دومبىرامدى قولعا الماي، ءان سالماي قالعان كۇنىم جوق… – بەيبىت مۇسا، ءداستۇرلى ءانشى، «مەن قازاقپىن» تەلەجوباسىنىڭ جەڭىمپازى

3587
Adyrna.kz Telegram

كەلىسكەن ۋاقىتتا كەزدەسەتىن مەكەنگە دە جەتتىم. كەيىپكەرىمنىڭ قاي بولمەدە ەكەنىن تابۋ قيىنعا سوقپادى. ءدالىزدىڭ ەڭ سوڭىنداعى بولمەگە دەيىن دومبىرانىڭ سۇيەمەلدەۋىمەن شىرقالعان قازاق ءانى جەتەلەپ باردى. ءسويتىپ، بۇل جولعى سۇحبات بەرۋشىم انىمەن قارسى الدى. 

بىلتىر «Qazaqstan» تەلەارناسىندا جارتى جىلداي «مەن قازاقپىن» جوباسى جۇرگىزىلدى. تەلەبايقاۋ ءداستۇرلى ءانشى، كۇيشى، تەرمەشىلەردىڭ باسىن قوستى. جوبادا كۇيشىلەر جانعالي ءجۇزباي مەن ايگۇل ۇلكەنباەۆا، كومپوزيتور باعدات ەستەمەس، ءداستۇرلى ءانشى ارداق يساتاەۆا، جىرشى ۇلجان بايبوسىنوۆا سىندى ونەر مايتالماندارى قازىلىق ەتتى. قازىلاردىڭ توراعاسى مىرزاتاي جولداسبەكوۆ بولدى. ەلىمىز بەن كورشىلەس ەلدەردەن ءۇش مىڭنان اسا ونەرپاز قاتىستى. جىل اياعىندا مىڭنان تۇلپار، جۇزدەن جۇيرىك رەتىندە تالدىقورعاندىق بەيبىت مۇسا «ۇزدىك ءانشى»، اقتوبەلىك ارداق ەلەۋسىز «ۇزدىك كۇيشى»، ماڭعىستاۋلىق وسپان قۇلسىماق «ۇزدىك تەرمەشى» اتاعىن جەڭىپ الدى.

ءبىزدىڭ كەيىپكەرىمىز بەيبىت مۇسا جوبا بارىسىندا قازىلاردىڭ جوعارى باعاسىنا يە بولدى. مىرزاتاي جولداسبەكوۆ: «بەيبىت – قازاقتىڭ ءداستۇرلى ونەرى ءۇشىن تۋعان ادام»، – دەپ باعا بەردى. ال ۇلجان بايبوسىنوۆا: «بەيبىت – دومبىرامەن ايتسا دا، انسامبلمەن ايتسا دا، ورىنداۋشىلىق دەڭگەيىن دالەلدەي بىلەتىن مىقتى ورىنداۋشى»، – دەگەن ەدى ەفير بارىسىندا.

قازاقتىڭ بەيبىتتەي ءانشىسىنىڭ ونەرىنە گرۋزيننىڭ تانىمال»مانديلي» تريوسىنىڭ ءانشى قىزدارى دا قىزىعىپ، بىرگە «گۇلدەرايىم» ءانىن ورىنداعانى جەلىلەردە كەڭىنەن تارالىپ كەتتى. وسىدان بىرەر جىل بۇرىن بەيبىتتىڭ تەلەۆيزيالىق «سەگىز قىرلى» جوباسىنا دا قاتىسىپ، كوزگە تۇسكەنى ەستەرىڭىزدە بولار. سونىمەن، انشىمەن سۇحباتىمىز «مەن قازاقپىن» جوباسىن اڭگىمەلەۋدەن باستالدى.

– بۇل حالىقارالىق جوبا بولدى. وزگە ەلدەردە تۇراتىن قازاقتىڭ ءداستۇرلى ءان-كۇي ونەرىنىڭ جۇيرىكتەرى دە قاتىسۋعا نيەت بىلدىرگەن. موڭعوليا مەن قىتاي، التاي مەن تارباعاتاي قازاقتارى دا وسى سىندا ءوز ونەرلەرىن كورسەتتى. ەلىمىز بويىنشا بۇل بايقاۋعا قاتىسۋعا ءۇش مىڭنان اسا ونەرپاز ءوتىنىش ءبىلدىرىپتى. سونىڭ ىشىنەن الدىمەن 700 ونەرپاز ىرىكتەۋدەن وتكەن. ال الماتى وبلىسى بويىنشا 60-قا جۋىق ونەرپازدان ءوتىنىش ءتۇسىپتى. بايقاۋ شارتى بويىنشا ءار وبلىستان ءبىر ءانشى، ءبىر كۇيشى، ءبىر تەرمەشىدەن ىرىكتەلدى. ءسويتىپ، 60 ونەرپاز استانادا باس قوستىق. ءار سالا بويىنشا باس جۇلدەگەر انىقتالعانشا التى اي بويى باق سىناستىق.

ونەر دا سپورت سياقتى، ونەرپاز دا ۇنەمى «فورمادا» ءجۇرۋى ءتيىس. ايتپەسە، كەيدە ارتىستەر ءوزىن-ءوزى دامىتپاي، شىڭداماي، جاڭا نارسە ۇيرەنۋگە تالپىنباي، ءبىر سارىنعا ءتۇسىپ الۋى مۇمكىن. ال مۇنداي بايقاۋلار سول جاعىنان جاقسى ىقپالىن بەرەدى. بىلدەي ءبىر وبلىستىڭ اتىنان شىعىپ تۇرعان سوڭ، نامىسقا تىرىسىپ باقتىم. ميلليون كورەرمەن مەن ۇستازدارىمنىڭ الدىندا ۇياتقا قالماۋدى ويلادىم. بايقاۋسىز دا ۇنەمى ءوز-ءوزىمىزدى دايىنداپ جۇرەمىز عوي، دەگەنمەن مۇنداي بايقاۋ اتاۋلى جاڭاشا سەرپىن بەرەدى. دايىندىق ۇستىنە دايىندىق قوسا تۇسەسىڭ. كىل جۇيرىك قاتىسىپ جاتقان سايىستا ءداستۇرلى ءانشى دەگەن اتىمىزعا لايىق بولۋعا تىرىستىق. ءوزارا تاجىريبە الماستىق، التى اي بىرگە ءجۇرىپ، باۋىر بولىپ كەتتىك. قىسقاسى، بۇل جوبا ءداستۇرلى ونەردە جۇرگەن جاندارعا زور دەمەۋ بولدى. ءوزىمنىڭ بۇل بايقاۋعا قاتىسۋداعى باستى ماقساتىم – ونەر تەڭىزىنە تامشىداي بولسىن ءوز ۇلەسىمدى قوسۋ. قۇداي بۇيىرتىپ، باس جۇلدەنى يەلەنىپ قايتتىم.

– بويىندا جىلت ەتكەن ونەرى بار جاس ورەندەردىڭ ءداستۇرلى جانرعا سۇيىسپەنشىلىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن قايتپەك كەرەك؟

 وزىم قارا دومبىرامدى قولىمنان ءبىر ءسات تە تاستاعان ەمەسپىن. قايدا جۇرسەك تە، ءداستۇرلى ونەردى ناسيحاتتاپ ءجۇرمىز. توي-دۋمان بولسىن، كونتسەرتتەر بولسىن، ءاردايىم ءداستۇرلى ءان باعىتىندا ونەر كورسەتىپ كەلەمىن. رامازان ستامعازيەۆ سىندى اعالارىمىز ەسترادا سالاسىندا دا تابىستى ونەر كورسەتىپ ءجۇر. ەسترادالىق كونتسەرتتەردە ءجيى بوي كورسەتتى ەكەن دەپ، ءداستۇرلى ونەردى ۇمىت قالدىردى دەي المايمىز. سول ەسترادالىق كەشتەردىڭ وزىندە ءار سالعان ءانىن قازاقى ناقىشپەن ورىندايدى. ول كىسىلەر قاي ۋاقىتتا بولسا دا، دومبىراسىن قولىنا الا ساپ جاندى داۋىستا ەش قينالماستان ورىنداپ بەرەدى.

جارنامانىڭ بىردەن-ءبىر ءتاسىلى – كوگىلدىر ەكران. ال تەلەارنامىز ارقىلى ۇلتتىق ونەردى ناسيحاتتاۋعا كوپ ۋاقىت بولىنە بەرمەيدى. مىسالى، جۇسىپبەك ەلەبەكوۆ، كەنەن ازىرباەۆ اتىنداعى ءداستۇرلى بايقاۋلار جىل سايىن وتكىزىلەدى. بىراق، ول بايقاۋلار كوبىنە وسى سالانىڭ اينالاسىنداعى ونەرپازدار اراسىندا عانا بەلگىلى. ويتكەنى، ءبارى جابىق سيپاتتا وتەدى. قاي قالادا وتكىزىلسە، سول جەردەگى از عانا كورەرمەن تاماشالايدى. ول كورەرمەننىڭ دەنى قاتىسۋشى ونەرپازدىڭ وتباسى عانا بولۋى مۇمكىن. ال كوپشىلىككە تەلەارنادان ارنايى باعدارلاما رەتىندە كورسەتىلۋگە مۇمكىندىك بەرىلسە، جاس بۋىننىڭ قىزىعۋشىلىعى ارتار ەدى. ەسترادالىق باعىتتىڭ جارقىراپ، ءداستۇرلى ونەردىڭ كەنجەلەپ تۇرعانى دا وسىنداي جايتتاردان دەپ ويلايمىن. «مەن قازاقپىن» الداعى جىلدارى دا جالعاسىن تاپسا، تاماشا ءۇردىس بولار ەدى.

  جىل سايىن ۇلتتىق كونسەرۆاتوريا مەن وڭىرلەردەگى ونەر ۋنيۆەرسيتەتتەرىنەن ءداستۇرلى ءان ماماندىعى بويىنشا ءبىراز ونەرپاز تۇلەپ شىعادى. ولاردىڭ ءبارى بىردەي ءوز كاسىبى بويىنشا جۇمىسقا ورنالاسا الا ما؟

– «ءوزى جاقسى كىسىگە ءبىر كىسىلىك ورىن بار» دەيدى ەمەس پە؟ شىن ونەرپاز ەشقاشان جەردە قالمايدى، ءوز ورنىن قالايدا تابادى. ونەر دەگەن ماماندىق ەمەس، قۇدايدان بەرىلگەن ەرەكشەلىك قوي. ناعىز ونەرپاز ارنايى قىزمەتكە ورنالاسپاسا دا، حالىق ىشىندە ءجۇرىپ-اق ءوز نەسىبەسىن تابا الادى. باياعىنىڭ سال-سەرىلەرىندەي قاي جەردە جۇرسە دە سىيلى، قۇرمەتتى بولۋ اركىمنىڭ ءوز قولىندا. ءداستۇر دەگەن ءسوزدىڭ ار جاعىندا ءبۇتىن ءبىر ۇلت تۇر.

«ءسىزدىڭ ورىنداۋىڭىز بۇل كەشتىڭ فورماتىنا كەلمەيدى» دەيدى…

 وتكەندە ۇلتتىق ارناداعى «ماسەلە» باعدارلاماسىندا ەركىن شۇكىمانوۆ اعامىز ءبىر نازىن ايتتى. «ءبىز كونتسەرتكە ءجيى شىقپايمىز، شاقىرا بەرمەيدى»،  دەدى. ول ءسوزىنىڭ استارىنان «كونتسەرتتىڭ ءبارى ەسترادالىق سيپات الىپ كەتتى» دەگەندەي سىڭاي سەزىلەدى. بۇل تۋراسىندا نە دەر ەدىڭىز؟

 قازىر «فورمات» دەگەن دۇنيە بار. كەي كونتسەرتتەردە ءداستۇرلى انىمىزبەن ونەر كورسەتىپ جاتساق، «ءسىزدىڭ ورىنداۋىڭىز بۇل كەشتىڭ فورماتىنا كەلمەيدى» دەيتىن كەزدەر دە بولادى. ويتكەنى، كونتسەرتتىڭ كوبى ەسترادالىق ستيلدە وتەدى. ال ءداستۇرلى ءان كەشتەرى وتە سيرەك.

سول ءۇشىن «مەن قازاقپىن» سىندى بايقاۋلاردى جەتكىنشەكتەر اراسىندا دا وتكىزسەك، ونىڭ جاقسى اسەرى بولارى انىق.

 ءسىز ءوزىڭىز دە ءبىر وبلىستىڭ ورتالىعىندا جۇرگەن ءانشىسىز. رەسپۋبليكا كولەمىنە تانىس اتىڭىز، اتاعىڭىز بار. سول جەتكىنشەكتەر اراسىنداعى بايقاۋلاردى وتكىزۋگە نەگە ءوزىڭىز سەبەپكەر بولماسقا؟

 جاقىندا عانا دامير اباشەۆ دەگەن قوبىزشى دوسىمىز باس بولىپ، الماتى وبلىسى، اقسۋ اۋدانىندا وبلىس كولەمىندەگى ءداستۇرلى ونەر بايقاۋىن ۇيىمداستىردىق. سول باستاماعا قولىمىزدان كەلگەنشە ءبىز دە اتسالىستىق. ول بايقاۋعا 7 جاستان  22 جاسقا دەيىنگى ونەرپازدار قاتىستى. وسى بايقاۋدى ەندى رەسپۋبليكا كولەمىندە وتكىزسەك دەگەن ويىمىز بار.

بالادا، ەڭ اۋەلى، تۋا بىتكەن دارىن بولۋ كەرەك. ونەرگە سۇيىسپەنشىلىك كەرەك. مەن الماتى وبلىسى، كەربۇلاق اۋدانى، تاستىوزەك دەگەن ءجۇز ءتۇتىندى اۋىلدا دۇنيەگە كەلدىم. بالاباقشادان باستاپ ءان ورىنداپ كەلەمىن. ءۇي ىشىندە ەشكىم ونەردىڭ ادامى ەمەس. ايتەۋىر ەس بىلگەلى ءوز بەتىمشە ارنارسەنى ۇيرەنۋگە تىرىستىم. ارماندادىم. سول ارماننىڭ جەتەگىمەن كونسەرۆاتورياعا ءتۇستىم. ودان كەيىنگى جىلدارى دا ءالى ۇيرەنۋمەن، ىزدەنۋمەن كەلەمىز.

«ارقانىڭ ءانى» دەگەندى ارقالانىپ ايتۋ دەپ ءتۇسىنىپپىن…

 كونسەرۆاتورياعا ءتۇسۋىڭىزدىڭ ءوزىن كەرەمەت قىپ اڭگىمەلەيتىنىڭىزدى ەستىپ ەدىك. سونىمەن، وقۋعا قالاي قابىلداندىڭىز؟

 يا (كۇلدى). اۋىلدىڭ بالالارى حالىقتىق ونەردى جاقسى مەڭگەرگەن، بىراق ارنايى باعىتتايتىن ۇستازى بولماعان سوڭ، كەي نارسەنىڭ اراجىگىن اجىراتا الماۋى مۇمكىن. دومبىرامەن ءان ايتۋدى جاقسى كورگەنىممەن، ءداستۇرلى ءان ونەرى قازاقتا بەس ايماققا بولىنەتىنىن، ولاردىڭ بۇك-شىگىن بىلگەن جوقپىن. راديودان ەستىگەنىمدى ءوز بەتىمشە ورىنداپ جۇرەتىنمىن. «ەركەم-اي»، «گۇلداريعاي» سىندى قاراپايىم حالىق اندەرىن، سوسىن كەنەن اتامىزدىڭ، التىنبەك قورازباەۆ اعامىزدىڭ اندەرىن ورىندايتىنمىن. ءسويتىپ، مەكتەپ بىتىرگەن سوڭ، كونسەرۆاتورياعا باردىم. قايرات بايبوسىنوۆ، قانات قۇلىمجانوۆ، ارداق يساتاەۆا سىندى تانىمال اعا-اپالارىمىز ەمتيحان قابىلداپ وتىر ەكەن. «قاي ءوڭىردىڭ بالاسىسىڭ؟» – دەپ سۇرادى الدىمەن. «الماتى وبلىسى، كەربۇلاق اۋدانى، تاستىوزەك اۋىلىنانمىن»، – دەدىم. «ەلىڭ كىم؟» – دەدى. «ارعىنمىن» – دەدىم. «ءتۇھ، ول وڭىردە قايدان جۇرگەن ارعىنسىڭ، جارايدى، ەندەشە ارعىن بولساڭ، ارقانىڭ ءبىر ءانىن ورىنداپ بەرشى؟» – دەدى اعالار. «ارقانىڭ» دەگەندى «ارقالانىپ» دەپ ءتۇسىندىم دە، «التىنبەك قورازباەۆتىڭ ءانى «جان انا»، – دەدىم. نەگىزى، رۇستەم قورازباەۆتىڭ ءانى عوي. ءاندى حابارلاعانىم سول ەدى، اعا-اپايلارىم ءبىر قىرىلىپ كۇلىپ الدى. ۇستازسىز ۇيرەنگەن ءانىم عوي، وزىمشە ورىنداپ شىقتىم. «وي، شىركىن-اي، تاعى ءبىر ارقانىڭ انىنەن جىبەرشى، قانە؟» – دەدى ەزۋلەرىن جيا الماي. «ويباي-اۋ، مەنىڭ ورىنداۋىم ۇناپ جاتىر ەكەن، ءوتىپ تۇرمىن-اۋ» دەپ ويلاپ قويامىن ىشتەي. «التىنبەك قورازباەۆتىڭ ءانى «شاشباۋلىم»، – دەپ حابارلاپ، ونى ورىنداپ شىقتىم. ۇستازدارىم ودان ارمەن قىران-توپان كۇلىپ جاتىر. سويتسەم، الگى جەردە «پريكولدىڭ» استىندا قالىپ جاتىر ەكەم، ونى ۇعىپ جاتقان بالا بار ما؟! ەشتەڭەنى ۇقپاعان سوڭ، ۇيالمايسىڭ دا. «مىنا بالانى الا-ايىقشى؟» – دەدى ارداق يساتاەۆا اپايىمىز كۇلكىسىن تيا الماستان. تالابىما قىزىعىپ، ارى قاراي ءوزىمىز تاربيەلەپ الامىز دەپ وتىر ەكەن عوي. «ەندى ون كۇننەن كەيىن نەگىزگى ەمتيحان بولادى، سەن سول كۇنگە كەنەن اتاڭنىڭ «بوزتارعايىن» دايىنداپ كەل»، – دەدى. ون كۇننەن كەيىن كەنەن اتامىزدىڭ اندەرى مەن قاپەز بايعابىلوۆتىڭ «ءۇش مەركى» ءانىن دايىنداپ بارىپ، سىننان وتكەنمىن. مۋزىكالىق ەش ءبىلىمىم بولماعاندىقتان، الدىمەن ەكىجىلدىق دايىندىق كۋرسىنا قابىلداندىم. باس-اياعى 6 جىل وقىپ، «جەتىسۋ ءان-جىر مەكتەبى» بويىنشا ءدارىس الىپ شىقتىم.

 اۋلەتتەرىڭىزدەانشىلىك ونەر بۇرىن بولماسا، ەندى سىزدەن باستالاتىن شىعار؟

 12 جاسار ۇلىم راسۋلدىڭ قىزىعۋشىلىعى بار. ءان ايتادى، دومبىرا ۇيرەنىپ ءجۇر. سازسىرناي اسپابى بويىنشا بايقاۋلارعا قاتىسىپ، جەڭىمپاز اتانىپ ۇلگەردى. فورتەپيانو ۇيىرمەسىنە دە قاتىسادى. ال ءبىز بالانى مۋزىكا مەكتەبىنە ەمەس، كاراتە سەكتسياسىنا جىبەرگەنبىز. بىراق، كاراتەسىن دە، باسقاسىن دا ءبىر كۇندە تاستادى دا، ونەر مەكتەبىنە ءوز بەتىمەن كەتىپ قالدى. العاش ورىنداعان اندەرىن دە ەشكىمنىڭ ايتۋىنسىز ءوز بەتىمەن ۇيرەنىپ، ورىنداپ جۇرگەنىن بايقادىم. سودان تالپىنىسىنا بالتا شاپپايىن دەپ، ارنايى ۇستازداردىڭ قولىنا تاپسىردىم.

 بابىڭىزدى جوعالتىپ الماۋ ءۇشىن نە ىستەيسىز؟

قاي سالادا جۇرسەڭ دە، ءىلىم-ءبىلىم كەرەك. قانداي ءان ورىنداساڭ دا، ونىڭ ار جاعىنداعى تاريحىن ءبىلۋىڭ كەرەك. قازاق تاريحىن، سال-سەرىلەر ءومىرىن ءبىلۋىڭ ماڭىزدى. دەمدى ۇنەمى قالىپتا ۇستاپ تۇرۋ ءۇشىن سپورتپەن دە شۇعىلدانۋىڭ قاجەت. سول ءۇشىن جۇگىرەمىن، بۇلشىق ەتتەردى شىنىقتىرامىن، باسسەيندە جۇزۋمەن اينالىسامىن. داۋىسقا ارنايى جاتتىعۋلار دا جاساپ تۇرامىن. داۋىستى كۇتۋ ءۇشىن سالقىن سۋ ىشپەۋ كەرەك. اراق-شاراپ، تەمەكىدەن اۋلاق جۇرگەن ءجون. ساحناعا شىققاندا ۇلكەندەر ريزا بولىپ باتاسىن بەرەردەي، كىشىلەر سەنى ۇلگى تۇتاتىنداي بولۋعا تىرىسۋ قاجەت. «بولماساڭ دا، ۇقساپ باق…» دەپ، جامان ادەتتەردەن اۋلاق بولۋعا تىرىسامىز.

جاقىندا قايىرىمدىلىق ماقساتتا بىرنەشە كونتسەرت وتكىزۋدى جوسپارلاپ وتىرمىن. كونتسەرتكە تۇسكەن قارجىنى مۇقتاج جاندارعا بەرسەم دەگەن نيەتتەمىن. ءبىر جاعىنان قارجىنى قاجەت ەتۋشى جاندارعا پايدامىز تيسە، ءبىر جاعىنان كەشكە كەلگەن كورەرمەنگە رۋحاني ءلاززات سىيلايمىز دەپ ۇمىتتەنەمىن. ءداستۇرلى ونەردىڭ ازاماتتارى بەت-بەينەسىن كورسەتىپ، تانىمالىراق بولۋدان گورى، رۋحاني ازىق بەرۋدى كوبرەك ماقسات ەتەدى. سول ءۇشىن كۇنىنە بىرنەشە ساعاتتان جاندارىن جەپ دايىندالادى. مەن دە كۇن سايىن بىرنەشە ساعاتتان ءانىمدى ايتىپ، دايىندالامىن. دومبىرامدى قولىمنان تاستاعان، ءان ايتپاي قالعان كۇنىم جوق.

–ىلايىم سولاي بولسىن!


سۇحباتتاسقان قارلىعاش دوسانوۆا

“اق جەلكەن” (№3, ناۋرىز 2018 جىل)

پىكىرلەر