Kóshbasshylyq qashanda adamzat tarıhynda mańyzdy ról atqarǵan. Bul túsinik sonaý alǵashqy qaýymdyq qurylys mádenıeti kezinde qalyptasqan bolatyn: ıaǵnı, adamdar birlesý arqyly bir top bolyp, aralarynan sol kóshti basqaratyn myqty rý-basy taǵaıyndalǵan. Bul mádenıetke tán dáýirde kóshti bastaý – «bılik, dańq, kúsh» maǵynasymen teńesetin. Qaýymdyq qurylý mádenıetinen beri kóptegen dáýir ótti, demek qazirgi zamanǵa saı adamdardyń qundylyqtary men álemge degen kóz qarastary túbegeıli ózgerdi. Endi, kóshbasshy dep tek fızıkalyq turǵydan myqty emes, aınalasyndaǵy maqsaty bir adamdardy judyryqtaı jumyldyryp, jetistikke jetýdiń sebepshisi bolatyn qaısar tulǵa. Sonymen, 21 ǵasyrǵa saı kóshbasshynyń qundylyqtary qandaı bolý kerek?
Kóshbasshynyń róli-ol ádil bolýy jáne óz tobynyń múshelerine qatysty ádil sheshim qabyldaýy. Adamdar árqashan keńes pen kómek alý úshin kóshbasshyǵa júginip, ony ala alatyndyǵyn bilýi kerek. Komanda úshin kóshbasshy - barlyq daýly jaǵdaılardy obektıvti jáne ashyq túrde sheshetin ádil adam.
Kóshbasshy-uıymdastyrýshy. Kóshbasshylyqtyń bul stıli komandanyń qajettilikterin jaqsy qabyldaıdy. Ol toptyń múddelerin qorǵaý úshin belsendi áreketter jasaıdy jáne olardy óz deńgeıimen bir deńgeıde qoıady. Psıhologııadaǵy kóshbasshylyqtyń bul túriniń jarqyn qasıetteriniń arasynda adamdardy sendirý, yntalandyrý, belgili bir tapsyrmany oryndaý úshin uıymdastyrý, rólderdi durys bólý múmkindigi bar. Mundaı tulǵa jáne beıresmı toptardaǵy kóshbasshylyqtyń lıberaldy stıli árqashan birinshi orynǵa shyǵady.
Kóshbasshy-jasampaz. Kóshbasshylyq pen kóshbasshylyqtyń belgilengen stıli adamdardy shabyttandyrýǵa, jańa ıdeıaǵa qyzyǵýshylyq tanytýǵa, toptyń basqa múshelerine múmkin emes bolyp kórinýi múmkin tapsyrmany oryndaýdy usynýǵa qabiletti. Mundaı adam árqashan jańa nárseni oılap tabady, kúrdeli nemese tipti qaýipti jobalardy ońaı qabyldaıdy. Onyń minez-qulyq stıli buıryq emes, tek talqylaýǵa shaqyrý. Toptyń qalǵan músheleri eshqashan kóshbasshy jalǵyz sheshim qabyldaıdy dep aıtpaıdy. Ol árqashan qyzyǵýshylyqqa súıenedi, basqa komandalarmen keńesedi, uıymnyń maqsattaryna jetý úshin dálelderin keltiredi.
Kóshbasshy-jigerli. Bul lıderler árdaıym ujymda óziniń qasıetterimen erekshelenedi. Olar óz kúshterine senimdi. Kóshbasshylyqtyń mundaı túrleri kúrdeliligi men qaýiptiligine qaramastan kez-kelgen tapsyrmany oryndaýdan tartynbaıtyn adamdar retinde sıpattalady. Balýandar, shyn máninde, jeńildikterge beıim emes. Olar belgilengen joldy naqty ustanady jáne qabyldanǵan sheshimdi qorǵaıdy.
Kóshbasshy-dıplomat. Uıymdaǵy kóshbasshylyqtyń bul stıli árqashan tikeleı jáne áser etý ádisterine súıenedi. Jetekshi dıplomat-barlyq ıntrıgalardyń sheberi, árdaıym barlyq jańalyqtardy biledi. Ashyq túrde aıtqanda, mundaı adam tek belgili nárselerdi aıtady jáne naqty josparlar men ıdeıalardy talqylaıdy.
Kóshbasshy-jubatýshy. Kóshbasshylyqtyń negizgi stılderin eskere otyryp, keremet adamı qasıetterge ıe jubanysh kóshbasshysyn atap ótýge bolady. Ol janashyrlyq tanytýǵa, qıyn ýaqytta adamǵa qoldaý kórsetýge beıim. Árqashan sypaıy jáne paıdaly bolǵysy keledi, adamdy tyńdap, onyń máselelerin zertteı alady.
Joǵary da atap ótkendeı, kóshbasshylyq qashanda aktýaldy taqyryp. Osy aktýaldy taqyrypta kózge túsip júrgen, bedeldi adamdardyń kóshbasshylyq jolynda qalyptasqan daǵdylaryna sholý jasaıyq.
Olardyń biri – Djoff Bezoss. Ol búginde Amazon kompanııasynyń bas dırektory jáne prezıdenti bolyp tabylady jáne Blue Origin aeroǵaryshtyq kompanııasynyń, sondaı-aq The Washington Post kompanııasynyń ıesi bolyp tabylady. Onyń fortýnasy $200 mlrd-tan asady dep baǵalanady.
Óziniń kóshbasshylyq qasıetteriniń negizin quraıtyn jáne sheshim qabyldaýdyń negizgi qaǵıdattary bar, olar: «qatańdyq – rekrýtıngti jaqsartýdyń kepili», «syn qabyldaý», «tez sheshim qabyldaý» jáne «maksımalızm».
Qatań kóshbasshy – úzdik basshy. Bezostyń tabysqa jetý úshin qatań qaǵıdattar jıyntyǵy asa mańyzdy, al kóshbasshylar joǵary standartqa jaýap berýi tıis degen senimin kórsetedi. 1998 jyly ol "bizdiń jaldaý tásilimizde joǵary deńgeı ornatý sáttiliktiń mańyzdy elementi boldy jáne bolyp qala beredi "dep málimdedi.
Syn - kóshbasshyǵa motıvaııa. Mıllıarderdiń pikirinshe, kompanııa men qyzmetkerlerdi qanaǵattandyrý úshin syndy qabyldap, onymen jumys isteı bilý kásipker úshin eń bastysy. Sebebi, jaǵymsyz pikirler jaqsy iskerlik ımıdjdiń ajyramas bóligi bolyp tabylady.
Alǵashqy sheshim – tabystyń kepili. Sheshimdi tezirek qabyldasańyz, bıznesińiz soǵurlym tıimdirek bolady, deıdi Djeff Bezos. «Kóptegen sheshimder men is-áreketter qaıtymdy jáne kóp zertteýdi qajet etpeıdi. Kóp jaǵdaıda sheshim qajetti aqparattyń 70%-y esebinen qabyldanýy múmkin. 90% kútken kezde trendte bolý múmkindigin jiberip alýyńyz nemese ýaqytynda birdeńe jasaýǵa ýaqytyńyz joq bolýy múmkin.
Ekinshi bedeldi tulǵa Germanııanyń tarıhynda birinshi áıel kanler - Angela Merkel. Merkelge deıin Germanııa kanleri Gerhard Shreder bolǵan. Ol 2005 jyldyń kúziniń aıaǵynda osy jaýapty qyzmette burynǵy basshysyn aýystyrdy jáne 2021 jyly bul qyzmetti bosatty. Barlyǵyn tań qaldyrǵany, Merkel tarıhtaǵy eń jas Germanııa kanleri bola aldy (ol kezde ol 51 jasta edi). Forbes jýrnaly jasaǵan álemdegi eń yqpaldy áıelder tiziminde birneshe ret kósh bastady. 2015 jyly Times jýrnaly Merkeldi Eýropadaǵy eń myqty kóshbasshy dep atady. Kez kelgen zamanaýı kóshbasshy sııaqty, Angela Merkel de áleýmettik jelilerdi eleýsiz qaldyrmaıdy, kóbinese olardyń kómegimen saılaýshylaryna oılaryn jetkizedi. Demek, ol barlyq múmkin salalarda belsendi ómir súretin zamanaýı saıasatker dep senimmen aıta alamyz. Sonymen qatar, ol Eýropanyń qýatty elin qolyna ustap qana qoımaı, baqshada jumys isteýge de ýaqyt taýyp, óziniń qarapaıymdylyǵymen nemis halqynyń senimine kire alǵan.
Nursultan Ábishulynyń kóshbasshylyq fenomeni ár kezde kórinis tapqan. Elbasymyz memleket tarıhy taqtasyna táýelsiz Qazaqstannyń negizin qalaýshy, zerdeli strateg jáne zamanymyzdyń kórnekti saıası kóshbasshysy retinde endi. Kez kelgen memlekettiń tarıhy ózdiginen erekshe bolsa, bizdiń memleketimizdiń tarıhy alǵashqy prezıdentimizben erekshe daralanady. Múmkin sondyqtan bolar, elimizdiń tamyry keńge jaıylǵan tarıhyn Elbasynsyz elestete almaımyz. Qazaq eliniń barlyq alǵan asýlary men baǵyndyrǵan belesteri Kóshbasshymyzdyń syndy da saraly jáne kóregen saıasatynyń nátıjesi dep bilemiz.
Qortyndylaı kele, 21 ǵasyrdyń kóshbasshysyna laıyqty qundylyqtar qandaı bolady degen suraqqa jaýap tapqandaımyz. Joǵaryda kóshbasshy adamnyń birneshe qasıetterine toqtaldyq. Odan basqa da kóptegen qasıetter jeterlik. Olardyń bireýi bolmasa da, basqasy kez kelgen adamnyń boıynan tabylady. Tipti, barlyq qasıetter bir adamnyń boıynan tabylýy múmkin. Keltirilgen mysaldardan baıqaǵandaı, toptyń múshesi bolý - qıyn, al topty basqarý - odan da aýyr. Degenmen de, qatań erik jiger men bıik talpynys adamdy kóshbasshy bolý jolyndaǵy jetistikke jetkizeri haq. Bul maqsatqa jetýdiń taǵy bir joly – kásibı biliktilikti jetildirý. Úzdiksiz damý arqyly kóshbasshy bolý ár adamnyń qolynda, eń bastysy boıdaǵy bar qundylyqty damytyp, odan ary jaryqqa shyǵaryp, jańa daǵylarǵa toqtaýsyz úırense jetkilikti.
Osy atalǵan baǵyt boıynsha ózindik damýǵa úzdiksiz kóńil bólseńiz, arman-maqsattaryńyzdyń oryndalyp, sarapshyl kóshbasshy bolýǵa barlyq jol esigi ashylatyny anyq.
Abılova Mereı,
Asanova Arýjan,
Aıalbaeva Anel,
Saparbekova Juldyz,
Almaty Menedjment ýnıversıteti,
«Qarjy» mamandyǵynyń 2-kýrs stýdentteri.
