Kelisken ýaqytta kezdesetin mekenge de jettim. Keıipkerimniń qaı bólmede ekenin tabý qıynǵa soqpady. Dálizdiń eń sońyndaǵy bólmege deıin dombyranyń súıemeldeýimen shyrqalǵan qazaq áni jetelep bardy. Sóıtip, bul jolǵy suhbat berýshim ánimen qarsy aldy.
Byltyr «Qazaqstan» telearnasynda jarty jyldaı «Men qazaqpyn» jobasy júrgizildi. Telebaıqaý dástúrli ánshi, kúıshi, termeshilerdiń basyn qosty. Jobada kúıshiler Janǵalı Júzbaı men Aıgúl Úlkenbaeva, kompozıtor Baǵdat Estemes, dástúrli ánshi Ardaq Isataeva, jyrshy Uljan Baıbosynova syndy óner maıtalmandary qazylyq etti. Qazylardyń tóraǵasy Myrzataı Joldasbekov boldy. Elimiz ben kórshiles elderden úsh myńnan asa ónerpaz qatysty. Jyl aıaǵynda myńnan tulpar, júzden júırik retinde taldyqorǵandyq Beıbit Musa «Úzdik ánshi», aqtóbelik Ardaq Eleýsiz «Úzdik kúıshi», mańǵystaýlyq Ospan Qulsymaq «Úzdik termeshi» ataǵyn jeńip aldy.
Bizdiń keıipkerimiz Beıbit Musa joba barysynda qazylardyń joǵary baǵasyna ıe boldy. Myrzataı Joldasbekov: «Beıbit – qazaqtyń dástúrli óneri úshin týǵan adam», – dep baǵa berdi. Al Uljan Baıbosynova: «Beıbit – dombyramen aıtsa da, ansamblmen aıtsa da, oryndaýshylyq deńgeıin dáleldeı biletin myqty oryndaýshy», – degen edi efır barysynda.
Qazaqtyń Beıbitteı ánshisiniń ónerine grýzınniń tanymal»Mandılı» trıosynyń ánshi qyzdary da qyzyǵyp, birge «Gúlderaıym» ánin oryndaǵany jelilerde keńinen taralyp ketti. Osydan birer jyl buryn Beıbittiń televızııalyq «Segiz qyrly» jobasyna da qatysyp, kózge túskeni esterińizde bolar. Sonymen, ánshimen suhbatymyz «Men qazaqpyn» jobasyn áńgimeleýden bastaldy.
– Bul halyqaralyq joba boldy. Ózge elderde turatyn qazaqtyń dástúrli án-kúı óneriniń júırikteri de qatysýǵa nıet bildirgen. Mońǵolııa men Qytaı, Altaı men Tarbaǵataı qazaqtary da osy synda óz ónerlerin kórsetti. Elimiz boıynsha bul baıqaýǵa qatysýǵa úsh myńnan asa ónerpaz ótinish bildiripti. Sonyń ishinen aldymen 700 ónerpaz irikteýden ótken. Al Almaty oblysy boıynsha 60-qa jýyq ónerpazdan ótinish túsipti. Baıqaý sharty boıynsha ár oblystan bir ánshi, bir kúıshi, bir termeshiden irikteldi. Sóıtip, 60 ónerpaz Astanada bas qostyq. Ár sala boıynsha bas júldeger anyqtalǵansha alty aı boıy baq synastyq.
Óner da sport sııaqty, ónerpaz da únemi «formada» júrýi tıis. Áıtpese, keıde ártister ózin-ózi damytpaı, shyńdamaı, jańa nárse úırenýge talpynbaı, bir sarynǵa túsip alýy múmkin. Al mundaı baıqaýlar sol jaǵynan jaqsy yqpalyn beredi. Bildeı bir oblystyń atynan shyǵyp turǵan soń, namysqa tyrysyp baqtym. Mıllıon kórermen men ustazdarymnyń aldynda uıatqa qalmaýdy oıladym. Baıqaýsyz da únemi óz-ózimizdi daıyndap júremiz ǵoı, degenmen mundaı baıqaý ataýly jańasha serpin beredi. Daıyndyq ústine daıyndyq qosa túsesiń. Kil júırik qatysyp jatqan saıysta dástúrli ánshi degen atymyzǵa laıyq bolýǵa tyrystyq. Ózara tájirıbe almastyq, alty aı birge júrip, baýyr bolyp kettik. Qysqasy, bul joba dástúrli ónerde júrgen jandarǵa zor demeý boldy. Ózimniń bul baıqaýǵa qatysýdaǵy basty maqsatym – óner teńizine tamshydaı bolsyn óz úlesimdi qosý. Qudaı buıyrtyp, bas júldeni ıelenip qaıttym.
– Boıynda jylt etken óneri bar jas órenderdiń dástúrli janrǵa súıispenshiligin arttyrý úshin qaıtpek kerek?
– Ózim qara dombyramdy qolymnan bir sát te tastaǵan emespin. Qaıda júrsek te, dástúrli ónerdi nasıhattap júrmiz. Toı-dýman bolsyn, konertter bolsyn, árdaıym dástúrli án baǵytynda óner kórsetip kelemin. Ramazan Stamǵazıev syndy aǵalarymyz estrada salasynda da tabysty óner kórsetip júr. Estradalyq konertterde jıi boı kórsetti eken dep, dástúrli ónerdi umyt qaldyrdy deı almaımyz. Sol estradalyq keshterdiń ózinde ár salǵan ánin qazaqy naqyshpen oryndaıdy. Ol kisiler qaı ýaqytta bolsa da, dombyrasyn qolyna ala sap jandy daýysta esh qınalmastan oryndap beredi.
Jarnamanyń birden-bir tásili – kógildir ekran. Al telearnamyz arqyly ulttyq ónerdi nasıhattaýǵa kóp ýaqyt bóline bermeıdi. Mysaly, Júsipbek Elebekov, Kenen Ázirbaev atyndaǵy dástúrli baıqaýlar jyl saıyn ótkiziledi. Biraq, ol baıqaýlar kóbine osy salanyń aınalasyndaǵy ónerpazdar arasynda ǵana belgili. Óıtkeni, bári jabyq sıpatta ótedi. Qaı qalada ótkizilse, sol jerdegi az ǵana kórermen tamashalaıdy. Ol kórermenniń deni qatysýshy ónerpazdyń otbasy ǵana bolýy múmkin. Al kópshilikke telearnadan arnaıy baǵdarlama retinde kórsetilýge múmkindik berilse, jas býynnyń qyzyǵýshylyǵy artar edi. Estradalyq baǵyttyń jarqyrap, dástúrli ónerdiń kenjelep turǵany da osyndaı jaıttardan dep oılaımyn. «Men qazaqpyn» aldaǵy jyldary da jalǵasyn tapsa, tamasha úrdis bolar edi.
– Jyl saıyn Ulttyq konservatorııa men óńirlerdegi óner ýnıversıtetterinen dástúrli án mamandyǵy boıynsha biraz ónerpaz túlep shyǵady. Olardyń bári birdeı óz kásibi boıynsha jumysqa ornalasa ala ma?
– «Ózi jaqsy kisige bir kisilik oryn bar» deıdi emes pe? Shyn ónerpaz eshqashan jerde qalmaıdy, óz ornyn qalaıda tabady. Óner degen mamandyq emes, Qudaıdan berilgen erekshelik qoı. Naǵyz ónerpaz arnaıy qyzmetke ornalaspasa da, halyq ishinde júrip-aq óz nesibesin taba alady. Baıaǵynyń sal-serilerindeı qaı jerde júrse de syıly, qurmetti bolý árkimniń óz qolynda. Dástúr degen sózdiń ar jaǵynda bútin bir ult tur.
«Sizdiń oryndaýyńyz bul keshtiń formatyna kelmeıdi» deıdi…
– Ótkende Ulttyq arnadaǵy «Másele» baǵdarlamasynda Erkin Shúkimanov aǵamyz bir nazyn aıtty. «Biz konertke jıi shyqpaımyz, shaqyra bermeıdi», – dedi. Ol sóziniń astarynan «konerttiń bári estradalyq sıpat alyp ketti» degendeı syńaı seziledi. Bul týrasynda ne der edińiz?
– Qazir «format» degen dúnıe bar. Keı konertterde dástúrli ánimizben óner kórsetip jatsaq, «Sizdiń oryndaýyńyz bul keshtiń formatyna kelmeıdi» deıtin kezder de bolady. Óıtkeni, konerttiń kóbi estradalyq stılde ótedi. Al dástúrli án keshteri óte sırek.
Sol úshin «Men qazaqpyn» syndy baıqaýlardy jetkinshekter arasynda da ótkizsek, onyń jaqsy áseri bolary anyq.
– Siz ózińiz de bir oblystyń ortalyǵynda júrgen ánshisiz. Respýblıka kólemine tanys atyńyz, ataǵyńyz bar. Sol jetkinshekter arasyndaǵy baıqaýlardy ótkizýge nege ózińiz sebepker bolmasqa?
– Jaqynda ǵana Damır Abashev degen qobyzshy dosymyz bas bolyp, Almaty oblysy, Aqsý aýdanynda oblys kólemindegi dástúrli óner baıqaýyn uıymdastyrdyq. Sol bastamaǵa qolymyzdan kelgenshe biz de atsalystyq. Ol baıqaýǵa 7 jastan 22 jasqa deıingi ónerpazdar qatysty. Osy baıqaýdy endi respýblıka kóleminde ótkizsek degen oıymyz bar.
Balada, eń áýeli, týa bitken daryn bolý kerek. Ónerge súıispenshilik kerek. Men Almaty oblysy, Kerbulaq aýdany, Tastyózek degen júz tútindi aýylda dúnıege keldim. Balabaqshadan bastap án oryndap kelemin. Úı ishinde eshkim ónerdiń adamy emes. Áıteýir es bilgeli óz betimshe árnárseni úırenýge tyrystym. Armandadym. Sol armannyń jetegimen konservatorııaǵa tústim. Odan keıingi jyldary da áli úırenýmen, izdenýmen kelemiz.
«Arqanyń áni» degendi arqalanyp aıtý dep túsinippin…
– Konservatorııaǵa túsýińizdiń ózin keremet qyp áńgimeleıtinińizdi estip edik. Sonymen, oqýǵa qalaı qabyldandyńyz?
– Iá (kúldi). Aýyldyń balalary halyqtyq ónerdi jaqsy meńgergen, biraq arnaıy baǵyttaıtyn ustazy bolmaǵan soń, keı nárseniń arajigin ajyrata almaýy múmkin. Dombyramen án aıtýdy jaqsy kórgenimmen, dástúrli án óneri qazaqta bes aımaqqa bólinetinin, olardyń búk-shigin bilgen joqpyn. Radıodan estigenimdi óz betimshe oryndap júretinmin. «Erkem-aı», «Gúldarıǵaı» syndy qarapaıym halyq ánderin, sosyn Kenen atamyzdyń, Altynbek Qorazbaev aǵamyzdyń ánderin oryndaıtynmyn. Sóıtip, mektep bitirgen soń, konservatorııaǵa bardym. Qaırat Baıbosynov, Qanat Qulymjanov, Ardaq Isataeva syndy tanymal aǵa-apalarymyz emtıhan qabyldap otyr eken. «Qaı óńirdiń balasysyń?» – dep surady aldymen. «Almaty oblysy, Kerbulaq aýdany, Tastyózek aýylynanmyn», – dedim. «Eliń kim?» – dedi. «Arǵynmyn» – dedim. «Túh, ol óńirde qaıdan júrgen Arǵynsyń, jaraıdy, endeshe Arǵyn bolsań, Arqanyń bir ánin oryndap bershi?» – dedi aǵalar. «Arqanyń» degendi «arqalanyp» dep túsindim de, «Altynbek Qorazbaevtyń áni «Jan ana», – dedim. Negizi, Rústem Qorazbaevtyń áni ǵoı. Ándi habarlaǵanym sol edi, aǵa-apaılarym bir qyrylyp kúlip aldy. Ustazsyz úırengen ánim ǵoı, ózimshe oryndap shyqtym. «Oı, shirkin-aı, taǵy bir Arqanyń áninen jibershi, qane?» – dedi ezýlerin jııa almaı. «Oıbaı-aý, meniń oryndaýym unap jatyr eken, ótip turmyn-aý» dep oılap qoıamyn ishteı. «Altynbek Qorazbaevtyń áni «Shashbaýlym», – dep habarlap, ony oryndap shyqtym. Ustazdarym odan ármen qyran-topan kúlip jatyr. Sóıtsem, álgi jerde «prıkoldyń» astynda qalyp jatyr ekem, ony uǵyp jatqan bala bar ma?! Eshteńeni uqpaǵan soń, uıalmaısyń da. «Myna balany ala-aıyqshy?» – dedi Ardaq Isataeva apaıymyz kúlkisin tııa almastan. Talabyma qyzyǵyp, ary qaraı ózimiz tárbıelep alamyz dep otyr eken ǵoı. «Endi on kúnnen keıin negizgi emtıhan bolady, sen sol kúnge Kenen atańnyń «Boztarǵaıyn» daıyndap kel», – dedi. On kúnnen keıin Kenen atamyzdyń ánderi men Qapez Baıǵabylovtyń «Úsh Merki» ánin daıyndap baryp, synnan ótkenmin. Mýzykalyq esh bilimim bolmaǵandyqtan, aldymen ekijyldyq daıyndyq kýrsyna qabyldandym. Bas-aıaǵy 6 jyl oqyp, «Jetisý án-jyr mektebi» boıynsha dáris alyp shyqtym.
– Áýletterińizdeánshilik óner buryn bolmasa, endi sizden bastalatyn shyǵar?
– 12 jasar ulym Rasýldyń qyzyǵýshylyǵy bar. Án aıtady, dombyra úırenip júr. Sazsyrnaı aspaby boıynsha baıqaýlarǵa qatysyp, jeńimpaz atanyp úlgerdi. Fortepıano úıirmesine de qatysady. Al biz balany mýzyka mektebine emes, karate sekııasyna jibergenbiz. Biraq, karatesin de, basqasyn da bir kúnde tastady da, óner mektebine óz betimen ketip qaldy. Alǵash oryndaǵan ánderin de eshkimniń aıtýynsyz óz betimen úırenip, oryndap júrgenin baıqadym. Sodan talpynysyna balta shappaıyn dep, arnaıy ustazdardyń qolyna tapsyrdym.
– Babyńyzdy joǵaltyp almaý úshin ne isteısiz?
–Qaı salada júrseń de, ilim-bilim kerek. Qandaı án oryndasań da, onyń ar jaǵyndaǵy tarıhyn bilýiń kerek. Qazaq tarıhyn, sal-seriler ómirin bilýiń mańyzdy. Demdi únemi qalypta ustap turý úshin sportpen de shuǵyldanýyń qajet. Sol úshin júgiremin, bulshyq etterdi shynyqtyramyn, basseınde júzýmen aınalysamyn. Daýysqa arnaıy jattyǵýlar da jasap turamyn. Daýysty kútý úshin salqyn sý ishpeý kerek. Araq-sharap, temekiden aýlaq júrgen jón. Sahnaǵa shyqqanda úlkender rıza bolyp batasyn bererdeı, kishiler seni úlgi tutatyndaı bolýǵa tyrysý qajet. «Bolmasań da, uqsap baq…» dep, jaman ádetterden aýlaq bolýǵa tyrysamyz.
Jaqynda qaıyrymdylyq maqsatta birneshe konert ótkizýdi josparlap otyrmyn. Konertke túsken qarjyny muqtaj jandarǵa bersem degen nıettemin. Bir jaǵynan qarjyny qajet etýshi jandarǵa paıdamyz tıse, bir jaǵynan keshke kelgen kórermenge rýhanı lázzat syılaımyz dep úmittenemin. Dástúrli ónerdiń azamattary bet-beınesin kórsetip, tanymalyraq bolýdan góri, rýhanı azyq berýdi kóbrek maqsat etedi. Sol úshin kúnine birneshe saǵattan jandaryn jep daıyndalady. Men de kún saıyn birneshe saǵattan ánimdi aıtyp, daıyndalamyn. Dombyramdy qolymnan tastaǵan, án aıtpaı qalǵan kúnim joq.
–Ylaıym solaı bolsyn!
