شورتانبايدىڭ «زار زامانى» جاستارعا وي سالادى

6602
Adyrna.kz Telegram

شورتانباي قانايۇلى – XIX عاسىرداعى  قازاق ادەبيەتى تاريحىنان ەلەۋلى ورىن الاتىن، وزىندىك ءسوز ورنەگى بار ونەرپاز. تۋعان ەلىنىڭ تاعدىرىن بولجاپ، حالقىنىڭ باسىنا تۇسكەن اۋىرتپالىقتاردى كوكىرەگى قارس ايرىلا جىرلاعان ءوز ءداۋىرىنىڭ تاماشا جىراۋ-اقىنى. اقىننىڭ سىرلى تولعاۋلارىنىڭ ىشىندەگى ەڭ ايتۋلىسى «زار زامان» ولەڭى قاي زامان ءۇشىن دە ماڭىزدى سانالاتىن تۇيىتكىلدى ماسەلەلەرگە تولى. اسىرەسە، ولەڭنەن  بۇگىنگى جاستار تاربيەسىنە قاتىستى اسا وزەكتى ويلاردى كوپتەپ كەزدەستىرەمىز.

«زار زامان» ولەڭىندەگى اقىن سىناعان سول زامانداعى  ۇل مەن قىز بويىنداعى جاعىمسىز قىلىقتاردىڭ بۇگىنگى جاستاردان  دا ورىن الىپ جاتقانى وتىرىك ەمەس. ماسەلەن، شورتانباي اقىن:

بۇل اسىلىق اسقان زاماندا،

ۇل تۋادى اتامەنەن ەگەسىپ،

قىز تۋادى انامەنەن تەڭدەسىپ،

بالاسى كەتىپ تىيۋدان

ماسقارالار تايمايدى

جاس سىيلاسىپ تۇرۋدان، – دەپ، «زارلى زاماننىڭ» ۇل-قىزىنىڭ سىپايىلىق، كىشىپەيىلدىلىك ءتارىزدى ادامدىق قاسيەتتەردەن الىستاپ بارا جاتقاندىعىن ايتادى. قازىرگى زامان قىز-جىگىتتەرىنىڭ دە كوپشىلىگىنىڭ  اتالمىش قىلىقتاردان اۋلاق ەمەس ەكەندىگىن ولاردىڭ اتا-اناعا، ۇلكەن كىسىگە دەگەن قۇرمەتىنىڭ ازايىپ كەتكەندىگىنەن انىق بايقاۋعا بولادى. باسقاسى بىلاي تۇرسىن، ءوز اتا-اناسىن «سەن» دەپ اتاپ، ولارمەن قۇددى ءبىر قۇرداستارىنداي سويلەسەدى. مەنىڭ ويىمشا، بۇلاي جالعاسا بەرسە، «اتاسى تۇرىپ ۇلى، اناسى تۇرىپ قىزى سويلەگەننەن بەز» دەيتىن حالقىمىزدىڭ ۇلتتىق قۇندىلىقتارىنان ايىرىلىپ قالۋىمىز عاجاپ ەمەس. سونىمەن قاتار، ولەڭنىڭ:

ۇلىڭ كيدى ءدۇريا،

ۇستارانىڭ جۇزىندەي

اۋدارىلعان دۇنيە

قىزىڭ كيدى بيقاساپ،

تەرگەپ كيمەي بايقاستاپ

كەشكىتۇرىم بولعاندا

قۇلان مەنەن بۇلانداي

ۇيدە تۇرماس ويقاستاپ.

قىز-جىگىتتە ادەپ جوق، – دەگەن جولدارىنان دا سول ءداۋىر جاستارىنا ءتان ساۋىقشىلدىق، ويىنشى-كۇلكىشىلدىك ءتارىزدى تاتىمسىز قىلىقتاردى كورەمىز. ارينە، بۇگىنگى زاماناۋي قىز-جىگىتتەردىڭ دە ساۋىققۇمارلىق، قىدىرىمپازدىق، جەڭىلتەكتىككە بوي الدىرىپ، جامان ادەتتەرگە اۋەس بولىپ جۇرگەنى بارىمىزگە ايان. وسىعان قاراپ، اقىننىڭ اشىنا جىرلاعان ۇل مەن قىز بويىنداعى قاسيەتتەردىڭ  قازىرگى جاستاردا كەڭ ەتەك العانى جايلى ويلانا تۇسەمىز.

شورتانباي قانايۇلىنىڭ «زار زامان» ولەڭىنىڭ بۇگىنگى جاستار تاربيەسىنە قاتىستى وزەكتىلىگى اسا زور ەكەنىن بايقادىق. بۇل تۋىندى سول زاماننىڭ اششى شىندىعىن ايتىپ قانا قويماي، وسكەلەڭ ۇرپاقتى جاماندىقتان ساق بولىپ، جاقسىلىققا جاق بولۋعا، ىزگىلىكتى قاسيەتتەردى بويعا سىڭىرۋگە شاقىرادى. سوندىقتان دا، اقىن شىعارماسى الەمنىڭ كوپتەگەن تىلدەرىنە اۋدارىلىپ، جاستار تاربيەسىنە كومەكشى قۇرال رەتىندە تاراتىلۋى ءتيىس.

سابينا يگىلىك،

 ال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ-دىڭ

فيلولوگيا جانە الەم تىلدەرى فاكۋلتەتىنىڭ ستۋدەنتى

 

پىكىرلەر