ساياسي قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراعان اندەر

3151
Adyrna.kz Telegram

ءبىر تانىسىم ۇلتىمىزدىڭ نەبىر كۇشتى، تاماشا اندەرى بار ەكەنىن ءوزىنىڭ بالا كەزىندە، 1986 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا، الماتى قالاسىنىڭ كوشەلەرىمەن ورتالىق الاڭعا بارا جاتقان قازاق جاستارىنىڭ حالىق اندەرىن شىرقاعانىن كورگەندە  تۇسىنگەنىن ايتىپ ەدى.

         «ءبىزدىڭ تۋىمىز – ۇلتتار دوستىعى» دەگەن كسرو وكىمەتى شىندىعىندا ەلدى باسقاشا باسقاردى. مىنبەلەردەن دۇرىس ۇراندار ايتىلعانىمەن، ءىس جۇزىندە باسقاشا بولدى. اسىرەسە وتكەن عاسىرلىڭ 30-شى جىلدارى ورىن العان قۋعىن-سۇرگىن سۇمدىقتارىنىڭ جاراسى ەشقاشان جازىلمايدى. ۇلت اسىلدارىن اتقان باسشىلىق، حالقىمىزدىڭ رۋحاني بايلىعىن دا قۋعىنداعان. بۇل جونىندە سىر شەرتەر نەبىر قۇجاتتار بار. سونىڭ ءبىرى شىمكەنت قالاسىنداعى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىستىق قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارى مۇراجايىنىڭ قورىندا ساقتاۋلى. بۇل قازاق اندەرى جازىلعان كۇيتاباقتار (گرامپلاستينكالار) جەدەل تۇردە قويمادان الىنىپ تاستالسىن، تۋراسىن ايتقاندا جويىلسىن دەگەن ءتىزىم.

بۇنداي قۇجاتتاردىڭ از بولماعانى انىق. جانە وسىنداي ءار قاعازدىڭ اياسىندا ادام تاعدىرى، حالىقتار تاعدىرى تۇرعانى دا شىندىق. مەملەكەتتىك رەسمي قاعازدا قازاق تىلىندەگى گرامپلاستينكالار دەگەن تىزىمگە ۇيعىر اندەرىنىڭ دە قوسىلىپ جازىلعانىنا قاراعاندا سول كەزگى بيلىك باسىنداعىلاردىڭ قازاق پەن ۇيعىردىڭ ەكى بولەك ۇلت ەكەنىنە جەتكىلىكتى ءمان بەرمەگەنى كورىنىپ تۇر.

قۇرمەتتى زامانداس سىزگە تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن، ورىس تىلىندە جازىلعان ءماتىندى قازاقشاعا اۋداردىم. ەندى سونى ءوزىڭىز وقىپ كورىڭىز:

موسكۆا

«گرامپلاسترەست»

گرامموفوندى-پلاستينكالىق ونەركاسىبىنە

ءتىزىم

جەدەل تۇردە الىنىلىپ تاستالۋى ءتيىس قازاق تىلىندەگى گرامپلاستينكالار.

  1. «قانات-تالدى» ارت. جۇسىپبەك ەلەبەكوۆ. ءماتىنى حالىق جاۋى و.بەكوۆتىكى.
  2. «ءامىر-حان» ارت. قۇرمانعاليەۆ. ءماتىنى حالىق جاۋى و.بەكوۆتىكى.
  3. «گۇليار» /ۇيعىر تىلىندە/ ءابدىماجيت رۋزاەۆ قىتايعا قاشىپ كەتكەن
  4. «شامۋ-ساحار» /ۇيعىر تىلىندە/ بۇل دا سولاي بۇل دا سولاي

 

مادەني اعارتۋ ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسىنىڭ ورىنباسارى                         /گورلوۆ/

تسك كپ /ب/ ك

قۇجاتتا ءبىراز قۇپيا بار. نەگە ەكەنى بەلگىسىز، ءانشى قۇرمانعاليەۆتىڭ ەسىمى جازىلماپتى. مەنىڭشە بۇل قازاق كسر حالىق ءارتيسى عاريفوللا قۇرمانعاليەۆ بولۋى كەرەك. ول حالىق اندەرى «اينامكوز»، «اق كەربەز»، «ىسمەت»، «بوزجورعا»، «ون التى قىز» جانە باسقا دا اندەردى ناقىشىنا كەلتىرە ورىنداعان ءانشى. ونىڭ ءوزى شىعارعان «اقجايىق»، «سۇيگەن جار»، «نۇرجامال»، «جان ەركەم» اندەرى بۇگىندە دە ورىندالۋدا. 2016 جىلى قاراشا ايىنىڭ العاشقى كۇنى، استانا قالاسىندا ءانشىنىڭ نەمەرەسى، مۋزىكاتانۋشى مەرۋەرتپەن جولىعىپ، سويلەسكەن سوڭ بۇل تىزىمدەگى اتى اتالعان قۇرمانعاليەۆ قازاقتىڭ اتاقتى ءانشىسى عاريفوللا قۇمارعاليەۆ ەكەنىنە كوزىم جەتتى.

ال بەكوۆ و. جانە ءابدۋماجيت رۋزاەۆتىڭ كىمدەر ەكەنى بولاشاقتا ءبىلىپ قالارمىن دەگەن ۇمىتتەمىن.

قۇجاتتا اتى-ءجونى ءبىرىنشى كەلتىرىلگەن قازاقتىڭ بەلگىلى ءانشىسى جۇسىپبەك ەلەبەكوۆتىڭ 1936, 1949, 1958 جىلدارى ماسكەۋ قالاسىندا وتكەن قازاق مادەنيەتى مەن ادەبيەتى دەكادالارىنا قاتىسقانى بەلگىلى. 1942 جىلى انشىگە قازاق كسر-ءنىڭ حالىق ءارتيسى دەگەن اتاق بەرىلدى. 1968 جىلى مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ يەگەرى، لەنين وردەنى مەن مەدالدەردىمەن ماراپاتتالعان. 1997 جىلى جارىق كورگەن «قازاق سوۆەت ەنتسيكلوپەدياسىنىڭ»  4-تومىنىڭ 122-بەتىندە جۇسىپبەك ەلەبەكوۆتىڭ ورىنداعان «ارداق»، «اعاش اياق»، «ايتباي»، «جامباس سيپار»، «جيىرما بەس»، «قۇلاگەر» «سەگىز اياق»، «سۇرجەكەي» اندەرىنىڭ قاتارىندا قۇجاتتا كورسەتىلگەن «قاناتتالدى» ءانى دە بار.

1988 جىلى «ونەر» باسپاسى ءانشىنىڭ جۇبايى حابيبا قاراقبايقىزى جازعان «ءۇنى كەتپەس قۇلاقتان» اتتى كىتابىن جارىققا شىعاردى. حابيبا اپاي كىتابىنىڭ سوڭعى بەتىندە: «جۇسەكەڭ شىندىقتى جاقسى كورەتىن» دەپ جازدى. ءيا، ول شىندىقتى جاقسى كورەتىن... بىراق كسرو-داعى ساياسي جاعداي وعان شىندىقتى ايتۋعا رۇقسات ەتكەن جوق. سوندىقتان ول بۇكىل جانىن انگە بەردى.

جۇسىپبەك اعا اۋرۋحانادا جاتىپ تا كەيبىردە راديونىڭ دىبىسىن باسەڭدەتپەك بولعان جۇبايىنا: - تيىسپە، - دەپ، قايتا شىعارتىپ، قاشان ءالى كەتىپ، دەمى بىتكەنشە راديودان بەرىلگەن قازاق اندەرىن تىڭداپ جاتقان. وسىلايشا جەپتىس ءۇش جاسىندا، 1977 جىلدىڭ تامىز ايىندا كوز جۇمعان اقيىق ءانشى وزىمەن بىرگە كوپ قۇپيانى الا كەتتى...

كىم ءبىلسىن، جۇسىپبەك اعانىڭ قازاق اندەرىن ەشكىم جويا المايتىنداي ەتىپ ورىنداۋ قۇپياسىنىڭ سەبەبى دە وسىندا بولار...

سۋرەتتە: جۇسىپبەك ەلەبەكوۆ. 1931 جىل.


                                                                            بەردالى وسپان،

ادىرنا ۇلتتىق پورتالى

 

 

پىكىرلەر