قازىرگى تاڭدا پارلامەنتتىك وپپوزيتسيا ينستيتۋتى ەنگىزىلدى. پروپورتسيونالدى سايلاۋ جۇيەسى جۇمىس ىستەپ تۇر. ساياساتتا ەكى ماڭىزدى نارسە بار. ولار – اسىقپاۋ جانە كەشىكپەۋ. قويىلاتىن تالاپتاردى ايقىنداپ، ماجوريتارلىق سايلاۋ جۇيەسىن دە قالىپتاستىرا بەرگەن دۇرىس سياقتى. بىزگە كەرەگى – ءپليۋراليزمنىڭ ودان ءارى دامۋى. كەلەلى ماسەلەلەر كوشەدە ەمەس، پارلامەنتتە شەشىلسە يگى.
رەسەي اقش پەن ناتو-نىڭ سولتۇستىك اتلانتيكالىق اليانسقا جاڭا ەلدەردى قابىلداۋىنا، سونداي-اق كەڭەس وداعى قۇرامىندا بولعان ەلدەردە اسكەري بازا سالۋلارىنا ۆەتو قويۋعا قارمانىپ، تىربانىپ جاتىر. ءار مەملەكەتتىڭ ءوز مۇددەسىن العا قويۋى – زاڭدىلىق. مۇنداي جاعدايدا نە ىستەۋ كەرەك؟ ساعىزداي سوزىپ، سوزبۇيداعا سالماي، تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمى ارقىلى تۇران اسكەرىن قۇرسا دەگەن ويىم بار.
بىزدە، جالپى، ۇلتتىق يدەولوگيا بويىنشا قوردالانعان ماسەلەلەر جەتەرلىك. باسىمىزدى اۋىرتىپ، بالتىرىمىزدى سىزداتقانداردىڭ ءبىرى – سولتۇستىكتى قازاقىلاندىرۋ. ول ايماقتاعى اۆتوحتوندى ۇلت جاعىنان دا شەكەمىز قىزىپ وتىرعان جوق. ۇلتىمىزدىڭ ۇپايى كەتكەن سولتۇستىكتى تەك قازاقتاندىرۋ ەمەس، قازاقىلاندىرۋ دا ماڭىزدى ەكەنىن ۇمىتپاعان ءجون. بۇل – ءمانىن تۇسىنگىسى كەلگەن ادام ءۇشىن جوعارعى، ياعني مەتافيزيكالىق ماقسات.
كەيبىر راديكالدى ورىس ساياساتكەرلەرى قازاقستاننىڭ سولتۇستىگى رەسەيگە تيەسىلى دەپ، قيسىنعا كەلمەيتىن ميفتىك كوزقاراستارىن ايتىپ ءجۇر. قىرىم ستسەناريىنىڭ قايتالانعانىن قالايتىندارى دا انىق بايقالادى.
ۇلتتىق سانانىڭ تاركىلەنۋىنە جول بەرۋگە بولمايدى. بىرىنشىدەن، ىنتالاندىرۋ جولىمەن تۇستىكتەن تەرىسكەيگە باعىتتالعان ميگراتسيالىق ۇدەرىستەردى قايتا جانداندىرساق، سولتۇستىكتە دە قالىڭ قازاقتى كورەتىن كۇن تۋار. ال ول جاقتاعى ءتىلدىڭ جاعدايى اسا كۇردەلى. ونى رەتتەۋدىڭ ءبىر عانا جولى بار. ول – مەملەكەتتىك ءتىلدى مىندەتتەيتىن زاڭ. ءتىل ۇيرەنۋگە جانىن قيناعىسى كەلمەيتىندەر بولسا دا، قازاق ءتىلىن ءبىلۋ ءابسوليۋتتى زاڭ بولۋ كەرەك. بۇل ات ۇستىنەن بيلىك ايتا سالعاننان جۇزە اسپاس، ارينە. بۇدان بولەك، شەتەلدىك تاجىريبەدە، مىسالى، ايگىلى گارۆارد ۋنيۆەرسيتەتى ماسساچۋسەتستە ورنالاسقان. بۇل اقش-تا ۇلكەن شتات بولىپ سانالمايدى. ءوزىم ءبىلىم العان تۇركيادا قاي جەردى دامىتقىسى كەلسە، سول جەردە ۋنيۆەرسيتەت سالادى. سولتۇستىك ايماقتا تەك مەملەكەتتىك تىلدە ءبىلىم بەرەتىن ۋنيۆەرسيتەتتەر نەمەسە ەلدەگى مىقتى دەگەن ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ فيليالدارىن اشۋ كەرەك دەگەن پىكىردەمىن.
تاۋەلسىزدىگىمىزگە تاۋبە دەي وتىرىپ، ۇلتتىق توپونيميكامىزداعى «سۇيەلدەردەن» ارىلۋ ماقساتىندا وتارشىلدىق-توتاليتارلىق كەزەڭدە قاپتاپ كەتكەن بولشەۆيكتىك يدەولوگيا جولىمەن قىزىل يمپەريانىڭ قىپ-قىزىل بوياۋىمەن اتى وزگەرىپ، ءالى دە ءيليچتىڭ رۋحىندا سىرەسىپ تۇرعان جەر-سۋ، ەلدى مەكەن اتاۋلارىن تەوريالىق جانە قولدانبالى جاعىنان زەرتتەۋ ارقىلى تاريحي-گەوگرافيالىق اتاۋلارىمەن قايتا اتاۋدىڭ قوعامدىق-ساياسي ماڭىزى زور. ناۋقانشىلىققا سالىنىپ، وڭدى-سولدى وزگەرتىپ، «كوكەسىنىڭ اتىن كوشەگە، اتاسىنىڭ اتىن اۋىلعا قويۋعا» دا جول بەرىلمەگەنى دۇرىس. ول جاعىن دا ەسكەرگەن ابزال. وتاندىق ونوماستيكا ساياساتىنا سالماقپەن قاراپ، اسىرەسە ەلدىڭ سولتۇستىك ايماعىنىڭ، اتاپ ايتقاندا پاۆلودار، پەتروپاۆل قالالارىنىڭ اتتارىن وزگەرتىپ، تىلدىك لاندشافتى بويىنشا جۇمىستاردى جۇيەلى جولعا سالۋ كەرەك. كوسموپوليتتىك سيپاتتاعى اتاۋلار بولسا، ولار بولەك اڭگىمە.
«ەلىڭ – پاناڭ، جەرىڭ – اناڭ»، – دەيدى عوي قازاق. ەلىمىزدىڭ بيىك مۇراتتارىن اڭسايتىن ازاماتتار كوپ بولعاي!
قۋانىش جۇمابەكۇلى
ساياساتتانۋشى، «ەۋرازيا زەرتتەۋلەرى» ماماندىعى بويىنشا PhD دوكتورى
