Көшбасшылық қашанда адамзат тарихында маңызды рөл атқарған. Бұл түсінік сонау алғашқы қауымдық құрылыс мәдениеті кезінде қалыптасқан болатын: яғни, адамдар бірлесу арқылы бір топ болып, араларынан сол көшті басқаратын мықты ру-басы тағайындалған. Бұл мәдениетке тән дәуірде көшті бастау – «билік, даңқ, күш» мағынасымен теңесетін. Қауымдық құрылу мәдениетінен бері көптеген дәуір өтті, демек қазіргі заманға сай адамдардың құндылықтары мен әлемге деген көз қарастары түбегейлі өзгерді. Енді, көшбасшы деп тек физикалық тұрғыдан мықты емес, айналасындағы мақсаты бір адамдарды жұдырықтай жұмылдырып, жетістікке жетудің себепшісі болатын қайсар тұлға. Сонымен, 21 ғасырға сай көшбасшының құндылықтары қандай болу керек?
Көшбасшының рөлі-ол әділ болуы және өз тобының мүшелеріне қатысты әділ шешім қабылдауы. Адамдар әрқашан кеңес пен көмек алу үшін көшбасшыға жүгініп, оны ала алатындығын білуі керек. Команда үшін көшбасшы - барлық даулы жағдайларды объективті және ашық түрде шешетін әділ адам.
Көшбасшы-ұйымдастырушы. Көшбасшылықтың бұл стилі команданың қажеттіліктерін жақсы қабылдайды. Ол топтың мүдделерін қорғау үшін белсенді әрекеттер жасайды және оларды өз деңгейімен бір деңгейде қояды. Психологиядағы көшбасшылықтың бұл түрінің жарқын қасиеттерінің арасында адамдарды сендіру, ынталандыру, белгілі бір тапсырманы орындау үшін ұйымдастыру, рөлдерді дұрыс бөлу мүмкіндігі бар. Мұндай тұлға және бейресми топтардағы көшбасшылықтың либералды стилі әрқашан бірінші орынға шығады.
Көшбасшы-жасампаз. Көшбасшылық пен көшбасшылықтың белгіленген стилі адамдарды шабыттандыруға, жаңа идеяға қызығушылық танытуға, топтың басқа мүшелеріне мүмкін емес болып көрінуі мүмкін тапсырманы орындауды ұсынуға қабілетті. Мұндай адам әрқашан жаңа нәрсені ойлап табады, күрделі немесе тіпті қауіпті жобаларды оңай қабылдайды. Оның мінез-құлық стилі бұйрық емес, тек талқылауға шақыру. Топтың қалған мүшелері ешқашан көшбасшы жалғыз шешім қабылдайды деп айтпайды. Ол әрқашан қызығушылыққа сүйенеді, басқа командалармен кеңеседі, ұйымның мақсаттарына жету үшін дәлелдерін келтіреді.
Көшбасшы-жігерлі. Бұл лидерлер әрдайым ұжымда өзінің қасиеттерімен ерекшеленеді. Олар өз күштеріне сенімді. Көшбасшылықтың мұндай түрлері күрделілігі мен қауіптілігіне қарамастан кез-келген тапсырманы орындаудан тартынбайтын адамдар ретінде сипатталады. Балуандар, шын мәнінде, жеңілдіктерге бейім емес. Олар белгіленген жолды нақты ұстанады және қабылданған шешімді қорғайды.
Көшбасшы-дипломат. Ұйымдағы көшбасшылықтың бұл стилі әрқашан тікелей және әсер ету әдістеріне сүйенеді. Жетекші дипломат-барлық интригалардың шебері, әрдайым барлық жаңалықтарды біледі. Ашық түрде айтқанда, мұндай адам тек белгілі нәрселерді айтады және нақты жоспарлар мен идеяларды талқылайды.
Көшбасшы-жұбатушы. Көшбасшылықтың негізгі стильдерін ескере отырып, керемет адами қасиеттерге ие жұбаныш көшбасшысын атап өтуге болады. Ол жанашырлық танытуға, қиын уақытта адамға қолдау көрсетуге бейім. Әрқашан сыпайы және пайдалы болғысы келеді, адамды тыңдап, оның мәселелерін зерттей алады.
Жоғары да атап өткендей, көшбасшылық қашанда актуалды тақырып. Осы актуалды тақырыпта көзге түсіп жүрген, беделді адамдардың көшбасшылық жолында қалыптасқан дағдыларына шолу жасайық.
Олардың бірі – Джофф Безосс. Ол бүгінде Amazon компаниясының бас директоры және президенті болып табылады және Blue Origin аэроғарыштық компаниясының, сондай-ақ The Washington Post компаниясының иесі болып табылады. Оның фортунасы $200 млрд-тан асады деп бағаланады.
Өзінің көшбасшылық қасиеттерінің негізін құрайтын және шешім қабылдаудың негізгі қағидаттары бар, олар: «қатаңдық – рекрутингті жақсартудың кепілі», «сын қабылдау», «тез шешім қабылдау» және «максимализм».
Қатаң көшбасшы – үздік басшы. Безостың табысқа жету үшін қатаң қағидаттар жиынтығы аса маңызды, ал көшбасшылар жоғары стандартқа жауап беруі тиіс деген сенімін көрсетеді. 1998 жылы ол "біздің жалдау тәсілімізде жоғары деңгей орнату сәттіліктің маңызды элементі болды және болып қала береді "деп мәлімдеді.
Сын - көшбасшыға мотивация. Миллиардердің пікірінше, компания мен қызметкерлерді қанағаттандыру үшін сынды қабылдап, онымен жұмыс істей білу кәсіпкер үшін ең бастысы. Себебі, жағымсыз пікірлер жақсы іскерлік имидждің ажырамас бөлігі болып табылады.
Алғашқы шешім – табыстың кепілі. Шешімді тезірек қабылдасаңыз, бизнесіңіз соғұрлым тиімдірек болады, дейді Джефф Безос. «Көптеген шешімдер мен іс-әрекеттер қайтымды және көп зерттеуді қажет етпейді. Көп жағдайда шешiм қажеттi ақпараттың 70%-ы есебiнен қабылдануы мүмкiн. 90% күткен кезде трендте болу мүмкіндігін жіберіп алуыңыз немесе уақытында бірдеңе жасауға уақытыңыз жоқ болуы мүмкін.
Екінші беделді тұлға Германияның тарихында бірінші әйел канцлер - Ангела Меркель. Меркельге дейін Германия канцлері Герхард Шредер болған. Ол 2005 жылдың күзінің аяғында осы жауапты қызметте бұрынғы басшысын ауыстырды және 2021 жылы бұл қызметті босатты. Барлығын таң қалдырғаны, Меркель тарихтағы ең жас Германия канцлері бола алды (ол кезде ол 51 жаста еді). Forbes журналы жасаған әлемдегі ең ықпалды әйелдер тізімінде бірнеше рет көш бастады. 2015 жылы Times журналы Меркельді Еуропадағы ең мықты көшбасшы деп атады. Кез келген заманауи көшбасшы сияқты, Ангела Меркель де әлеуметтік желілерді елеусіз қалдырмайды, көбінесе олардың көмегімен сайлаушыларына ойларын жеткізеді. Демек, ол барлық мүмкін салаларда белсенді өмір сүретін заманауи саясаткер деп сеніммен айта аламыз. Сонымен қатар, ол Еуропаның қуатты елін қолына ұстап қана қоймай, бақшада жұмыс істеуге де уақыт тауып, өзінің қарапайымдылығымен неміс халқының сеніміне кіре алған.
Нұрсұлтан Әбішұлының көшбасшылық феномені әр кезде көрініс тапқан. Елбасымыз мемлекет тарихы тақтасына тәуелсіз Қазақстанның негізін қалаушы, зерделі стратег және заманымыздың көрнекті саяси көшбасшысы ретінде енді. Кез келген мемлекеттің тарихы өздігінен ерекше болса, біздің мемлекетіміздің тарихы алғашқы президентімізбен ерекше дараланады. Мүмкін сондықтан болар, еліміздің тамыры кеңге жайылған тарихын Елбасынсыз елестете алмаймыз. Қазақ елінің барлық алған асулары мен бағындырған белестері Көшбасшымыздың сынды да саралы және көреген саясатының нәтижесі деп білеміз.
Қортындылай келе, 21 ғасырдың көшбасшысына лайықты құндылықтар қандай болады деген сұраққа жауап тапқандаймыз. Жоғарыда көшбасшы адамның бірнеше қасиеттеріне тоқталдық. Одан басқа да көптеген қасиеттер жетерлік. Олардың біреуі болмаса да, басқасы кез келген адамның бойынан табылады. Тіпті, барлық қасиеттер бір адамның бойынан табылуы мүмкін. Келтірілген мысалдардан байқағандай, топтың мүшесі болу - қиын, ал топты басқару - одан да ауыр. Дегенмен де, қатаң ерік жігер мен биік талпыныс адамды көшбасшы болу жолындағы жетістікке жеткізері хақ. Бұл мақсатқа жетудің тағы бір жолы – кәсіби біліктілікті жетілдіру. Үздіксіз даму арқылы көшбасшы болу әр адамның қолында, ең бастысы бойдағы бар құндылықты дамытып, одан ары жарыққа шығарып, жаңа дағыларға тоқтаусыз үйренсе жеткілікті.
Осы аталған бағыт бойынша өзіндік дамуға үздіксіз көңіл бөлсеңіз, арман-мақсаттарыңыздың орындалып, сарапшыл көшбасшы болуға барлық жол есігі ашылатыны анық.
Абилова Мерей,
Асанова Аружан,
Аялбаева Анель,
Сапарбекова Жұлдыз,
Алматы Менеджмент университеті,
«Қаржы» мамандығының 2-курс студенттері.
