتى، ءتىلدى ساقتاپ قالۋ - بۇل حالىقتىڭ ەتنيكالىق ەرەكشەلىگىنىڭ قورعانىسى بولىپ تابىلادى. بۇل ءوز حالقىڭنىڭ تاريحى مەن مادەنيەتىنىڭ ءوزارا تىعىز بايلانىسى. ولار ءوز كەزەگىندە ادامداردى ءبىر ۇلتقا بىرىكتىرەدى", - دەدى يمانعالي تاسماعامبەتوۆ.
بۇل «nur.kz» سايتىنىڭ تاراتقان اقپاراتى. «Nur.kz» سايتى ءوز اقپاراتىنا «ca-news.org» دەيتىن سايتقا سىلتەمە بەرەدى.
19-قاراشا 2018 جىل. «Ca-news.org» سايتى «كازاحسكي يازىك ناحوديتسيا ۆ كريتيچەسكوي زونە، ون موجەت يسچەزنۋت، - يۋنەسكو» اتتى ماقالا جاريالاپتى.
وندا: «ون ناپومنيل يسسلەدوۆانيە يۋنەسكو، كوتوروە پروگنوزيرۋەت، چتو ك 2030 گودۋ يازىكي، نا كوتورىح نە گوۆوريات بولەە 20 ملن چەلوۆەك، موگۋت يسچەزنۋت. ۆ ەتوي كريتيچەسكوي زونە ناحوديتسيا ي كازاحسكي يازىك»، دەپ قانا جازىلعان ەكەن.
بۇل اقپاراتتى «baq.kz» سايتى 17-قاراشادا جاريالاپتى. «Ca-news.org» سايتىنداعى ماقالانىڭ سوزبە-ءسوز قازاق تىلىندەگى نۇسقاسى ەكەن. اقپاراتتىق ءماتىندى قايتالاپ بەرىپ جاتپادىق.
دەگەنمەن ءبىز ءبىرلى-جارىم اقپاراتقا تاقىرىپتىق اناليز جاسادىق. بارلىعى ءبىر اقپارات. تەك تاقىرىپتارى ءار ءتۇرلى.
Ca-news.org: «كازاحسكي يازىك ناحوديتسيا ۆ كريتيچەسكوي زونە، ون موجەت يسچەزنۋت، - يۋنەسكو»
Toppress.kz: «يۋنەسكو: كازاحسكي يازىك موجەت يسچەزنۋت»
Forbes.kz: «يۋنەسكو: كازاحسكي يازىك ناحوديتسيا ۆ كريتيچەسكوي زونە ي موجەت يسچەزنۋت»
بارلىق اقپاراتتى قايتالاپ جاتپادىق. نەگىزگى تاقىرىپتىق سيپاتتار وسى اۋاندا. ال ەندى اتالعان اقپاراتتى جاريالاعان قازاق ءتىلدى باق-قا قاراڭىز:
Baq.kz: «تاسماعامبەتوۆ رەسەيلىك ستۋدەنتتەرمەن قازاقشا سويلەستى»
وسى رەتتە ايتا كەتەيىك، «Abai.kz» اقپاراتتىق پورتالىندا كۇنى كەشە عانا يمانعالي نۇرعاليۇلى تاسماعامبەتوۆتىڭ اتىنا اتالعان پورتالدىڭ رەداكتورى، وسى جولداردىڭ اۆتورى نۇرگەلدى ابدىعانيۇلىنىڭ، ياعني مەنىڭ سىني ماقالام جاريا بولدى.
كەيىن اقپاراتتىڭ راس-وتىرىگىن انىقتاي كەلە، اتالعان ماقالاداعى كەيبىر ماسەلەلەرگە كوز جەتكىزگەن سوڭ، ءبىز ماقالانى جويدىق. دەگەنمەن، ەلشىنىڭ ءسوزىن بۇرمالاعان كەيبىر ارىپتەستەردىڭ قىلىعىنا كوز جۇمىپ قاراي المادىق. سويتتىك تە، ورىس ءتىلدى اقپارات الاقايلاپ جازىپ جاتقان «يۋنەسكو: كازاحسكي يازىك موجەت يسچەزنۋت» دەگەن اۋانداعى ماقالانىڭ شىندىققا جاناسپايتىنىن ناقتى دالەلدەرمەن كورسەتۋدى ءجون دەپ تاپتىق.
Wikipedia جالعان دەرەك تاراتقان با؟
اۋەلى جاڭاعى «wikipedia.org» دەرەگىنە توقتالايىق. وندا «ستەپەني سوحراننوستي يازىكوۆ» (تىلدەردىڭ ساقتالۋى دەڭگەيى) اتتى ماقالا بار. وسى ماقالادا «ۋروۆەن جيزنەسپوسوبنوستي يازىكا» دەگەن دەرەك جاريالانعان. بۇل باسقا-باسقا ەمەس، يۋنەسكو-نىڭ دەرەگى ەكەن. «جويىلىپ كەتۋى ىقتيمال الەم تىلدەرىنىڭ اتلاسى» دەگەن ەسەپتىك ماتەريالدا 6 كاتەگوريا بويىنشا كريتيكالىق دەڭگەيدەگى تىلدەردى تىزىمدەگەن. سول ءتىزىمدى قازاقشاعا قوتارىپ بەرەيىك ەندى:
قاۋىپسىز ءتىل (بارلىق بۋىن ۇرپاق قولداناتىن ءتىل) – اعىلشىن، اراب، يسپان، نەمىس، ورىس جانە فرانتسۋز تىلدەرى.
تانىمال ءتىل (جاس بۋىن ۇرپاقتىڭ باسىم بولىگى وتباسىندا سويلەيدى. بىراق قولدانۋ اياسى تارىلعان ءتىل) – ادىگەي، انال، باشقۇرت، بەلارۋس، نەاپوليتان، نەساكسون، چۋۆاش تىلدەرى.
جويىلۋى مۇمكىن ءتىل (جاس ۇرپاق انا ءتىلى رەتىندە ۇيرەنبەيتىن ءتىل) – ۆاللون، يديش، نەۆار، لومبارد، سىعان، ەرزيان تىلدەرى.
اسا قاۋىپتى ءتىل (تەك ەرەسەكتەر قولداناتىن، اتا-انالار ءوزارا عانا تۇسىنەتىن، بالالار قولدانبايتىن ءتىل) – برەتون، يجور، كاشۋب، قىرىم تاتارلارىنىڭ ءتىلى، ناناي ءتىلى، نافۋس، سەفار تىلدەرى.
جويىلىپ كەتۋ جاعدايىنداعى ءتىل (تەك قاريالار عانا قولداناتىن، سيرەك قولداناتىن ءتىل) – ۆود، داحليك، پاردجي، وروك، توفولار، ۋلچ، كورن، ليۆ جانە مەن تىلدەرى.
ءولى تىلدەر (قولداناتىن ءتىرى ۇرپاق جوق تىلدەر) – دالماتينتەر ءتىلى، كاماسيندەر، كەركتەر، وبيسپەندەر، سويوتتار، تۋنيكالار، ۋبىحتار، يۋگتار ءتىلى.
«Wikipedia.org» اۋەلگى جاريالاعان دەرەگىن وزگەرتكەن بولسا كەرەك. ويتكەنى قازىر بۇكىل الەم قولداناتىن ونلاين ەنتسيكلوپەديادا «جويىلۋى مۇمكىن تىلدەر» قاتارىندا قازاق ءتىلى جوق.
«The Guardian» جاريالاعان تىزىمدە دە قازاق ءتىلى جوق
ەندى مىنا ءبىر دەرەككە كوز جۇگىرتەيىك. «The Guardian» 2011 جىلدىڭ 15-ساۋىرىندە «Endangered languages: the full list» (جويىلىپ كەتۋ قاۋىپى بار تىلدەر. تولىق ءتىزىم) اتتى ماتەريال جاريالاعان.
بۇل ءتىزىمدى اتالعان باسىلىمعا يۋنەسكو بەرگەن ەكەن. وندا جوعارىداعى ءبىز اتاپ كورسەتكەن كاتەگوريالار بويىنشا جويىلىپ كەتۋ قاۋىپى بار تىلدەردى جانە جويىلىپ كەتكەن تىلدەردى ناقتى دەرەكتەرمەن كورسەتكەن. سونىڭ ىشىندە قاي تىلدە قانشا ادام سويلەيتىنى دە انىق جازىلعان.
«The Guardian» 2011 جىلى جاريالاعان ءتىزىم 3 كەستەدەن تۇرادى. 1. ءتىلدىڭ اتاۋى. 2. قانشا ادام سويلەيتىنى جازىلعان. 3. قاۋىپتىلىك دەڭگەيى كورسەتىلگەن.
بۇل ءتىزىمدى «South Italian» ءتىلى باستاپ تۇر. بۇل تىلدە 7,5 ميلليون ادام سويلەيدى ەكەن. ونان كەيىنگى ساتىدا «سيتسيليالىقتار» ءتىلى تۇر. 5 ميلليون قولدانۋشىسى بار. ساكسوندىقتار ءۇشىنشى ساتىدا. بۇل تىلدە 4,8 ميلليون ادام سويلەسە، بەسىنشى ساتىعا بەلارۋس ءتىلى جايعاسىپتى. 4 ميلليون قولدانۋشىسى بار ەكەن. بۇل تىلدەر تانىمال تىلدەر كاتەگورياسىنا جاتادى. دەگەنمەن جويىلۋ قاۋىپى بار تىلدەر رەتىندە تىزىمدەلىپ تۇر. ۇزىن سونار ءتىزىمدى «Yarawi» دەگەن ءتىل تۇگەندەپ تۇر. بۇل تىزىمدە قازاق ءتىلى اتىمەن جوق.
ءارى قاراي جۇرەيىك. جوعارىداعى «wikipedia.org» پەن «The Guardian» سىلتەمەنى يۋنەسكو-عا جاسادى.
سوندىقتان ءبىز يۋنەسكو-نىڭ رەسمي سايتىنا كىرىپ، Atlas of the World’s Languages in Danger, ياعني جويىلىپ كەتۋ قاۋپى بار الەم تىلدەرىنىڭ اتلاسىن ىزدەدىك.
«Unesco.org» سايتىندا ونداي اتلاس بار ەكەن. سايتتىڭ ونلاين كارتاسىنا كوز جۇگىرتىپ كوردىك.
بۇل جەردە دە جويىلۋ مۇمكىن تىلدەردى 5 كاتەگوريامەن بەلگىلەپتى.
اق ءتۇس. Vulnerable – وسال ءتىل.
سارى ءتۇس. Definitely endangered – جويىلۋى قاۋپى بار نەمەسە ءسوزسىز جويىلاتىن ءتىل.
سارعىش ءتۇس. Severely endangered – وتە قاۋىپتى جاعدايداعى ءتىل.
قىزىل ءتۇس. Critically endangered – شەكتىك دەڭگەيدەگى قاۋىپتى ءتىل.
قارا ءتۇس. Extinct – جويىلعان ءتىل.
جالپى بۇل كارتا «جويىلىپ كەتۋ قاۋپى بار الەم تىلدەرىنىڭ اتلاسى» دەپ اتالادى (Atlas of the World's Languages in Danger). بۇرىن «جويىلىپ كەتۋ قاۋپى بار تىلدەردىڭ قىزىل كىتابى» دەپ اتالعان (Red Book of Endangered Languages).
راسىندا بۇل يۋنەسكو-نىڭ زەرتتەۋى. ءتىل يەلەرىن، الەمدىك قاۋىمداستىقتى جانە جالپى جۇرتتى جويىلىپ كەتۋ قاۋپى بار تىلدەردىڭ ماسەلەسىنە بەي-جاي قاراماۋعا شاقىرۋ ءۇشىن، تىلدىك ارالۋاندىقتى ساقتاپ قالۋ ءۇشىن جۇمىلا جۇمىس جاساۋعا جۇرتتى ۇگىتتەۋ ماقساتىندا تۇزگەن ءتىزىم.
1992 جىلى كۆەبەكەدە حالىقارالىق لينگۆيستەردىڭ كونگرەسى وتكەن. سول جەردە العاش رەت جويىلىپ كەتۋ قاۋپى بار تىلدەردىڭ ماسەلەسى ءسوز بولادى. كەيىن يۋنەسكو اياسىندا پاريجدە جيىن ءوتىپ، اۋستراليالىق لينگۆيست ستيۆەن ۆۋرمنىڭ باستاماسىمەن جويىلىپ كەتۋ قاۋپى بار تىلدەردى انىقتاپ، ءتىزىم تۇزىلەتىن بولىپ كەلىسىلەدى.
1994 جىلى «جويىلىپ كەتۋ قاۋپى بار تىلدەردىڭ قىزىل كىتابى» دەگەن ەڭبەك جاريا بولعان.
1996 جىلى العاش رەت «جويىلىپ كەتۋ قاۋپى بار الەم تىلدەرىنىڭ اتلاسى» جارىق كورگەن. ونىڭ رەداكتورى جاڭاعى ستۆيەن ۆۋرم دەگەن لينگۆيست بولعان.
الەم تىلدەرى اتلاسىنىڭ ەكىنشى سانى 2001 جىلى جاريا بولادى. 90 بەتتەن تۇراتىن زەرتتەۋگە 800 ءتىل ەنگەن.
2005 جىلى يۋنەسكو بۇل زەرتتەۋ ەڭبەگىنىڭ ونلاين نۇسقاسىن جاساۋدى باستاپ، 2009 جىلى تولىق اياقتايدى.
ەڭ سوڭعى دەرەك: 2500 ءتىل قاۋىپتى دەڭگەيدە. 230 ءتىل جويىلعان ءتىل
اتالعان اتلاستىڭ ەڭ سوڭعى تولىقتىرىلعان نۇسقاسى 2010 جىلى نورۆەگيا بيلىگىنىڭ قولداۋىمەن جاريا بولعان. جيناق اعىلشىن، فرانتسۋز جانە يسپان تىلدەرىندە باسىلىپ شىققان. وعان 2500 ءتىل ەنگىزىلەدى. سونىڭ ىشىندە 1950 جىلدان بەرى جەر بەتىنەن جويىلىپ كەتكەن 230 ءتىلدى دە اتاپ كورسەتكەن. اتلاس جوعارىداعى بەس كاتەگوريا بويىنشا تىزىمدەلگەن.
ەڭ سوڭعى جارىق كورگەن دەرەكتە كەيىنگى ءۇش ۇرپاق جاڭارۋىندا 200 ءتىل جەر بەتىنەن جويىلعاندىعى، 1700 ءتىلدىڭ جويىلىپ كەتۋ قاۋپى بار تىلدەر ساناتىنا ەنگىزىلگەنى، وعان قوسا 600 ءتىلدىڭ مۇلدە قولدانىستان تۇسكەنى ايتىلادى. جاڭاعى 1700 ءتىلدىڭ تەڭ جارىمى بار بولعانى 10 مىڭ عانا ادام سويلەيتىن از ۇلتتاردىڭ ءتىلى ەكەن.
قازاق ءتىلى شىن مانىندە ءولىمشى حالدەگى ءتىل مە؟
2 جىل بۇرىن «Ranking.kz» سايتى رەيتينگ جاساپ، قازاقستانداعى قازاقىلىقتىڭ، قازاقتىڭ ءام قازاق ءتىلدى ازاماتتاردىڭ سانى 82%-عا جەتكەنىن جاريالاعان ەدى. بۇل - ستاتيستيكا. ەندى وسى ستاتيسكانى ساراپتاپ، سويلەتىپ كورەيىك.
سوناۋ تاۋەلسىزدىك العان 1991 جىلى قازاق توپىراعىنداعى قازاق تىلدىلەردىڭ سانى 37% بولسا، 2015 جىلى قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك ءتىلىن مەڭگەرگەندەر 76,3%-عا جەتكەن. ال 2016-2017 جىلدىڭ كورسەتكىشى بويىنشا 82,3%-دى قۇراپتى. ەسەسىنە، ءورىستىلدى ازاماتتاردىڭ سانى 0,6%-عا ازايعان. پرەزيدەنت نازارباەۆ 2025 جىلى قازاقستاندا قازاق ءتىلى تولىق ۇستەمدىك قۇرۋى ءتيىس ەكەنىن ايتتى. ياعني، 2025 جىلعا دەيىن قازاق ءتىلىن ەركىن مەڭگەرگەندەر سانى 95%-عا جەتەدى. بۇل دەگەنىڭىز تاۋەلسىزدىكتىڭ 34-جىلىندا قازاق ءتىلى دومينانت ءتىل دارەجەسىنە جەتەدى دەگەن ءسوز. قازىر دە رەسمي كورسەتكىش كوز قۋانتادى. مەملەكەتتىك ءتىل قر ءبىلىم سالاسىندا دا قارقىندا دامۋدا دەيدى ساراپشىلار. اسىرەسە، قازاق مەكتەپتەرىن تامامداعان تۇلەكتەر سانى ەلىمىز بويىنشا 70%-عا جەتىپتى.
قازاقستاندا 7024 مەكتەپ بار ەكەن. بۇل 2018 جىلعى دەرەك. ەندى بىلتىر ەلىمىزدە قانشا وقۋشى قازاق تىلىندە ءبىلىم الدى؟ ونى دا ايتايىق. قر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنشە قازاق تىلىندە ءبىلىم العان مەكتەپ بىتىرۋشىلەر سانى 90 800 بولسا، ورىس تىلدىلەر - 39 300, باسقا تىلدە - 6100 ادام ءبىلىم الىپ شىققان. دەموگرافيالىق كورسەتكىش تە السىرەپ تۇرعانى شامالى. ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، 2035 جىلى قازاقستاندا تاعى ءبىر ميلليون تۇرعىنى بار قالا پايدا بولادى. قازىرگى دەموگرافيالىق جاعدايعا قاراعاندا 2035 جىلى الماتى حالقى 3 ميلليونعا جەتەدى. ال ءدال سول كەزدە اقتوبە قالاسىندا ادام سانى دا ميلليونعا جەتىپ، قازاقستانداعى ميلليون تۇرعىنى بار بەسىنشى قالا بولادى دەپ كۇتىلۋدە. قازىر ميلليون حالقى بار قازاقستان قالالارى مىنالار: الماتى – 1 806 833, استانادا – 1 060 835, شىمكەنتتە – 1 010 514 ادام. تاقىرىپقا تۇزدىق بولسىن، 1991 جىلى ەلىمىزدەگى ورىستاردىڭ جالپى سانى 5,9 ملن بولعان. قازىر 3,7 ملن ورىس قالدى. ورىستاردىڭ سانى 2 ملن-عا ازايدى. قازاق ۇلتىنىڭ دەموگرافيالىق ۇلەس سالماعى ارتىپ، مونوۇلتتىق مەملەكەت قالىپتاسىپ كەلە جاتقانىنىڭ كورىنىسى بۇل. ول از دەسەڭىز، مىنە تاعى دەرەك. 2018 جىلدىڭ ناۋرىزىندا استانادا ۇكىمەت وتىرىسى ءوتتى. سول جيىندا «تىلدەردى قولدانۋ مەن دامىتۋدىڭ 2011-2020 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسىنىڭ» وتكەن جىلعى قورىتىندىسىن شىعارعان قر مادەنيەت جانە سپورت ءمينيسترى ارىستانبەك مۇحامەديۇلى قازاقستاندا قازاق ءتىلىن مەڭگەرگەن تۇرعىنداردىڭ سانى 83 پايىزدان اسقانىن ايتتى. «جىل سايىنعى جۇرگىزىلگەن زەرتتەۋلەر ناتيجەلەرى تۇرعىنداردىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرۋىندە وڭ ديناميكانى كورسەتتى. 2017 جىلى مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرگەن تۇرعىنداردىڭ ۇلەسى 83,1 پايىزدى قۇرادى. 2016 جىلى كورسەتكىش ءبىرشاما تومەن بولاتىن. ءۇش ءتىلدى مەڭگەرگەن ەرەسەك تۇرعىندار ۇلەسى 22,3 پايىزدى قۇرادى»، - دەدى مينيستر.
«سونىمەن قاتار رەسپۋبليكادا 89 ايماقتىق مەملەكەتتى ءتىلدى وقىتۋ ورتالىعى جۇمىس ىستەيدى. وقىتۋ ورتالىقتارى ءتىل تۋرالى زاڭعا سايكەس قازاقستان ازاماتتارىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرۋى ماقساتىندا وقىتۋ كۋرستارىن ۇيىمداستىرادى. وسى ماقساتتا وتكەن جىلى ءتىل وقىتۋ ورتالىقتارىندا 58348 ادام مەملەكەتتىك ءتىل وقىتۋ كۋرستارىنان ءوتتى. «قازتەست» جۇيەسى نەگىزىندە قازاق ءتىلىن ءبىلۋ دەڭگەيىن انىقتاۋ ماقساتىندا 2017 جىلى تەستىلەۋدەن وتكەندەردىڭ جالپى سانى 94458 ادام، ونىڭ ىشىندە مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەر سانى - 22837 ادام»، - دەدى ارىستانبەك مۇحامەديۇلى.
تۇيىندەيىك. وسىنداي ۇستەمدىككە يە بولىپ وتىرعان قازاق ءتىلى، مەملەكەتتىك ءتىل نەگە جويىلۋى كەرەك؟ حالىقتا سۇرانىس بار. سويلەپ تە ءجۇر. سويلەمەي جۇرگەن كىم؟ سويلەمەي جۇرگەن - قازاق تىلىنە قىرىن قارايتىندار. ماريگينالدانعان بيزنەس-ەليتا مەن ساياسي ەليتا. ويتكەنى ءۇش تىلگە ءۇيىر بيلىككە قازاق ءتىلىنىڭ دومينانت ءتىل بولعانى قاۋىپتى. وسىدان تۋرا 2 جىل بۇرىن، يمانعالي نۇرعاليۇلى ۇكىمەتتە بولدى. كىشى پرەمەرلىكتە ءجۇرىپ، استانادا وتكەن رەسپۋبليكالىق جاستار فورۋمىنا قاتىسقان ەدى. سول كەزدەگى مىنا ءسوزى قازىر ويىمىزعا ورالىپ وتىر. «ءبىز ءوز ءتىلىمىزدى ءوزىمىز قۇرمەتتەسەك، ءبىز وعان شىن مانىندە جاناشىرلىق بىلدىرسەك قانا ءتىلدىڭ بولاشاعى بولادى. ءتىل بار جەردە قازاق بار. ءتىل جوق جەردە قازاق جوق. سوندىقتان ءتىل ماسەلەسىنە كەلگەندە بار سەنەتىنىمىز - جاستار، سىزدەر»، دەگەن ەدى.
راس، ءتىل بار جەردە قازاق تا بار. ءتىل جوق جەردە قازاق تا جوق.
نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى
