Densaulyq saqtau – qoǧamnyŋ äleumettık ömırınıŋ eŋ maŋyzdy salasy. Elımızde Täuelsızdık alǧan 30 jyl ışınde densaulyq saqtau salasy jetıldırılıp, jaŋadan auruhana men emhanalar salyndy, zamanaui jabdyqtarmen qamtylu körsetkışı östı, därıgerler şet elde täjıribe almasty. Sonyŋ ışınde otandyq medisinanyŋ qol jetkızgen jetıstıkterınıŋ bırı – transplantalogiia salasy qarqyndy damydy. Al Şymkentte aǧza almastyru otasy alǧaş ret 2013 jyly qolǧa alyndy. Mıne, sodan berı, respublikadaǧy maŋyzdy üşınşı qalada 172 büirek, 24 bauyr almastyru otasy jasaldy.
Jylyna 300-dei ota jasalady
Osydan bır ǧasyr būryn bır adamnyŋ bauyr, büirek ne jüregın ekınşı nauqas adamǧa almastyru arqyly ömırın saqtap, ūzartuǧa bolady degendı aitsa, eşkım senbes edı. Dese de, 1904 jyly älemdık medisina tarihyndaǧy töŋkerıs būl sözdı joqqa şyǧaryp, AQŞ-taǧy Chikago universitetınıŋ klinikasynda şeteldık hirurgter büirek almastyru otasyn jasady. Söitıp ötken ǧasyrdan berı älem ǧalymdarynyŋ ızdenısınıŋ nätijesınde aǧza almastyrudaǧy tyŋ jaŋalyqtar adamzatty jyldan jylǧa taŋqaldyryp keledı.
Käsıbi şeber, känıgı qazaqstandyq hirurgter aǧza almastyru otasyn keŋes däuırı kezınen qolǧa aldy. 1978 jyly Almatydaǧy A.N. Syzǧanov atyndaǧy Hirurgiia ǧylymi ortalyǧynda hirurgter büirek almastyru otasyn sättı ötkızdı. Odan keiın 1997 jyly atalǧan institutta nauqastyŋ bauyry almastyryldy.
Osylaişa, qazaqstandyq hirurgter Ortalyq Aziia memleketterı arasynda alǧaş ret bauyr, büirek, jürek, süiek kemıgın almastyru otalaryn sättı ıske asyryp, ülken tabystarǧa qol jetkızdı. Täuelsızdık alǧan jyldardan keiın memleket medisina salasynyŋ jaqsaruyna meilınşe qoldau jasap, salanyŋ damuy, materialdyq tehnikalyq bazanyŋ zaman talabyna qarai jabdyqtaluy men şeteldık därıgerlermen täjıribe almasudyŋ nätijesı bolar Qazaqstanda 11 transplantasiia ortalyǧy jūmys ıstegen. Resmi derekterge süiensek, jyl saiyn elımızde 300-dei aǧza almastyru operasiiasy jürgızıledı. 2012 jyldan berı respublikada 1,5 myŋ ota jasalyp, dälırek aitqanda – 1500-den astam büirek, bauyr, jürek, ökpe jäne bırlı-jarym ūiqy bezın almastyru otasy sättı ötken.
Qazırgı taŋda elımızde Nūr-Sūltan, Almaty, Şymkent qalalarynda ǧana hirurgter transplantasiia ortalyqtarynda aǧza almastyru otasyn jasaidy.
Donor syilaǧan ömır
Şymkenttık Raihan Bekmūrzaevaǧa (surette) 2012 jyly bauyr sirrozy diagnozy qoiylady. Janyna şipa ızdegen kelınşek tabanynan tozyp, barmaǧan auruhanasy qalmaidy. Boiyn dert meŋdegen syrqat kesırınen körer taŋdy közımen atyryp, şarasyz küi keşedı. Az ǧana ǧūmyry qaldy degen söz bolaşaqty odan saiyn būlyŋǧyr ettı de qoidy. Soŋǧy ümıtımen qalalyq jūqpaly aurular auruhanasynda jatqanda därıgerlerden Şymkentte aǧza almastyru otasynyŋ qolǧa alynyp jatqanynan habardar bolady.
Sol uaqyttary «Roşa» atalyp jürgen auruhanaǧa män-jaidy bıluge kelgen Raihan bauyrdy almastyruǧa bolatynyn estidı. Bıraq donor kerek. Arysy Mäskeuden berısı elımızden şarq ūryp donor ızdep jürgende arada bır jarym jyldai uaqyt ketedı. Bauyryna bauyryn bölıp beruge Raihannyŋ tuǧan sıŋılısı şeşım qabyldaidy. Söitıp, 2014 jyly Şymkentte alǧaş ret jedel medisinalyq kömek körsetu auruhanasynyŋ bazasynda bılıktı hirurg Mädi Qojaūlynyŋ jetekşılıgımen, jergılıktı därıgerler belarustık transplantologtarmen bırlese 34 jastaǧy Raihan Bekmūrzaevanyŋ bauyryn almastyrdy. Ota 16 saǧatqa sozyldy. Belarus elınen alty, jergılıktı jetı därıger jasaǧan ota sättı.
– Bırınşı bolu qaşanda qorqynyşty. Därıgerlerdıŋ bılıktılıgıne sendım. Bırınşı Alla, ekınşı därıgerlerdıŋ kömegımen dertımnen aiyqtym. Jalpy aǧza almastyru öte kürdelı prosess eken. Mūnda därıgerlerdıŋ ülken eŋbegı jatyr. Sebebı, donor – sıŋılım bolsa, men – resipient. Ekeumızdı de mamandar qarapaiym tılmen aitqanda tyrnaqtyŋ tübınen, şaştyŋ ūşyna deiın emdep, otadan keiın eşbır asqynusyz aiaqtan tık tūrǧyzdy, mıne sodan berı jetı jyl öttı. Älı künge deiın ai saiyn därıgerlık tekserısten ötıp tūramyn. Aldymen Şymkenttıŋ medisinasyna ülken jaŋalyq engızıp, transplantologiia salasynyŋ negızın qalap ketken Mädi Biǧalievtıŋ eŋbegın basa aitqym keledı. Qanşama adamǧa ömır syilap kettı. Sol jyldarda eŋbek etken därıger Erden Qarataev, qazır ai saiyn densaulyǧymyzdy qadaǧalap otyratyn Säbit Baitemırov, Rahymjan Ümbetjanov, Ūljan Mūqanova, Däuren Qabylovqa alǧysym şeksız, - deidı Raihan.
Raihan Bekmūrzaeva üşınşı megapoliste bauyr transplantasiiasynan keiın ömırge säbi äkelgen jalǧyz pasient. Būl Täuelsız qazaq elındegı respublikalyq maŋyzǧa ie üşınşı qala därıgerlerınıŋ bılıktıgı men medisinasynyŋ damuyn körsetedı. Öitkenı dertıne şipa ızdegen şeteldıkterdıŋ özı Şymkenttıŋ medisinasyna iek arta bastady.
Şymkent medisinasynyŋ jaŋa däuırı
Şymkentte qalalyq №1 klinikalyq auruhananyŋ bazasynda 2013 jyldan künı bügınge deiın transplantolog-därıgerler 172 büirek, 24 bauyr almastyru otasyn sättı jasap, bügın ne erteŋ ömırmen qoştasady degen osynşama nauqastyŋ janyna araşa tüstı.
2012 jyly sol kezdegı OQO densaulyq saqtau basqarmasynyŋ mälımetterıne süiensek, 300-den astam nauqas «sozylmaly büirek aurularynyŋ soŋǧy stadiiasy» diagnozymen baǧdarlamalyq dializge täueldı bolǧan eken.
– Şymkentte transplantologiialyq ortalyqtyŋ aşyluyna täuelsızdıktıŋ ekınşı onjyldyǧynda öŋırde büirek jetıspeuşılıgı jäne bauyr sirrozy dertıne şaldyqqan nauqastardyŋ sanynyŋ köbeiuı sebep boldy, - deidı Şymkent qalalyq №1 klinikalyq auruhananyŋ bas därıgerı, transplantolog Abylai Donbai.
– Sol jyldarda öŋırdıŋ densaulyq saqtau salasynyŋ aldynda büirek jetıspeuşılıgı men bauyr sirrozyna şaldyqqan nauqastardyŋ ölım-jıtım sanyn azaitu, mügedekter sanyn kemıtu, olardyŋ ömır jasyn ūzartu mäselesı tūrdy. Tyǧyraqtan şyǧar jol – medisinadaǧy kürdelı aǧza almastyru salasyn qolǧa alu. Al transplantasiia – adam ömırın ūzartady, syrqatqa dertınen aiyǧyp, tolyqqyndy ömır süru quanyşyn syilaidy. 2012 jyly OQO densaulyq saqtau basqarmasynyŋ qoldauymen, täjıribelı hirurg, Şymkent qalalyq jedel medisinalyq kömek körsetu auruhanasynyŋ bas därıgerı Mädi Biǧalievtıŋ jetekşılıgımen aǧza almastyru otasyna daiyndyq bastalady. Aldymen jergılıktı mamandar Oŋtüstık Koreianyŋ Anam klinikasynyŋ därıgerlerımen täjıribe almasady. 2013 jyly Anam gospitalınıŋ transplantologiia bölımınıŋ meŋgeruşısı, professor Pak Kvan Te öŋırge kelıp, koreialyqtarmen bırlese Şymkentte jasalǧan alǧaşqy büirek almastyru otasy sättı öttı. 2014 jyly Belorussiianyŋ Minsk qalasynyŋ bas transplantology Oleg Rummomen jergılıktı därıgerler bauyr almastyru otasyn jasady. Bügınde klinika mamandary ozyq täjıribe jinap, öz betınşe transplantasiia jasauǧa maşyqtandy, - deidı Abylai Donbai.
Organdardy transplantasiialau tehnikalyq tūrǧydan kürdelı ärı mamandardyŋ käsıbilıgın talap etedı. Auruhananyŋ anesteziolog-därıgerı Qyrǧyzbai Aituov aǧza almastyru otasynyŋ barlyǧyna atsalysqan bırden-bır täjıribelı maman.
– Aǧza almastyru operasiiasy komandalyq jūmys. Bır otaǧa transplantolog, hirurg, anesteziolog, reanimatolog, gepatolog, transfuziologtardan bölek zerthana, MRT, KT, UDZ mamandary da qatysady. Olardyŋ ärqaisysy otaǧa saqadai sai tūruy qajet. Därıgerlerden qūralǧan bır komanda donardyŋ densaulyǧyna, ekınşısı resipientke jauapty bolady. Şymkenttegı alǧaşqy büirek transplantasiiasy bız oilaǧannan da jaqsy öttı. Koreialyq därıgerlerdı qosqanda 15-16 maman qatystyq. Ol 2013 jyly bolatyn. Ol azamattyŋ esımı - Asqar Avgust. Mıne, qalamyzda transplantasiiany qolǧa alǧaly 10 jylǧa juyqtap otyr. Qazır mamandarymyz öz betınşe büirek, bauyr almastyru otalaryn jasaudy tolyqqyndy igerdı, - deidı Qyrǧyzbai Aituov.
İä, bügınde şymkenttık transplantolog mamandar respublikada käsıbilıgı jaǧynan alda keledı. Solardyŋ bırı – Abylai Donbai. Ol Qazaqstanda bauyr almastyru otasyn jasaityn sanauly mamannyŋ bırı. Altyn qoldy hirurg 600-den asa nauqasqa operasiia jasaǧan. Hirurgiia baǧytyna innovasiialyq tehnologiialardy endırıp, transplantologiia salasyn damytuda. Özı basqaryp otyrǧan auruhanadaǧy bılıktı mamandarmen bırge Abylai Äbdıjapparūly 2019 jyly bauyr transplantasiiasy otasyn 5 saǧat 48 minutta jasap, qazaqstandyq rekordty jaŋartty.
Tüiın.
Şymkent medisinasynyŋ taǧy bır jetıstıgı – şet eldıkterdıŋ aǧza almastyruda şymkenttık därıgerlerıne senım artuy. Ortalyqta 23 şeteldık azamatqa ota jasalyp, em aluşylardyŋ ışınde densaulyq saqtau salasy damyǧan Germaniia, Kanada, İzrail jäne Rumyniia elderınıŋ azamattary da bar.
Şymkent qalasy äkımınıŋ bırınşı orynbasary şyŋǧys Jūmabekūly: «№1 qalalyq klinikalyq auruhana endıgı jerde Qazaqstanda jasalatyn transplantasiianyŋ basym bölıgın jasap jatsa, taŋǧalmaŋyz. Adam öz müşelerın kölıktıŋ bölşekterı siiaqty auystyryp jüre beretın ǧylymi-fantastikalyq bolaşaq alys emes. Eger sol ras bolsa, Şymkent köş bastaidy. Organdaryn auystyrǧysy keletınder bükıl Qazaqstannan Şymkentke aǧylatyn bolady» dep atap ötken bolatyn.
El Täuelsızdıgınıŋ 30 jylynda densaulyq saqtau salasyndaǧy reformalar osyndai mümkındıkterge jol aşty. Būǧan deiın halyq būryn kürdelı ota türlerın jasatu üşın şetel asyp em ızdeitın bolsa, endı respublikadaǧy üşınşı megapolistegı transplantasiialyq ortalyq älemnıŋ üzdık medisinalyq mekemelerımen bäsekege tüsuge qauqarly.
Sol uaqyttary «Roşa» atalyp jürgen auruhanaǧa män-jaidy bıluge kelgen Raihan bauyrdy almastyruǧa bolatynyn estidı. Bıraq donor kerek. Arysy Mäskeuden berısı elımızden şarq ūryp donor ızdep jürgende arada bır jarym jyldai uaqyt ketedı. Bauyryna bauyryn bölıp beruge Raihannyŋ tuǧan sıŋılısı şeşım qabyldaidy. Söitıp, 2014 jyly Şymkentte alǧaş ret jedel medisinalyq kömek körsetu auruhanasynyŋ bazasynda bılıktı hirurg Mädi Qojaūlynyŋ jetekşılıgımen, jergılıktı därıgerler belarustık transplantologtarmen bırlese 34 jastaǧy Raihan Bekmūrzaevanyŋ bauyryn almastyrdy. Ota 16 saǧatqa sozyldy. Belarus elınen alty, jergılıktı jetı därıger jasaǧan ota sättı.
– Bırınşı bolu qaşanda qorqynyşty. Därıgerlerdıŋ bılıktılıgıne sendım. Bırınşı Alla, ekınşı därıgerlerdıŋ kömegımen dertımnen aiyqtym. Jalpy aǧza almastyru öte kürdelı prosess eken. Mūnda därıgerlerdıŋ ülken eŋbegı jatyr. Sebebı, donor – sıŋılım bolsa, men – resipient. Ekeumızdı de mamandar qarapaiym tılmen aitqanda tyrnaqtyŋ tübınen, şaştyŋ ūşyna deiın emdep, otadan keiın eşbır asqynusyz aiaqtan tık tūrǧyzdy, mıne sodan berı jetı jyl öttı. Älı künge deiın ai saiyn därıgerlık tekserısten ötıp tūramyn. Aldymen Şymkenttıŋ medisinasyna ülken jaŋalyq engızıp, transplantologiia salasynyŋ negızın qalap ketken Mädi Biǧalievtıŋ eŋbegın basa aitqym keledı. Qanşama adamǧa ömır syilap kettı. Sol jyldarda eŋbek etken därıger Erden Qarataev, qazır ai saiyn densaulyǧymyzdy qadaǧalap otyratyn Säbit Baitemırov, Rahymjan Ümbetjanov, Ūljan Mūqanova, Däuren Qabylovqa alǧysym şeksız, - deidı Raihan.
Raihan Bekmūrzaeva üşınşı megapoliste bauyr transplantasiiasynan keiın ömırge säbi äkelgen jalǧyz pasient. Būl Täuelsız qazaq elındegı respublikalyq maŋyzǧa ie üşınşı qala därıgerlerınıŋ bılıktıgı men medisinasynyŋ damuyn körsetedı. Öitkenı dertıne şipa ızdegen şeteldıkterdıŋ özı Şymkenttıŋ medisinasyna iek arta bastady.
Şymkent medisinasynyŋ jaŋa däuırı
Şymkentte qalalyq №1 klinikalyq auruhananyŋ bazasynda 2013 jyldan künı bügınge deiın transplantolog-därıgerler 172 büirek, 24 bauyr almastyru otasyn sättı jasap, bügın ne erteŋ ömırmen qoştasady degen osynşama nauqastyŋ janyna araşa tüstı.
2012 jyly sol kezdegı OQO densaulyq saqtau basqarmasynyŋ mälımetterıne süiensek, 300-den astam nauqas «sozylmaly büirek aurularynyŋ soŋǧy stadiiasy» diagnozymen baǧdarlamalyq dializge täueldı bolǧan eken.
– Şymkentte transplantologiialyq ortalyqtyŋ aşyluyna täuelsızdıktıŋ ekınşı onjyldyǧynda öŋırde büirek jetıspeuşılıgı jäne bauyr sirrozy dertıne şaldyqqan nauqastardyŋ sanynyŋ köbeiuı sebep boldy, - deidı Şymkent qalalyq №1 klinikalyq auruhananyŋ bas därıgerı, transplantolog Abylai Donbai.
– Sol jyldarda öŋırdıŋ densaulyq saqtau salasynyŋ aldynda büirek jetıspeuşılıgı men bauyr sirrozyna şaldyqqan nauqastardyŋ ölım-jıtım sanyn azaitu, mügedekter sanyn kemıtu, olardyŋ ömır jasyn ūzartu mäselesı tūrdy. Tyǧyraqtan şyǧar jol – medisinadaǧy kürdelı aǧza almastyru salasyn qolǧa alu. Al transplantasiia – adam ömırın ūzartady, syrqatqa dertınen aiyǧyp, tolyqqyndy ömır süru quanyşyn syilaidy. 2012 jyly OQO densaulyq saqtau basqarmasynyŋ qoldauymen, täjıribelı hirurg, Şymkent qalalyq jedel medisinalyq kömek körsetu auruhanasynyŋ bas därıgerı Mädi Biǧalievtıŋ jetekşılıgımen aǧza almastyru otasyna daiyndyq bastalady. Aldymen jergılıktı mamandar Oŋtüstık Koreianyŋ Anam klinikasynyŋ därıgerlerımen täjıribe almasady. 2013 jyly Anam gospitalınıŋ transplantologiia bölımınıŋ meŋgeruşısı, professor Pak Kvan Te öŋırge kelıp, koreialyqtarmen bırlese Şymkentte jasalǧan alǧaşqy büirek almastyru otasy sättı öttı. 2014 jyly Belorussiianyŋ Minsk qalasynyŋ bas transplantology Oleg Rummomen jergılıktı därıgerler bauyr almastyru otasyn jasady. Bügınde klinika mamandary ozyq täjıribe jinap, öz betınşe transplantasiia jasauǧa maşyqtandy, - deidı Abylai Donbai.
Organdardy transplantasiialau tehnikalyq tūrǧydan kürdelı ärı mamandardyŋ käsıbilıgın talap etedı. Auruhananyŋ anesteziolog-därıgerı Qyrǧyzbai Aituov aǧza almastyru otasynyŋ barlyǧyna atsalysqan bırden-bır täjıribelı maman.
– Aǧza almastyru operasiiasy komandalyq jūmys. Bır otaǧa transplantolog, hirurg, anesteziolog, reanimatolog, gepatolog, transfuziologtardan bölek zerthana, MRT, KT, UDZ mamandary da qatysady. Olardyŋ ärqaisysy otaǧa saqadai sai tūruy qajet. Därıgerlerden qūralǧan bır komanda donardyŋ densaulyǧyna, ekınşısı resipientke jauapty bolady. Şymkenttegı alǧaşqy büirek transplantasiiasy bız oilaǧannan da jaqsy öttı. Koreialyq därıgerlerdı qosqanda 15-16 maman qatystyq. Ol 2013 jyly bolatyn. Ol azamattyŋ esımı - Asqar Avgust. Mıne, qalamyzda transplantasiiany qolǧa alǧaly 10 jylǧa juyqtap otyr. Qazır mamandarymyz öz betınşe büirek, bauyr almastyru otalaryn jasaudy tolyqqyndy igerdı, - deidı Qyrǧyzbai Aituov.
İä, bügınde şymkenttık transplantolog mamandar respublikada käsıbilıgı jaǧynan alda keledı. Solardyŋ bırı – Abylai Donbai. Ol Qazaqstanda bauyr almastyru otasyn jasaityn sanauly mamannyŋ bırı. Altyn qoldy hirurg 600-den asa nauqasqa operasiia jasaǧan. Hirurgiia baǧytyna innovasiialyq tehnologiialardy endırıp, transplantologiia salasyn damytuda. Özı basqaryp otyrǧan auruhanadaǧy bılıktı mamandarmen bırge Abylai Äbdıjapparūly 2019 jyly bauyr transplantasiiasy otasyn 5 saǧat 48 minutta jasap, qazaqstandyq rekordty jaŋartty.
Tüiın.
Şymkent medisinasynyŋ taǧy bır jetıstıgı – şet eldıkterdıŋ aǧza almastyruda şymkenttık därıgerlerıne senım artuy. Ortalyqta 23 şeteldık azamatqa ota jasalyp, em aluşylardyŋ ışınde densaulyq saqtau salasy damyǧan Germaniia, Kanada, İzrail jäne Rumyniia elderınıŋ azamattary da bar.
Şymkent qalasy äkımınıŋ bırınşı orynbasary şyŋǧys Jūmabekūly: «№1 qalalyq klinikalyq auruhana endıgı jerde Qazaqstanda jasalatyn transplantasiianyŋ basym bölıgın jasap jatsa, taŋǧalmaŋyz. Adam öz müşelerın kölıktıŋ bölşekterı siiaqty auystyryp jüre beretın ǧylymi-fantastikalyq bolaşaq alys emes. Eger sol ras bolsa, Şymkent köş bastaidy. Organdaryn auystyrǧysy keletınder bükıl Qazaqstannan Şymkentke aǧylatyn bolady» dep atap ötken bolatyn.
El Täuelsızdıgınıŋ 30 jylynda densaulyq saqtau salasyndaǧy reformalar osyndai mümkındıkterge jol aşty. Būǧan deiın halyq būryn kürdelı ota türlerın jasatu üşın şetel asyp em ızdeitın bolsa, endı respublikadaǧy üşınşı megapolistegı transplantasiialyq ortalyq älemnıŋ üzdık medisinalyq mekemelerımen bäsekege tüsuge qauqarly.
