مۇراتبەك ەسەنعازىنىڭ قىسقاشا تاريحىن ايتا كەتەيىك:
مۇراتبەكتىڭ اتاسى الماس وماروۆ قىپشاق رۋىنان. كەشەگى الاشوردا ۇكىمەتىنىڭ باستى يدەولوگى، احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ سەنىمدى سەرىكتەرىنىڭ ءبىرى بولعان. 1918 جىلى الاش ۇكىمەتىنىڭ قۇرامىندا لەنيننىڭ قابىلداۋىندا بىرگە بولادى.
1919 جىلى تورعاي الاش ءۋالاياتىنىڭ ميليتسيا ءبولىمىنىڭ باستىعى بولىپ تۇرعاندا قىزىلدارمەن سوعىسىپ، مەرت بولادى.
سوۆەت ۇكىمەتى ورناعاننان كەيىن البەتتە، الماس وماروۆتىڭ بالالارى، تۋما-تۋىستارى كوپ جاپا شەكتى.
مۇراتبەك بالا كەزىنەن اتاسىنىڭ ەرلىك ىستەرىن ەلدەگى اۋزى دۋالى قارتتاردان ەستىپ وسكەنى بەلگىلى. مەكتەپتى جاقسى بىتىرگەن سوڭ جالپىعا بىردەي اسكەري مىندەتىن وتكەرەدى دە قازمۋ-دىڭ حيميا فاكۋلتەتىنە وقۋعا تۇسەدى. 4 كۋرستا وقىپ جۇرگەندە، ايگىلى جەلتوقسان كوتەرىلىسىنە قاتىسىپ، كۋرستاستارىمەن بىرگە الاڭعا بارعاندارى ءۇشىن تەرگەۋگە الىنعان ەدى.
1990 جىلى ارون اتابەك جانە راشيد نۇتۇشەۆتەر قۇرعان "الاش" ۇلتتىق دەموكراتيالىق پارتيانىڭ بەلسەندى مۇشەسى بولدى. ءبىلىمدى، سوزگە شەشەندىگىمەن كوزگە ءتۇستى. ءوزى قۇرالپى جاستاردى ەرتىپ كەلدى.
ونىڭ "الاش" پارتياسىنا كەلۋىنىڭ ءبىر سەبەبىن جوعارىدا ايتقان اتاسى الماس وماروۆقا بايلانىستى بولاتىن.
"الاش" پارتياسى بىردەن راديكالدىق باعىتتا بولدى. باسقا قۇرىلعان پارتيا مەن قوزعالىستار سوۆەت ۇكىمەتىنىڭ قۇرامىندا "كونفەدەراتسيا" دەپ جۇرگەندە الاشتىقتار سوۆەت وداعىنىڭ قۇرامىنان شىعىپ كەتۋدى باستى ماقسات سانادى.
1990 جىلدىڭ 13 قاڭتارىندا قازىرگى ساتس اتىنداعى بالالار تەاترىنىڭ عيماراتىندا، سول كەزدەگى 1-حاتشى نازارباەۆ الماتى قالاسىنىڭ جاستارىمەن العاشقى اشىق كەزدەسۋىن وتكىزدى.
ودان كەيىن ونداي كەزدەسۋلەر بولعان ەمەس. سول جيىندا ارون اتابەكتى تۇڭعىش كوردىك. ول كەزدە جەلتوقسان كوتەرىلىسىنە قاتىسۋشىلاردى نازارباەۆ "حۋليگاندار، ۇلتتار اراسىنا جىك سالۋشىلار،نوركاماندار، بۇزىلعاندار" دەپ دۇنيە جۇزىنە ميلليونداپ تارايتىن "درۋجبا نارودوۆ" جۋرنالى، باسقا دا ءىرى باسىلىمدار ارقىلى جار سالىپ قويعان ەدى.
ەشكىم بىلمەيتىن جاس عالىم جىگىت ارون اتابەك كوپشىلىكتىڭ الدىندا "جەلتوقساندا قازا بولعان قازاق باتىرلارىن ءبىر مينۋت ءۇنسىز ەسكە الايىق" دەپ ايدى اسپانعا ءبىر-اق شىعاردى.
نازارباەۆ امالسىز ورنىنان كوتەرىلۋگە ءماجبۇر بولدى.
ارتى بەلگىلى، اروندى قۋدالاۋ باستالدى. ەرەن ەر ماسكەۋگە كەتۋگە ءماجبۇر بولدى. ول جاقتا دا تىنىش جۇرمەي "الاش ي كازاحسكايا ناتسيا" دەگەن كىتاپشاسىن 100 000 تيراجبەن شىعارىپ، قازاقستانعا تاراتىلدى. ميليتسيالار تالاي رەت تارتىپ تا الدى.
جالىندى كۇرەسكەر، قيىندىقتان قايتپايتىن، قارا نارداي قايسار ارون اتابەك ۇلكەن تيراجبەن "حاك" گازەتىن شىعارا باستادى. كارىشال اسانوۆ سياقتى شىنشىل جازۋشىلاردىڭ نازارباەۆقا قاتىستى ماقالالارى شىعا باستاعاسىن، قازاق بيلىگى رەسەي بيلىگىمەن اۋىز جالاسىپ، ارون اتابەكتى ماسكەۋدەن ۇرلاپ اكەتۋگە ارەكەت جاسادى. ماسكەۋلىك "نە فورمالدار" ارالاسىپ، ارام ويلارى جۇزەگە اسپاي قالدى.
نازارباەۆ تاراپىنان قاتال قىسىمعا دۋشار بولعان الاش پارتياسىنىڭ ءجۇمىستارى ارينە، تۇرالاپ قالۋى دا زاڭدى ەدى. ونىڭ ۇستىنە مەشىتكە شابۋىل جاسادى دەگەن جالا ايىپپەن قازاقستانداعى بەلسەندى الاشتىقتار ءبىر جىل تۇرمەگە وتىرعىزىلدى. جەتەكشىسى ارون اتابەك قۋعىندالىپ شەتكە كەتسە، پارتيا بەلسەندىلەرى تۇگەلدەي تۇرمەگە وتىرعىزىلسا، پارتيا جۇمىسى قايدان ءجۇرسىن؟!
الاشتىقتاردىڭ ۇلكەن جەڭىسى - تولىق شىنايى تاۋەلسىزدىك تالاپ ەتتى.
سول جولدا قايسارلىق، تاباندىلىق كورسەتە الدى. نازارباەۆ ءوزىنىڭ مەنمەندىگىن جەڭىپ، ارون اتابەك سياقتى كۇرەسكەر، مەملەكەتشىل ازاماتتاردى جانىنا العاندا، قازىرگىدەي ماسقارا كۇيگە تۇسپەگەن بولار ەدى. ءوزىنىڭ جاعىمپاز اينالاسى قولدان ء"تىرى قۇداي" جاساپ، جەمە-جەمگە كەلگەندە ساتىپ وتىر.
بۇل تاقىرىپقا كەيىن كەڭىرەك ورالامىز!
قازىر بەلسەندى مۇراتبەك ەسەنعازى تۋرالى عوي اڭگىمەمىز!
الاشتىقتاردىڭ تاعى ءبىر جەڭىسى، سول ۋاقىتتان بىرگە كۇرەسىپ كەلە جاتقان قىز-جىگىتتەردىڭ ءبىر ءۇيدىڭ بالاسىنداي تاتۋ-ءتاتتى، باۋىرداي ارالاسىپ، ءبىر-بىرىنە كومەكتەسىپ، ۇلكەندى اعالاپ، كىشىنى ىنىلەپ تۇراتىن كىشىپەيىلدىگىندە. 15 جىلىن نازارباەۆ كونتسلاگەرىندە وتكىزىپ، قۇر سۇلدەسى شىققان، بىراق رۋحى سىنباعان قاتەپتى قارا نار ارون اتابەكتى دە ىزدەگەن وسى قاراپايىم الاشتىقتار بولاتىن.
ولار وزدەرىنە جارناما جاسامايدى. "وڭ قولىڭنىڭ بەرگەنىن، سول قولىڭ كورمەسىن" دەگەن ءپرينتسيپتى ۇستانادى. اروننىڭ قاسىندا سوڭعى دەمى بىتكەنشە بىرگە بولدى.
ەندى، مۇراتبەككە قايتا ورالايىق!
قاڭتاردىڭ باسىندا ەرجۇرەك قالا، جاڭاوزەننەن باستاۋ العان تولقۋلار بۇكىل قازاقيانى ءدۇر سىلكىندىرگەن ەدى.
الماتىدا دا بۇل شەرۋلەر بەيبىت تۇردە باستالعان بولاتىن.
جاستار 3 قاڭتاردا جاڭاوزەندىكتەرگە قولداۋ كورسەتۋ ماقساتىندا الاڭعا شىعىپ ءجۇردى.
سول كۇنى ارون اتابەكتىڭ 40 كۇندىك اسىنا جينالعان قاۋىم دا الاڭعا بارىپ، جاستارعا قولداۋ كورسەتپەك نيەتپەن دۋلاتي كوشەسى بويىمەن تومەن ءتۇسىپ كەلە جاتقاندا ارنايى جاساقتىڭ شابۋىلىنا ۇشىرادى.
15-20 ادام قاماۋعا الىنىپ، سول كۇنى تۇنگى ساعات 4-تە ونلاين ارقىلى وتكەن سوت ءبىراز جاستارعا 15 سوتكىگە جابۋ ۇكىمىن شىعاردى.
مۇراتبەك ەسەنعازىنى دا 15 سوتكىگە قامادى.
5 قاڭتاردا كەشكى ساعات 17:00 ۋاقىت شاماسىندا تۇرمە ۆەرتۋحايلارى اياق استىنان شەشىم شىعارىپ "پوليتزاكليۋچيوننىيلار نا ۆىحود"- دەپ ءبارىن بوساتىپ جىبەرەدى.
مۇراتبەك الاڭعا كەلىپ، ورتەنگەن اكىمشىلىك عيماراتتارىن كورىپ، ءىشى قان جىلاپ، قاتتى قامىعىپ، جەدەل قارەكەتكە كوشەدى.
1986-نىڭ جەلتوقسان قىرعىنىن كورگەن ول ارتى جاقسىلىققا اپارمايتىنىن ءتۇسىنىپ، اينالاسىنا بەيبىت شەرۋگە شىققانداردى جيناپ، بەيبىت شەرۋ بولسىن، ارانداتۋشىلارعا ەرمەڭدەر، مۇلىكتەردىڭ ءبارى وزىمىزدىكى، اينالامىزدى تازا ۇستايىق دەپ ۇندەۋ تاستايدى. ولاردىڭ ءبارى ۆيدەوعا جازىلىپ قالعان.
6 قاڭتاردا بەيبىت شەرۋگە قارسى كەلە جاتقان اسكەري توپتىڭ الدىنان شىعىپ پولكوۆنيككە شەرۋشىلەردىڭ بەيبىت ەكەنىن ءتۇسىندىرىپ بەرەدى. 6 ەركەك، ءبىر ايەل ادام 7 جان جاندارىن شۇبەرەككە ءتۇيىپ بارىپتى. پولكوۆنيك قازاق جىگىتى ەكەن "كەشە ارانداتۋشىلار بىزگە وق اتتى.
بۇگىن كورىپ تۇرمىن... ۇلكەن ادامدار ەكەنسىزدەر، شەرۋلەرىڭىزدى جالعاستىرا بەرىڭىزدەر. ارانداتۋشىلاردى ارالارىڭىزعا كىرگىزبەڭىزدەر! ەگەر دە مەنىڭ جانىمداعى سەرىكتەرىمە وق تيەتىن بولسا، قاراپ تۇرمايمىن عوي. ونداي جاعدايدا رەنجىمەيسىزدەر. ونىڭ ۇستىنە اكەم دە قاراپايىم قارۋسىز حالىققا وق اتپا... دەگەن” دەپتى دە ء"بىز قازىر كەتەمىز. باسقالار كەلىپ اتىپ جاتسا، بىلاي قاراي قاشىڭدار!" دەپ، بايسەيىتوۆا كوشەسىن مەڭزەيدى. ارانداتۋشىلار 6-قاڭتار دا الاڭعا كەلمەگەن. ولار قان-قاساپتىڭ بولارىن الدىن-الا ءبىلىپ وتىرعان. 5 قاڭتاردا الاڭعا قارۋ اكەلىپ ۇلەستىرگەندەر وزدەرى تايىپ تۇرادى.
مۇراتبەك ەسەنعازىلار جاستاردى قىرىپ الماۋ ماقساتىندا وزدەرىنىڭ باستارىن قاۋىپ-قاتەرگە تىگىپ، قانشاما ادامنىڭ ءومىرىن ساقتاپ قالا الدى. بۇنىڭ ءبارى كەيىن ايتىلادى.
قالا باسشىلارى بەلسەندى ازاماتتار مەن قويان-قولتىق قيمىلدار جاساعاندا قىرعىننىڭ الدىن الۋعا بولار ەدى.
بايبەك اۋزىن تولتىرىپ ايتاتىن “نۇر-وتان" پارتياسىنىڭ مۇشەلەرى، الماتىدان سايلاندى دەگەن جەپۋتاتتار قايدا بولدى؟ ەلدىڭ باسىنا اۋىر كۇندەر تۋعاندا ەلىمەن بىرگە بولماعان ماسىلداردان نە ءۇمىت، نە قايىر بولماق!؟
توقاەۆ نازارباەۆتىڭ قاتەلەرىن قايتالاماۋى ءتيىس. شۇعىل تۇردە جاعىمپازداردان ارىلۋى كەرەك.
ءبىر ساتقان ادام ەكىنشى رەتتە ساتاتىنىن ءتۇسىنۋ كەرەك.
پ.س. م.ەسەنعازىنىڭ ادۆوكاتى عالىم نۇرپەيىسوۆ وتە كىشىپەيىل جىگىت ەكەن.
مۇراتبەك بوساپ شىعۋىنا ءوزىنىڭ ۇلەسىن قوسقان ابزال قۇسپان ىنىمە دە العىسىمىز زور!
كەشە تۇرمەدەگى ادامدارمەن كەشتىڭ ءبىر ۋاعىنا شەيىن كەزدەسۋلەرىنەن سوڭ تەلەفون ارقىلى سويلەسىپ ەدىم. قاتتى شارشاپ تۇرعانىن كورىپ قاتتى ايادىم.
جارالىلاردىڭ جاعدايىن كورۋ، زارلاعان انالاردىڭ داۋىسىن ەستۋ وڭاي بولىپ پا؟ ءبىر كۇن پروكۋراتۋرا الدىندا كورگەنىمىزدىڭ ءوزى بىزگە اۋىر ءتيدى.
قازىر ابزال قۇسپاندارعا ناقتى دەرەكتەرمەن قولداۋ كورسەتۋ كەرەك.
بولار ەلدىڭ بالاسى بولۋعا جازسىن.
امانكەلدى جۇماشۇلى
