Ötkende maǧan "Alatau" än-küi teatrynda Täuelsızdıktıŋ 30 jyldyǧyna orai ötken "Ūly Dala elı" atty jyrşylar festivalınıŋ körermenı bolu baqyty būiyrdy. Şyntuaitynda, jan jadyratar jaqsy keştıŋ körermenı häm sol keşte üstımızdegı däuırge eskınıŋ sözın jetkızer nyşandy önerpazdyŋ düniege kelgen sätınıŋ kuäsı bolu – baqyt ärı zor ǧanibet emes pe?! Jeltoqsannyŋ 9-y künı künı tap sondai ǧajaiyp oqiǧa boldy. Basynan bastap ret-retımen baiandaiyn, endeşe.
Ataqty Syr süleiı, ataiy jyrşy Almas Almatovtyŋ özı tızgının ūstaǧan jyr keşınıŋ qyzyqsyz boluǧa qaqy joq sırä – körermen bıtken qai-qaidaǧymyz qozyp, qapersız qiqulasyp otyrǧanbyz. Jyrşylyq önerdıŋ nebır men ataiyn sen tūr saŋlaqtary jiylǧan dübırlı keş şynynda da köŋılımızdıŋ hoşyn keltırıp, az uaqyttyŋ ışınde alaböten küi keşkızıp qoiǧan-dy. Atap aitqanda, osynau keşte: Amandyq Kömekov, Amanqos Sadyqov, Säule Jämpeiısova, Ūljan Baibosynova, Elıkbai İsaev, Elmira Jaŋabergenova, Jäken Omarov, Erbolat Şaldybekov, Abai Nauryzbekov, Erlan Rysqali, Maqpal Toqtaǧan, Äigerım Eşbaeva, Säbit Şektıbaev, Nūrym Asqanov, Armat Islämǧaliev syndy kıl jyljyǧan jorǧa, jylmiǧan jüirıkter älıne qarai şauyp, babyna qarai kösılıp, baǧyna qarai esılıp häm şeşılıp jatqan-dy... Desek te būl künnıŋ eşkım kütpegen sensasiiasy soŋynda ekenın kım boljaǧan?! Osy jazbamdy da jazdyryp qoiǧan sol boljausyz sättıŋ qüdyretı ǧoi.
... Jyr keşı aiaqtaluǧa taialdy-au degen kezde Almas Almatov aǧamyz jas jyrşylardy tosyn habarlaǧan. Ile sahnaǧa köterılgen tört oquşynyŋ bırı dombyrasyn bappen qaǧyp, bır bozdauyq jyrdy jaraly qudai yŋyranta näştep bastai bergen. Işın tartyp tūryp kenet soǧatyn dalanyŋ dülei dauyly sekıldı – myna aŋyzaq jyr da saqara tösınde tüs aua bastalǧan qūmnyŋ qyzyl jelındei bırte-bırte qarqyn alyp üdei berdı; töŋırektı tüidek-tüidek sözdıŋ qorǧasyn būlty tūtas torlap, ainalany tegıs tūmşalai qaptai tüstı; söz boranynyŋ astynda qalǧan ǧapyl dünie sälden soŋ ürkınşılıkke ūşyrap alasapyran keşken üreilı eldei äldeqaida maŋyp, dürlıgıse köşe bastaǧan. Bır sūmdyqtyŋ bolaryn tüisıngendıkten bolar tärızı – būl paqyryŋyz da boiyn jiyp, bäimälım sättı qarsylauǧa tastüiın bekıne tüsken.
Älqissa, būǧan şeiın şadyman küi keşıp, şattyq köŋılde otyrǧan edım. Sebebı mynandai zamanda mūndai jyr keşınıŋ ötıp jatqanynyŋ özı zor olja – dätke quat, köŋılge medeu ǧoi. Jasyratyny joq, taza qazaqy sipatta, dombyra ünı erkın kümbırlegen öner keşı ötse, aq tüienıŋ qarny jarylǧandai ebıl-debıl quanatynymyz ras qoi. Östıp masairap otyrǧanymda älgı qaǧılez qarşadai qyz qapersız äleumetke tūtqiyl tiıp, joiqyn jyrdy jūrtşylyqqa qarai jüirık attyŋ basyndai qoia bergen. Bastap äketıp barady, ūzai tüsıp ketıp barady, köterılıp barady,, saltanat qūryp barady, şyǧandap barady. Ol şyǧandaǧan saiyn apşymyz quyryla, aiylymyzdy jiia tüstık. Älgındegı köterıŋkı köŋıl küiden jūrnaq ta qalmaǧan – bıreu tık köterıp äketkendei – ızım-qaiym joǧalǧan.
Mäz köŋıl äuelı köşken eldıŋ jūrtyndai qūlazyǧan. Osylai qūlazyǧan qam köŋıldı ızınşe äldeqaidan lyqsyp kelıp qapagöi şer tolqytty. "Beu!" degen jaryqşaq ün de şyǧyp kettı sol sät keudemnen. Qarşadai qyz qaraǧai dombyrasyn üzbei bebeuletken küiı sät saiyn arşyndai şapqan arǧymaqtai ünın öktem alyp öktei bergen, öktei bergen. Jyr öktegen saiyn dünie didary quqyl tartyp, tynysy tarylǧan sūm jalǧannyŋ beiopa bolmysqa jasyrynǧan ötkınşı beinesı suy qaşqan teŋızdıŋ süreŋsız, sūrqai tabanyndai sazara aŋǧaryla bastaǧan. Bır sūmdyqtyŋ bolatyny şübäsız edı. Būǧan deiın bastau men bel saǧanyŋ arasyna kezek şiyrlai örnek salǧan qarşadai qyz kenet ün quatyn nuǧa būqqan jolbarystai jyma berıp, qyl saǧaǧa qarai yşqyna şapşyǧan. Kütken sūmdyq osylaişa, jarq etken jai otyndai sūrapyl ünmen mälım etıldı. Sol sät dünie janartau jarylǧandai astan-kesten bolyp kettı degeisıŋ.
FB paraqşama tüsırgen sätımde ǧana sezınıp otyrmyn, būl ǧajapty jetkıze jazuǧa oiym dökır, tılım qysqa bolyp şyqty. Ne de bolsa jalpaq tılmen baiandai bereiın, şynynda da, sonau este joq eskı zamandy köŋıl tükpırımızde altyn saraidai jaŋǧyrtqan būl būla dauys qazaqtyŋ myŋ jyldyq baianyn qas qaǧymǧa syidyrǧan asa bır qasterlı ün edı. Kök Täŋırge arzu arman aitqandai şamyrqana şapşyǧan ün bırden ışımdı qaryp öttı, qaryp ötken quatty qyzǧyn – közdıŋ jasy būrq etkızgen. Şırkın-ai deseŋşı, aiyby, tek dombyranyŋ şanaǧy men jyrşynyŋ tamaǧynda ǧana qaldy demeseŋ – būl qazaqtyq degendı qoisaŋşy! Düniede qazaqtyqty sezınu läzzatyna rahat atauly jetken be?! Desek te qazaqtyqty sezınudıŋ ǧajaby men azaby ekıbastan teŋ. Ekeuı – jan saraiyŋa qatar tartylǧan dombyranyŋ qos ışegı ıspetttı – keide şattyq küimen, keide mūŋ qaiǧy aralas şermen dertıp, Abai aitqan mahabbat pen ǧadauat maidandasqan tar keudeŋde aluan ünmen tynymsyz kümbırlep tūrady emes pe!
Osylaişa, būǧan deiın degdar dausyn bas perne pen kösem pernelerdıŋ arasyndaǧy daŋǧyl keŋıstıkke erkın syrǧanatqan qarşadai qyzdyŋ ünı eŋırelı men şeşen pernelerdı alma-kezek köktei kezıp kelıp, bır sät şaǧyrmaq pernege şaianşa şanşylǧanda o, toba, küllı dünienı köz aldymyzǧa şyŋǧyrtyp alyp kelgen.
Rasynda ömırdıŋ ötkınşılıgın, jalǧannyŋ opasyzdyǧyn, ǧūmyrdyŋ ökınışın ekı ışek qu taqtaiyn tylsymnyŋ tılınde söiletken qas önerpazdan artyq kım paş ete almaq?! "Muzyka – aqiqattan joǧary", – deidı İogann Sebastian Bah. Ūly kompozitordyŋ būl sözınıŋ aqtyǧyn qaraǧai dombyrasyn aldyna qasterlei öŋgergen öndır dauys qarşadai qyz özınıŋ kırşık şalmaǧan päk ünımen quattauda häm rastauda. Būl qasterlı ünde ne joq deisıŋ? Älemge äigılı qylqalam şeberlerınıŋ bır halyqtyŋ taǧdyryn bır polotnoǧa tūtastai beinelegenın körgenderıŋız bar şyǧar, al bır ūlttyŋ küllı bolmysyn bır pernege (notaǧa) syidyryp jıbergen mūndai ıştı önerpaz ılude bıreu-aq bolar, sırä?! Bolǧan künde de qyzyldy-jasyl sauyǧy men mauyǧy köz ben köŋıldı qatar aldap, arbaǧan mynau daŋǧaza zamanda qaisymyz mūny körıp, bılıp baǧamdai alǧandaimyz? Qazaqtyŋ kökırek közı aşyq, köŋılı oiau bolǧan zaman bolsa – kelmeske ketken. Ekı ǧasyrlyq orystyŋ otarşyldyǧy, keiıngı jetpıs jyldyq sovettık kezeŋ, soŋǧy otyz jyl boiy tejeusız däuırlegen tobyrlyq mädeniet pen dıni tünek qazaqtyŋ özın özı tanu, qadırleu, tıptı saqtau tüisıgın joiyp, öz bolmysynan jerıtıp jıberdı emes pe?
Tübınde, kökırek közı jabylyp, ruhani kör soqyr bop qalǧan halyqtar tarih sahnasynan ketıp tynbaq Kärı tarih osylai deidı. Mäselen, qazır älemde 6700-dei tıl bolsa, (Būryn tıptı köp bolǧan) sonyŋ ärbır 14 kün saiyn bıreuı öledı eken. Eger osy qarqynmen joiyla berse, aldaǧy 260 jyl ışınde küllı tıl atauly qūryp bıtpek. Sony tehnologiiaǧa negızdelgen soŋǧy ǧylymi zertteuler osylai deidı. Tek aǧylşyn tılı siiaqty bırneşe halyqaralyq tılder qalmaq. Būl – sūmdyq ükım endı.
Al, endı, halyqtyŋ kökırek közı qalai qaraŋǧylanbaq, qaitıp bıtelmek? Söitsek tılı men dılı öler halyqtyŋ aldymen önerpazy qūryp bıtedı eken. Iаǧni töltuma önerı azǧan ne joiylar halyqtardyŋ äuelı önerpazy qazaǧa ūşyraidy, dälıregı – ūşyratady. Öitkenı öner-bılımı küştı jūrttar qaşanda älsız näsılderdı jem qylady. Adam – adamǧa – qasqyr. Būl – adamzat balasynyŋ aqyrdyŋ künıne deiın tırşılık etu formulasy. Adamzat jaralǧaly osy jyrtqyştyq qaǧidamen tırşılık etıp keledı. Al aruaqty erı, arqaly önerpazy bar jūrttar töten tigen bır beidaua zamana zaualyna tap kelmese eşkımge tegınnen tegın olja bolmaq emes. Öitkenı onyŋ küresker jürekterge ot, jüdegen ruhqa qairat berer önerpazy bar. Sondyqtan üstem miletter bır jūrttyŋ tübıne jetu üşın aldymen onyŋ ūlttyq önerpazyn şyrǧalaidy. Bügıngınıŋ tılımen aitsaq radikaldy dıni aǧymdarǧa kırgızedı, sanasyn jat mädenietpen äsırese tobyrlyq muzykalyq aǧymdarmen ulaidy; naşa men apiynǧa otyrǧyzady, kögıldırge ainaldyrady, tıptı öltırıp jıberuı de yqtimal. Sonymen qatar, bır mezgılde jalǧan, zalym ǧalymdarǧa jel (bilık, ataq) berıp, naǧyz ǧalymdar men arly parasat ielerın qor häm qaiyrşy etedı. Būl – ölımge būiyrylǧan ūlttyŋ basyna töngen zaualdyŋ alǧaşqy nyşandary.Tegınde az ūlttardyŋ halyqtyq önerpazyna jau köp, dūşpandyq jaqyn – elı men üiınıŋ ırgesıne kelıp, belsenıp tūrady. Öitkenı köşelı önerpaz ūlttyq qūndylyqtardy arqalauşy (nositel). Önerpazdyŋ özı mūny bılmeuı de mümkın. Bıraq halyq Ana mūndai önerpazyn özı tuǧyzady; tanuşy da, saqtauşy da özı. Al azǧan ūlttyŋ boiynda būl qasietter bırte-bırte tügesılıp tynbaq. Aqyrynda kısılık bolmysynan, salt-dästür, oi-sanasynan aiyrylǧan halyq joiyluǧa bet almaq. Ökınıştısı – qazaq qoǧamynda türlı şeteldık ekspansiialarǧa negızdelgen kerı ideologiialyq qitūrqy saiasat öte astyrtyn ärı asqan jymysqylyqpen jürıp jatyr, tıptı beleŋ alyp barady. Mūny şeteldık alpauyt küşterdıŋ qarjysyna qūnyqqan öz ışımızden şyqqan jansyzdar şeber atqaruda. (Arǧy jyldary Aq Orda ışınen ūstalǧan jansyzdardy esımızge alamyz. Ūstalmai tairaŋdap jürgenı qanşama?)
Anyǧynda kez kelgen ūlt – tobyrlyq muzyka men jat mädenietterdıŋ yqpalyna ūzaq tüsıp, şeteldık türlı mädeni-ruhani häm dıni ekspansiialarǧa joidasyz ärı üzdıksız ūşyrar bolsa – mūnyŋ soŋy ūlttyŋ özın-özı ögeisınuıne, jatsynuyna äkelıp soqpaq. Iаǧni mūndai ūlt özınıŋ tarihy men mädenietın tärk etıp, ūly tūlǧalary men jaqsylaryn moiyndamaityn, töltuma önerın tüsınbeitın, tıptı ūqqysy kelmeitın, eŋ soraqysy – halyqtyq dünietanymnan beihabar, ūltynyŋ arman aŋsaryn sezıne almaityn nadan köpşılıkke (massa) ainalmaq. Taǧy da qauıp ete ärı dabyl qaǧa aitamyz – qazaq halqy osyndai qor ūltqa ainalu prosesın bastan keşude..Öitkenı qazaq –töl önerın, än-küiı men jyryn tüsınuden, ūǧynudan qalyp barady. Sebep – joǧaryda baiandaǧanymyzdai. Al ūlttyŋ töltuma önerı onyŋ ruhani baǧdar saǧaty (kompasy) ıspettı. Ruhani baǧdarynan aiyrylǧan halyq öz kındıgınen (os) taiyp ketken aspan denelerı sekıldı äuelı älemdık mädeni keŋıstıkte laǧa adasyp, soŋynan qūrdymǧa jūtylmaq.
... Sanamda osy taqylettes suyq oilar sumaŋ-sumaŋ etkenımen bar zeiınım qarşadai qyzdyŋ bozşa ünınde edı. Degenmen, ön boiyn könenıŋ sazy kernegen osynau ǧajaiyp ün keleşekke degen ümıtımdı oiatty. Mūndaida esıŋe qai-qaidaǧy tüsedı ǧoi, osydan bır-ekı jyl būryn, qatelespesem, änşı Erkın Şükımannıŋ bır qaraqalpaq qyzynyŋ jyr aitqan videosyn FB paraqşasyna jariialaǧany alystan maŋyp kelıp jadyma orala berdı. Ol da 15-16-lardaǧy jaŋa bür jarǧan qyrmyzy qyzǧaldaqtai kökörım jas edı. Şaǧyn avtobus kölıgınıŋ ışınde oiynda däneŋe joq aŋyratyp jyr aityp kele jatqan jas jyrşynyŋ ainalasy toly qūrby-qūrdastary; olar da qastaryndaǧy myna jauqazyndai qyzdyŋ jauhar jyryna eltıp kele jatqandai. Qyz – ertegı elınen kelgendei sūlu edı, ony mūnşa körkem etıp, Ai jüzın nūr jainatqan – jūpar jyrdyŋ körkı bolar bälkım. Rasynda qyzdyŋ ünı özınen ötken sūlu ma – dersıŋ? Dälıregı – qyzdyŋ ünı könelıgımen körıktı, eskılıgımen estı edı. Tanadai közı jarqyldap, Täŋırdıŋ sarynyndai maqamdy ǧazaldy ür qyzynyŋ auzyndai albyraǧan şie erınderınen alqyzyl güldei lekıtıp, laqyldata tögıp keledı – qaraqalpaqtyŋ qas sūluy. Būl körınıs menı qatty qairan qaldyrdy ärı tebırenttı de. Mūndai jyrşy qyzy bar qaraqalpaq halqy ölmeidı eken dedım sonda men keudeme bek senım ūialap.
Şynynda da būl sonşa köne ün bolǧanymen, sonşalyqty jaŋa dauys edı. Bälkım Köktegı ūly aruaqtar qamqor-därgeiındegı halyqtyŋ töl ünı tozǧanda (dybystyq-ündık idealdar eskırgende), joǧaryda aitqanymyzdai, türlı muzykalyq ekspansiialardyŋ yqpalymen öz önerın jatsyna bastaǧanda, "Pırlerdıŋ bıtse demınen, şıltennıŋ tiıp şylauy", – dep Aqtamberdı jyrau aitpaqşy, köne sazdy jaŋa ünmen jetkızetın erek önerpazdar tudyratyn siiaqty ma, qalai? Qaraqalpaq qyzynyŋ aitqan meilınşe äserlı jyryn tyŋdaǧanymda osyndai alaböten oi-sezımder iektep, özımdı bıraz qiial jetegıne ergızgen edım. Onyŋ sol bır arqaly jyryn köp künder boiy qaita-qaita tyŋdap, nesın aitasyz, ūzaqqa deiın ǧajaiyp oi-sezımder keşıp jürdım.
Endı mıne, myna qarşadai qyz da özınıŋ sūrapyl ünımen taǧy bır älemet küi keşkızude. Tegınde, tamyryn tym tereŋnen tartqan Maŋǧystau (adai) jyrlary sonau Oǧyz zamanynan bastau alady. Keiın, kele-kele, äsırese Noǧaily däuırınde (Maŋqystau öŋırınıŋ Noǧaily däuırınıŋ ortalyǧy bolǧanyn esımızge alamyz) eleulı tektonikalyq özgerısterge ūşyraidy. Osy ekı ūly däuırden soŋ türlı zamanalar yqpalymen üzdıksız somdalǧan Adaidyŋ aqedıl jyrlary bügıngı biıgıne jetken. Maŋǧystau jyrlaryndaǧy tereŋdık pen keŋdık häm biıktık ärı baiyrǧylyq keiın XIX ben XX ǧasyrdyŋ basynda ömır sürgen jyrşylardyŋ sonylylyq sipat darytuymen osy küngı kemelıne kelgen. Maŋǧystau jyrlaryn tyŋdaǧanda delbebımızdıŋ qozatyny, qily-qily küi keşetınımız – sondyqtan bolsa kerek. Öitkenı ol bar qazaqtyŋ genetikalyq jady – tüpkı oi-sanasynda saqtalǧan ǧoi.
Qarşadai qyz beren jyrdy bebeulete tögıp otyr. Būl qiial degendı qoisaŋşy, äsırese jaqsy jyr, sūlu än, tättı küi tyŋdaǧanda şek bolmai ketedı emes pe! Jaman aitpai, jaqsy joq, aitpasyma bolar emes, qarşadai qyzdyŋ qūlaqtan kırıp, boidy alǧan jauhar jyry sana tükpırımde ükılı ümıtpen bırge uaiym da ūialatty. Tegınde, uaiym degen adamdy qūsa qylatyn keseldıŋ bırı ǧoi, äitse de "Uaiym – er qorǧany, esı barlyq", – deidı Abai häkım. Estı önerge kuä bolǧanda uanyşpen qatar arakıdık uaiymǧa da qosa böktıretını nesı eken? Sondaǧy sanamdy aiazdai qaryp ötken oilar mynau edı: "Apyr-ai, myna jas jainaqtyŋ keleşegı men köşelı önerınıŋ taǧdyry ne bolmaq? Erteŋ būl jas öskın boi jetedı, "Bidaidyŋ barar jerı diırmen" degendei, būl zamannyŋ boiynda önerdıŋ ūşqyny bar talapkerınıŋ barar jerı, tüser oquy – konservatoriia, t.s.s. öner ūstahanalary ǧoi. Ärine, ol öner şyŋdauǧa jaqsy, bıraq muzykalyq oqu oryndarynyŋ zor kemşılıgı – buyny qatyp, önerpazdyq bolmysy bekımegen jas talantty notanyŋ qasaŋ qazyǧyna bailap, biialaiǧa qaraǧan qolbala qūstai qor qylady-au. Tüp-tūqiianyn batys europalyq muzyka ılımınen tartatyn solfedjio sabaǧyna salyp, önerı örbıgen örısınen adastyrady-au, söitıp dalalyq daralyǧynan aiyrmasa nettı?
Taǧy bır qauıp – qazaq qoǧamyn qara qūrtşa jailap, keiıngı kezde öktem küşke ie bolyp alǧan äsıredınşılder tūzaǧyna tüsıp ketpes pe eken, tüsse üstı-basyn hidjappen tūmşalap, boiy erkın jetpei, qaptaǧan qaba saqaldardyŋ bırınıŋ tyrnaǧyna ılınıp, mezgılınen būryn arabtyŋ özındei arzan bözı – paranja bürkenıp qor bolyp, jas ǧūmyry köktei solyp, ömırı öksi me? Şynynda da osylaişa qor bolǧan önerpaz qyzdar qanşama; dombyrasyn dınge aiyrbastap, önerın tärk etıp, janary şynyközdenıp, jat aǧymdardyŋ jetegınde ketken ören talanttar şe? Esep joq qoi. Eŋ sūmdyǧy –solardyŋ qūdai üiıp-tögıp bergen önerı sūrausyz kettı emes pe? Al olardyŋ önerı halyqtyŋ qazynasy emes pe edı?
Mıneki, alaŋ köŋılımdı küptı etıp, ışımdı süŋgı mūz jūtqandai mūzdatqan osyndai oilar edı. Alaida oiym osy tūsqa kelgende qarşadai qyzdyŋ quatty jyry esken jeldıŋ soŋǧy lebındei az tolqyp baryp basylyp märesıne jettı. Sol-aq eken, "Alataudyŋ" ışın şapalaq ünı kömıp kettı. Körermender, ışınde mektep oquşylary da barşylyq-tyn. (Oryn toltyru üşın alyp kelgen tärızdı) Äsırese, solardyŋ qūdaiy berdı. Jaudan jylqy qaiyrǧandai şapalaqty aiamai, ekılene soǧyp jatyr. Bügıngı keştıŋ eŋ zor oljasy da osy edı. Qarşadai qyz zamandastarynyŋ sanasyn osylaişa oiatyp, jatsynyp qalǧan babalar ünımen qaita qauyştyrdy. Būdan bylai osy bes minuttyq äser – öner läzzaty olardyŋ jadynda mäŋgı saqtalmaq. Teŋ qūrbylary olarǧa ūlttyq önerdıŋ altyn qaqpasyn kütpegen jerden aiqara aşyp berdı.
Jyr keşınıŋ soŋynda osynau keştıŋ ūiymdastyruşysy, Almaty qalalyq mädeniet basqarmasynyŋ basşysy Ǧani Mailybaev tolqi söz aldy. Älgındegı aǧyl-tegıl äserden aryla almai tūrǧan ol sözın: "Qūm jiylyp tas bolmas, qūl jiylyp bas bolmas", – dep bastaǧanda şeneunıkterdıŋ qasaŋ, kazionnyi sözderınen äbden zapy bolǧan bız baiǧūs auzymyzdy aşyp qaldyq. Ǧani – şeşen söilep kettı. Mūnysy maǧan sol mezet baǧzy zamandyq bır aŋyzdy jadyma oraltty.
Älqissa, ertede bır eldıŋ zor patşasy basybaily şaştarazyna jūma saiyn şaşyn aldyrtady eken. Bırde bır joryqta şaşyn aldyrǧaly şaştarazyn keltırtıptı. Bıraq şaşyn aluǧa yŋǧailanǧan şaştaraz tosyn mınez körsetıp, ainalsoqtai berdı deidı. Kenet patşanyŋ tu syrtynan oraǧyta berıp, lypi qylpyǧan ötkır ūstarasyn iesınıŋ tamaǧyna tosa qalyp: "Osy otyrǧan jerıŋde oryp jıbereiın be", – dep zärlenıptı. Patşa dana adam eken, dürlıgısken küzetşılerıne basu aityp, sabyrǧa şaqyrǧan ol şaştarazdyŋ aiaǧynyŋ astyn qazudy būiyrypty. Älgıler jandärmen qazyp jıbergende, şaştaraz basyp tūrǧan jerden sopaŋ etıp at basyndai altyn şyǧa keldı deidı. "Kördıŋder me, – deptı sonda patşa: – Mūny maǧan aibat şektırıp tūrǧan astyndaǧy altynnyŋ buy ǧoi. Al mūny altynnan ary alyp ketıŋderşı", – deptı patşa entelei tüsken uäzırlerıne. Patşa pärmenı ekı bolǧan ba, şaştarazdy aulaq alyp ketken eken, älgı beişara sümıreiıp şyǧa kelse kerek. Ǧani bauyrymyzdyŋ şeşen söilep ketken sätı osynau köne aŋyzdy esıme tüsırdı. Şynynda da halyq önerı qymbat qazyna ǧoi. Bız baǧa jetpes qazynanyŋ üstınde tūrmyz. Bıraq bız ony şaştaraz qūrly sezınbeimız. Sezsek – ruhymyz äldeqaşan aspandap ketken bolar edı. Onyŋ ornyna tobyrlyq önerpazdardy töbemızge şyǧaryp tairaŋdatyp qoidyq.Ūlttyq önerımızdı – qiratuşy küşke ie, kelımsek, jat mädeniettıŋ tabanyna salyp, qūrbandyqqa şaldyq. Osynau jyr keşınıŋ soŋynda jalǧyz Ǧani ǧana emes, bärımız de altynnyŋ buy kötergendei alapat äser aldyq. Būl äserdı syilaǧan älgınde öksıtıp jyr tolǧaǧan qarşadai ǧana qagılez qyz edı.
Jyr keşı aiaqtalǧan sätte lap qoiǧan jūrşylyqpen bırge men de sahnaǧa bettedım. Oiym – qarşadai qyzdyŋ didaryn jaqynnan körıp, alǧysymdy aitu.
Ony köpşılıktıŋ ışınen jyldam tauyp aldym. Önerıne bır auyz madaq aityp, aty-jönın sūradym. Bäigeden kelgen jüirıktei aŋqyldap tūr eken:
– Aty-jönım Jansūlu Äbdımäjit Seileshanqyzy, – dedı ol: – Maŋqystaudan keldım.
– Neşınşı klasta oqisyŋ?
– Segızınşı.
. Men taǧy da qoşemet sözder aittym.
– Kel, suretke tüseiık, – dedım sol sät bügın ülken sahnada tūsauy kesılgen jas önerpaz turaly jazuym kerek degen oi sanamda qylaŋ etıp.
– Tüseiık, – dedı ol jaibyraqat tıl qatyp. Alaida sahna sezınu baqytynan aptyǧy basylmaǧany örekpıgen jüzınen sezılıp tūrdy. Ekeumız suretke tüstık.
...Bül oqiǧany kün ūzatpai jazǧym kelgen, bıraq qat-qabat tyǧyz şarualar, ūzaq jol saparlar bırınen soŋ bırı kiıp ketıp jazuym keşeuıldei berdı. Degenmen sol küngı äserım äste suyǧan joq, qaita alaŋ köŋılıme maza bermei, oqtyn-oqtyn degbırımdı alumen boldy. Aqyry bügın jazyp tämam ettım, jas ärı köşelı önerpazdyŋ düniege keluınıŋ süiınşısı retınde nazarlaryŋyzǧa ūsynudyŋ sätı endı tüstı.
Aitpaqşy, sondaǧy Jansūlu jyrşynyŋ aitqany "Nūrymnyŋ nasihat sözı" edı...
Erlan TÖLEUTAI,
önertanuşy.
