Almaty qalasy — Qazaqstan ekonomıkasyna úlken úles qosyp otyrǵan jetekshi aımaqtardyń biri. Qalada eldiń iri qarjy ınstıtýttary, bankter, saqtandyrý kompanııalary, qarjy tehnologııasy (fintech) kompanııalary jáne basqa da qarjy uıymdary shoǵyrlanǵan. Qala ekonomıkasynyń mańyzdy bóligi – shaǵyn jáne orta bıznes.
Qala ákimi Erbolat Dosaevtyń málimetinshe, 2023 jyly Almatynyń ekonomıkalyq ál-aýqaty on bir aıdyń ishinde 13%-ǵa ósken. Almatyda tirkelgen shaǵyn jáne orta bıznes sýbektileriniń sany Qazaqstannyń basqa óńirlerine qaraǵanda aıtarlyqtaı joǵary bolǵan.
Búginde Almaty ekonomıkasyn damytý maqsatynda birneshe strategııalyq baǵdarlamalar júzege asyrylýda. Mysaly, "Almaty Bıznes" baǵdarlamasy qaladaǵy kásipkerlerdi qoldaý úshin iske qosylǵan. Baǵdarlama aıasynda kásipkerlerge granttar, jeńildikti nesıeler jáne konsaltıngtik qyzmetter usynylady. Bul qoldaý sharalary jańa kásiporyndardyń ashylýyna, jumys oryndarynyń kóbeıýine jáne qala ekonomıkasynyń ártaraptandyrylýyna yqpal etedi. Máselen, Almaty qalasynda bul baǵdarlama arqyly 2022-2023 jyldary 5 myńnan astam jańa jumys orny quryldy, bul qala turǵyndarynyń áleýmettik jaǵdaıyn jaqsartýǵa septigin tıgizip keledi.
Degenmen, Almatynyń ekonomıkasyn damytý úshin aqarar sharalar jeterlik. Sonyń biri — týrızmdi ilgerletý.
“Almaty ekonomıkasyn ártaraptandyrýda týrızmdi damytý mańyzdy. 2023 jyldyń 9 aıynda týrısterdiń sany 17,4 paıyzǵa ósken. Onyń ishinde sheteldik týrısterdiń úlesi bir jarym esege artypty”, – degen bolatyn Erbolat Dosaev 2023 jyly kommýnıkaııalar qyzmeti alańynda.
“QAZAQSTAN — ÓRKENIETTIŃ OShAǴY”
Belgili ekonomıst Januzaq Ákim de Almatynyń ekonomıkalyq ál-aýqatyn arttyrý úshin týrızmdi damytý keregin basa aıtady.
”Almatynyń ekonomıkasyn týrızmi arqyly da eselep damytýǵa bolady. Jylyna 3-4 mıllıondaryn qurtyp, halyq sheteldik shıpajaılara, demalys oryndaryna barýǵa qumar. Biz de sondaı ásem tabıǵatymyzdy paıdalanyp, arnaıy shıpajaılar salyp, demalys oryndaryn jasar bolsaq, mol qarjyǵa keneler edik.
Máselen, Franııada jylyna týrızmnen 100 mlrd dollar aqsha kelip túsedi eken. Parıjdiń ózinde 80 túrli obekti bar. Sondyqtan adamdar sondaı jerlerdi kórý úshin barady. Al bizde tym az. Dúnıejúzinde joq erekshe obektiler salsaq, týrızmdi de arttyra túsetin edik. Bizde basqa órkenıetterde joq dúnıeler bar. Qazaqstan órkenıetterdiń oshaǵy.
Sonymen qatar, ýnıversıtetter men ǵylymı zertteý ınstıtýttaryndaǵy jobalarǵa kóńil bóilip, olardy júzege asyrý. Mysaly, Qazaqstan boıynsha táýelsizdik jyldary birde-bir raıonaldyq usynys bolmaǵan. Iaǵnı, bul sala bizde óli. Innovaııaǵa kóp qarjy kerek. Cony damytý arqyly bir qalanyń ǵana emes, eldiń ekonomıkasyn arttyra túser edik”, deıdi Januzaq Ákim “Adyrna” ulttyq portalyna bergen suhbatynda.
Sonymen qatar, ekonomıst qalaǵa jańa zaýyttar men jylyjaılar salýdy usynady.
“Almaty respýblıka bıýdjetiniń 20-22%-in quraıdy. Men “Almaty men Astanany kompleksti damytý” degen joba daıyndaǵanmyn. Qazir sony júzege asyrýdamyz. Ol boıynsha Almaty jylyna 6-7 mlrd dollardy bosqa joǵaltyp jatqanyn, sol úshin tıimdi paıdalanyp, ekonomıkany arttyrý tásilin usyndyq.
Atalǵan 6-7 mlrd dollar qaıda ketip jatyr? Kóbine,Qytaıdyń taýarlaryn tasýǵa, shetelden qurylys materıaldaryn alýǵa jáne kóp artyq shyǵyndarǵa ketip jatyr. Soǵan qatysty biz Almatyda 60-65, Astanada 50 zaýyt salý týraly baǵdarlama berdik.
Elimiz azyq-túlikti de jan-jaqtan ákeledi. Sondyqtan Almatynyń aınalasyna 12 myń gektardan bastap, 20 myń gektarǵa deıin jylyjaı salýǵa bolady. Ol kezde 200 myńnan astam adamǵa jumys ta tabylar edi. Jyl saıyn qalaǵa kókónister men jemis-jıdekter berip tursaq, teńge turaqtalady. Óıtkeni, bizdegi teńgeniń ınflıaııaǵa ketýine 60%-daı osy áser etedi. Sonymen qatar, jumyssyzdyq azaıady, azyq-túlikpen qamtamasyz etý ózimizden bolady.
Odan bólek, ınnovaııalyq zaýyttardyń kóp bolǵany mańyzdy. Olar jylyna 25-30% ósim berer edi. Al bizdiń Qazaqstanda qazir shıkizat 2-3% ǵana ósim berip otyr. Bul on ese tómen”, deıdi maman.
Qarjy jáne ekonomıka sektoryn damytýda memlekettik qoldaý
Almaty qalasynda ekonomıkany damytý jáne ınvestıııa tartý baǵytynda memleket tarapynan birqatar qoldaý sharalary qarastyrylǵan. Máselen, “Indýstrııalyq-ınnovaııalyq damý baǵdarlamasy” aıasynda Almaty qalasynda jańa óndiris oryndary ashylyp, zamanaýı tehnologııalar engizilýde. Bul baǵdarlama kásiporyndardy jańǵyrtyp, qalanyń ónerkásip salasyn damytýǵa yqpal etedi. 2023 jyly bul baǵdarlama arqyly Almatyda óndiris kólemi 6%-ǵa artty.
Odan bólek, “Bıznestiń jol kartasy – 2025” baǵdarlamasy aıasynda Almatyda shaǵyn jáne orta bıznesti qoldaý jalǵasyp keledi. Baǵdarlama arqyly kásipkerlerge sýbsıdııalanǵan nesıe berý, ınfraqurylymǵa qoljetimdilikti qamtamasyz etý jáne bıznesti oqytý kýrstaryn ótkizý júzege asyrylady. Mysaly, 2023 jyly Almaty qalasynda bul baǵdarlama aıasynda 1000-nan astam bıznes-joba qoldaý taýyp, jańa jumys oryndary ashyldy.
Sonymen qatar, Almaty ekonomıkasynyń mańyzdy elementi – ınvestıııa tartý. Qala ákimdigi sheteldik jáne otandyq ınvestorlar úshin qolaıly jaǵdaı jasaý maqsatynda túrli sharalar qabyldap keledi. Mysaly, "Almaty Invest" baǵdarlamasy qalaǵa ınvestıııa tartý úshin arnaıy jeńildikter men qoldaý sharalaryn usynyp, jańa jobalardy júzege asyrýda. 2023 jyly Almatyǵa jalpy kólemi 500 mıllıard teńgedenastam tikeleı ınvestıııa tartyldy, bul ótken jylmen salystyrǵanda 15%-ǵa artyq.
Másele men múmkindikter
Almaty qalasynyń ekonomıkasy men qarjy sektoryn damytýda aıtarlyqtaı jetistikter bolǵanymen, belgili bir máseleler de bar. Birinshiden, ınfraqurylymdyq problemalar qalanyń ekonomıkalyq ósimine kedergi keltirýi múmkin. Almatydaǵy jol jáne kólik júıesiniń júktemesi, ekologııalyq máseleler ekonomıkanyń turaqty damýyna keri áserin tıgizedi. Bul máselelerdi sheshý úshin qala ákimdigi ınfraqurylymdy jańartý, qoǵamdyq kólikti damytý jáne qorshaǵan ortany qorǵaý sharalaryn kúsheıtý boıynsha jumystar júrgizýde.
Ekinshiden, Almatynyń qarjy sektorynda bilikti kadrlardyń tapshylyǵy baıqalýda. Qarjy jáne ekonomıka salasyndaǵy mamandardyń jetispeýshiligi qyzmet kórsetý sapasyna jáne salanyń damýyna keri áser etýi múmkin. Bul máseleni sheshý úshin memleket kadrlardy daıarlaý baǵdarlamalaryn damytý jáne biliktilikti arttyrý kýrstaryn uıymdastyrý jumystaryn qolǵa alýda.
Sondaı-aq, Almaty qalasy “sheteldik ınvestıııalar úshin tartymdy aımaq” bolyp qala bermek. Qala ákimdigi ınvestıııalyq klımatty jaqsartýǵa baǵyttalǵan sharalardy jalǵastyryp, sheteldik ınvestorlar úshin salyqtyq jeńildikter men preferenııalar usyný arqyly ekonomıkany ártaraptandyrýdy kózdeıdi. Qarjy jáne tehnologııalar salasyndaǵy ınnovaııalar, sonyń ishinde blokcheın, krıptovalıýta, fınteh sheshimder, Almatynyń qarjy sektoryn jańa deńgeıge kóterýge múmkindik beredi. Bolashaqta qarjy sektory men ekonomıkany ártaraptandyrýǵa, ınvestıııalyq klımatty jaqsartýǵa jáne ınfraqurylymdy damytýǵa baǵyttalǵan sharalar Almatynyń halyqaralyq deńgeıdegi qarjy ortalyǵy retindegi mártebesin odan ári nyǵaıtýǵa septigin tıgizbek.
Dana Nurmuhanbet
”Adyrna” ulttyq portaly
