Soltústikti qalaı qazaqylandyramyz?

2612
Adyrna.kz Telegram

Qazirgi tańda parlamenttik oppozıııa ınstıtýty engizildi. Proporıonaldy saılaý júıesi jumys istep tur. Saıasatta eki mańyzdy nárse bar. Olar – asyqpaý jáne keshikpeý. Qoıylatyn talaptardy aıqyndap, majorıtarlyq saılaý júıesin de qalyptastyra bergen durys sııaqty. Bizge keregi – plıýralızmniń odan ári damýy. Keleli máseleler kóshede emes, parlamentte sheshilse ıgi.

Reseı AQSh pen NATO-nyń Soltústik Atlantıkalyq Alıansqa jańa elderdi qabyldaýyna, sondaı-aq Keńes odaǵy quramynda bolǵan elderde áskerı baza salýlaryna veto qoıýǵa qarmanyp, tyrbanyp jatyr. Ár memlekettiń óz múddesin alǵa qoıýy – zańdylyq. Mundaı jaǵdaıda ne isteý kerek? Saǵyzdaı sozyp, sózbuıdaǵa salmaı, Túrki memleketteri uıymy arqyly Turan áskerin qursa degen oıym bar.

Bizde, jalpy, ulttyq ıdeologııa boıynsha qordalanǵan máseleler jeterlik. Basymyzdy aýyrtyp, baltyrymyzdy syzdatqandardyń biri – soltústikti qazaqylandyrý. Ol aımaqtaǵy avtohtondy ult jaǵynan da shekemiz qyzyp otyrǵan joq. Ultymyzdyń upaıy ketken soltústikti tek qazaqtandyrý emes, qazaqylandyrý da mańyzdy ekenin umytpaǵan jón. Bul – mánin túsingisi kelgen adam úshin joǵarǵy, ıaǵnı metafızıkalyq maqsat.

Keıbir radıkaldy orys saıasatkerleri Qazaqstannyń soltústigi Reseıge tıesili dep, qısynǵa kelmeıtin mıftik kózqarastaryn aıtyp júr. Qyrym senarııiniń qaıtalanǵanyn qalaıtyndary da anyq baıqalady.

Ulttyq sananyń tárkilenýine jol berýge bolmaıdy. Birinshiden, yntalandyrý jolymen tústikten teriskeıge baǵyttalǵan mıgraııalyq úderisterdi qaıta jandandyrsaq, soltústikte de qalyń qazaqty kóretin kún týar. Al ol jaqtaǵy tildiń jaǵdaıy asa kúrdeli. Ony retteýdiń bir ǵana joly bar. Ol – Memlekettik tildi mindetteıtin zań. Til úırenýge janyn qınaǵysy kelmeıtinder bolsa da, qazaq tilin bilý absolıýtti zań bolý kerek. Bul at ústinen bılik aıta salǵannan júze aspas, árıne. Budan bólek, sheteldik tájirıbede, mysaly, áıgili Garvard ýnıversıteti Massachýsetste ornalasqan. Bul AQSh-ta úlken shtat bolyp sanalmaıdy. Ózim bilim alǵan Túrkııada qaı jerdi damytqysy kelse, sol jerde ýnıversıtet salady. Soltústik aımaqta tek memlekettik tilde bilim beretin ýnıversıtetter nemese eldegi myqty degen ýnıversıtetterdiń fılıaldaryn ashý kerek degen pikirdemin.

Táýelsizdigimizge táýbe deı otyryp, ulttyq toponımıkamyzdaǵy «súıelderden» arylý maqsatynda otarshyldyq-totalıtarlyq kezeńde qaptap ketken bolshevıktik ıdeologııa jolymen qyzyl ımperııanyń qyp-qyzyl boıaýymen aty ózgerip, Áli de Ilıchtiń rýhynda siresip turǵan jer-sý, eldi meken ataýlaryn teorııalyq jáne qoldanbaly jaǵynan zertteý arqyly tarıhı-geografııalyq ataýlarymen qaıta ataýdyń qoǵamdyq-saıası mańyzy zor. Naýqanshylyqqa salynyp, ońdy-soldy ózgertip, «Kókesiniń atyn kóshege, atasynyń atyn aýylǵa qoıýǵa» da jol berilmegeni durys. Ol jaǵyn da eskergen abzal. Otandyq onomastıka saıasatyna salmaqpen qarap, ásirese eldiń soltústik aımaǵynyń, atap aıtqanda Pavlodar, Petropavl qalalarynyń attaryn ózgertip, tildik landshafty boıynsha jumystardy júıeli jolǵa salý kerek. Kosmopolıttik sıpattaǵy ataýlar bolsa, olar bólek áńgime.

«Eliń – panań, jeriń – anań», – deıdi ǵoı qazaq. Elimizdiń bıik murattaryn ańsaıtyn azamattar kóp bolǵaı!

Qýanysh Jumabekuly
saıasattanýshy, «Eýrazııa zertteýleri» mamandyǵy boıynsha PhD doktory

Pikirler