Bir tanysym ultymyzdyń nebir kúshti, tamasha ánderi bar ekenin óziniń bala kezinde, 1986 jyldyń jeltoqsanynda, Almaty qalasynyń kóshelerimen ortalyq alańǵa bara jatqan qazaq jastarynyń halyq ánderin shyrqaǵanyn kórgende túsingenin aıtyp edi.
«Bizdiń týymyz – ulttar dostyǵy» degen KSRO ókimeti shyndyǵynda eldi basqasha basqardy. Minbelerden durys urandar aıtylǵanymen, is júzinde basqasha boldy. Ásirese ótken ǵasyrlyń 30-shy jyldary oryn alǵan qýǵyn-súrgin sumdyqtarynyń jarasy eshqashan jazylmaıdy. Ult asyldaryn atqan basshylyq, halqymyzdyń rýhanı baılyǵyn da qýǵyndaǵan. Bul jóninde syr sherter nebir qujattar bar. Sonyń biri Shymkent qalasyndaǵy Ońtústik Qazaqstan oblystyq qýǵyn-súrgin qurbandary murajaıynyń qorynda saqtaýly. Bul qazaq ánderi jazylǵan kúıtabaqtar (gramplastınkalar) jedel túrde qoımadan alynyp tastalsyn, týrasyn aıtqanda joıylsyn degen tizim.
Bundaı qujattardyń az bolmaǵany anyq. Jáne osyndaı ár qaǵazdyń aıasynda adam taǵdyry, halyqtar taǵdyry turǵany da shyndyq. Memlekettik resmı qaǵazda qazaq tilindegi gramplastınkalar degen tizimge uıǵyr ánderiniń de qosylyp jazylǵanyna qaraǵanda sol kezgi bılik basyndaǵylardyń qazaq pen uıǵyrdyń eki bólek ult ekenine jetkilikti mán bermegeni kórinip tur.
Qurmetti zamandas sizge túsinikti bolý úshin, orys tilinde jazylǵan mátindi qazaqshaǵa aýdardym. Endi sony ózińiz oqyp kórińiz:
MOSKVA
«GRAMPLASTREST»
GRAMMOFONDY-PLASTINKALYQ ÓNERKÁSIBINE
TIZIM
Jedel túrde alynylyp tastalýy tıis qazaq tilindegi gramplastınkalar.
- «Qanat-taldy» art. Júsipbek Elebekov. Mátini halyq jaýy O.Bekovtiki.
- «Ámir-Han» art. Qurmanǵalıev. Mátini halyq jaýy O.Bekovtiki.
- «Gúlıar» /uıǵyr tilinde/ Ábdimájıt Rýzaev Qytaıǵa qashyp ketken
- «Shamý-Sahar» /uıǵyr tilinde/ bul da solaı bul da solaı
Mádenı aǵartý bóliminiń meńgerýshisiniń orynbasary /GORLOV/
K KP /b/ K
Qujatta biraz qupııa bar. Nege ekeni belgisiz, ánshi Qurmanǵalıevtiń esimi jazylmapty. Menińshe bul Qazaq KSR halyq artısi Ǵarıfolla Qurmanǵalıev bolýy kerek. Ol halyq ánderi «Aınamkóz», «Aq kerbez», «Ismet», «Bozjorǵa», «On alty qyz» jáne basqa da ánderdi naqyshyna keltire oryndaǵan ánshi. Onyń ózi shyǵarǵan «Aqjaıyq», «Súıgen jar», «Nurjamal», «Jan erkem» ánderi búginde de oryndalýda. 2016 jyly qarasha aıynyń alǵashqy kúni, Astana qalasynda ánshiniń nemeresi, mýzykatanýshy Merýertpen jolyǵyp, sóılesken soń bul tizimdegi aty atalǵan Qurmanǵalıev qazaqtyń ataqty ánshisi Ǵarıfolla Qumarǵalıev ekenine kózim jetti.
Al Bekov O. jáne Ábdýmajıt Rýzaevtyń kimder ekeni bolashaqta bilip qalarmyn degen úmittemin.
Qujatta aty-jóni birinshi keltirilgen qazaqtyń belgili ánshisi Júsipbek Elebekovtiń 1936, 1949, 1958 jyldary Máskeý qalasynda ótken qazaq mádenıeti men ádebıeti dekadalaryna qatysqany belgili. 1942 jyly ánshige Qazaq KSR-niń halyq artısi degen ataq berildi. 1968 jyly Memlekettik syılyqtyń ıegeri, Lenın ordeni men medalderdimen marapattalǵan. 1997 jyly jaryq kórgen «Qazaq sovet enıklopedııasynyń» 4-tomynyń 122-betinde Júsipbek Elebekovtiń oryndaǵan «Ardaq», «Aǵash aıaq», «Aıtbaı», «Jambas sıpar», «Jıyrma bes», «Qulager» «Segiz aıaq», «Surjekeı» ánderiniń qatarynda qujatta kórsetilgen «Qanattaldy» áni de bar.
1988 jyly «Óner» baspasy ánshiniń jubaıy Habıba Qaraqbaıqyzy jazǵan «Úni ketpes qulaqtan» atty kitabyn jaryqqa shyǵardy. Habıba apaı kitabynyń sońǵy betinde: «Júsekeń shyndyqty jaqsy kóretin» dep jazdy. Iá, ol shyndyqty jaqsy kóretin... biraq KSRO-daǵy saıası jaǵdaı oǵan shyndyqty aıtýǵa ruqsat etken joq. Sondyqtan ol búkil janyn ánge berdi.
Júsipbek aǵa aýrýhanada jatyp ta keıbirde radıonyń dybysyn báseńdetpek bolǵan jubaıyna: - Tıispe, - dep, qaıta shyǵartyp, qashan áli ketip, demi bitkenshe radıodan berilgen qazaq ánderin tyńdap jatqan. Osylaısha jeptis úsh jasynda, 1977 jyldyń tamyz aıynda kóz jumǵan aqıyq ánshi ózimen birge kóp qupııany ala ketti...
Kim bilsin, Júsipbek aǵanyń qazaq ánderin eshkim joıa almaıtyndaı etip oryndaý qupııasynyń sebebi de osynda bolar...
Sýrette: Júsipbek Elebekov. 1931 jyl.
Berdaly OSPAN,
Adyrna ulttyq portaly
