Densaýlyq saqtaý – qoǵamnyń áleýmettik ómiriniń eń mańyzdy salasy. Elimizde Táýelsizdik alǵan 30 jyl ishinde densaýlyq saqtaý salasy jetildirilip, jańadan aýrýhana men emhanalar salyndy, zamanaýı jabdyqtarmen qamtylý kórsetkishi ósti, dárigerler shet elde tájirıbe almasty. Sonyń ishinde otandyq medıınanyń qol jetkizgen jetistikteriniń biri – transplantalogııa salasy qarqyndy damydy. Al Shymkentte aǵza almastyrý otasy alǵash ret 2013 jyly qolǵa alyndy. Mine, sodan beri, respýblıkadaǵy mańyzdy úshinshi qalada 172 búırek, 24 baýyr almastyrý otasy jasaldy.
Jylyna 300-deı ota jasalady
Osydan bir ǵasyr buryn bir adamnyń baýyr, búırek ne júregin ekinshi naýqas adamǵa almastyrý arqyly ómirin saqtap, uzartýǵa bolady degendi aıtsa, eshkim senbes edi. Dese de, 1904 jyly álemdik medıına tarıhyndaǵy tóńkeris bul sózdi joqqa shyǵaryp, AQSh-taǵy Chıkago ýnıversıtetiniń klınıkasynda sheteldik hırýrgter búırek almastyrý otasyn jasady. Sóıtip ótken ǵasyrdan beri álem ǵalymdarynyń izdenisiniń nátıjesinde aǵza almastyrýdaǵy tyń jańalyqtar adamzatty jyldan jylǵa tańqaldyryp keledi.
Kásibı sheber, kánigi qazaqstandyq hırýrgter aǵza almastyrý otasyn keńes dáýiri kezinen qolǵa aldy. 1978 jyly Almatydaǵy A.N. Syzǵanov atyndaǵy Hırýrgııa ǵylymı ortalyǵynda hırýrgter búırek almastyrý otasyn sátti ótkizdi. Odan keıin 1997 jyly atalǵan ınstıtýtta naýqastyń baýyry almastyryldy.
Osylaısha, qazaqstandyq hırýrgter Ortalyq Azııa memleketteri arasynda alǵash ret baýyr, búırek, júrek, súıek kemigin almastyrý otalaryn sátti iske asyryp, úlken tabystarǵa qol jetkizdi. Táýelsizdik alǵan jyldardan keıin memleket medıına salasynyń jaqsarýyna meılinshe qoldaý jasap, salanyń damýy, materıaldyq tehnıkalyq bazanyń zaman talabyna qaraı jabdyqtalýy men sheteldik dárigerlermen tájirıbe almasýdyń nátıjesi bolar Qazaqstanda 11 transplantaııa ortalyǵy jumys istegen. Resmı derekterge súıensek, jyl saıyn elimizde 300-deı aǵza almastyrý operaııasy júrgiziledi. 2012 jyldan beri respýblıkada 1,5 myń ota jasalyp, dálirek aıtqanda – 1500-den astam búırek, baýyr, júrek, ókpe jáne birli-jarym uıqy bezin almastyrý otasy sátti ótken.
Qazirgi tańda elimizde Nur-Sultan, Almaty, Shymkent qalalarynda ǵana hırýrgter transplantaııa ortalyqtarynda aǵza almastyrý otasyn jasaıdy.
Donor syılaǵan ómir
Shymkenttik Raıhan Bekmurzaevaǵa (sýrette) 2012 jyly baýyr ırrozy dıagnozy qoıylady. Janyna shıpa izdegen kelinshek tabanynan tozyp, barmaǵan aýrýhanasy qalmaıdy. Boıyn dert meńdegen syrqat kesirinen kórer tańdy kózimen atyryp, sharasyz kúı keshedi. Az ǵana ǵumyry qaldy degen sóz bolashaqty odan saıyn bulyńǵyr etti de qoıdy. Sońǵy úmitimen qalalyq juqpaly aýrýlar aýrýhanasynda jatqanda dárigerlerden Shymkentte aǵza almastyrý otasynyń qolǵa alynyp jatqanynan habardar bolady.
Sol ýaqyttary «Roa» atalyp júrgen aýrýhanaǵa mán-jaıdy bilýge kelgen Raıhan baýyrdy almastyrýǵa bolatynyn estıdi. Biraq donor kerek. Arysy Máskeýden berisi elimizden sharq uryp donor izdep júrgende arada bir jarym jyldaı ýaqyt ketedi. Baýyryna baýyryn bólip berýge Raıhannyń týǵan sińilisi sheshim qabyldaıdy. Sóıtip, 2014 jyly Shymkentte alǵash ret jedel medıınalyq kómek kórsetý aýrýhanasynyń bazasynda bilikti hırýrg Mádı Qojaulynyń jetekshiligimen, jergilikti dárigerler belarýstik transplantologtarmen birlese 34 jastaǵy Raıhan Bekmurzaevanyń baýyryn almastyrdy. Ota 16 saǵatqa sozyldy. Belarýs elinen alty, jergilikti jeti dáriger jasaǵan ota sátti.
– Birinshi bolý qashanda qorqynyshty. Dárigerlerdiń biliktiligine sendim. Birinshi Alla, ekinshi dárigerlerdiń kómegimen dertimnen aıyqtym. Jalpy aǵza almastyrý óte kúrdeli proess eken. Munda dárigerlerdiń úlken eńbegi jatyr. Sebebi, donor – sińilim bolsa, men – reıpıent. Ekeýmizdi de mamandar qarapaıym tilmen aıtqanda tyrnaqtyń túbinen, shashtyń ushyna deıin emdep, otadan keıin eshbir asqynýsyz aıaqtan tik turǵyzdy, mine sodan beri jeti jyl ótti. Áli kúnge deıin aı saıyn dárigerlik tekseristen ótip turamyn. Aldymen Shymkenttiń medıınasyna úlken jańalyq engizip, transplantologııa salasynyń negizin qalap ketken Mádı Bıǵalıevtiń eńbegin basa aıtqym keledi. Qanshama adamǵa ómir syılap ketti. Sol jyldarda eńbek etken dáriger Erden Qarataev, qazir aı saıyn densaýlyǵymyzdy qadaǵalap otyratyn Sábıt Baıtemirov, Rahymjan Úmbetjanov, Uljan Muqanova, Dáýren Qabylovqa alǵysym sheksiz, - deıdi Raıhan.
Raıhan Bekmurzaeva úshinshi megapolıste baýyr transplantaııasynan keıin ómirge sábı ákelgen jalǵyz paıent. Bul Táýelsiz qazaq elindegi respýblıkalyq mańyzǵa ıe úshinshi qala dárigerleriniń biliktigi men medıınasynyń damýyn kórsetedi. Óıtkeni dertine shıpa izdegen sheteldikterdiń ózi Shymkenttiń medıınasyna ıek arta bastady.
Shymkent medıınasynyń jańa dáýiri
Shymkentte qalalyq №1 klınıkalyq aýrýhananyń bazasynda 2013 jyldan kúni búginge deıin transplantolog-dárigerler 172 búırek, 24 baýyr almastyrý otasyn sátti jasap, búgin ne erteń ómirmen qoshtasady degen osynshama naýqastyń janyna arasha tústi.
2012 jyly sol kezdegi OQO densaýlyq saqtaý basqarmasynyń málimetterine súıensek, 300-den astam naýqas «sozylmaly búırek aýrýlarynyń sońǵy stadııasy» dıagnozymen baǵdarlamalyq dıalızge táýeldi bolǵan eken.
– Shymkentte transplantologııalyq ortalyqtyń ashylýyna táýelsizdiktiń ekinshi onjyldyǵynda óńirde búırek jetispeýshiligi jáne baýyr ırrozy dertine shaldyqqan naýqastardyń sanynyń kóbeıýi sebep boldy, - deıdi Shymkent qalalyq №1 klınıkalyq aýrýhananyń bas dárigeri, transplantolog Abylaı Donbaı.
– Sol jyldarda óńirdiń densaýlyq saqtaý salasynyń aldynda búırek jetispeýshiligi men baýyr ırrozyna shaldyqqan naýqastardyń ólim-jitim sanyn azaıtý, múgedekter sanyn kemitý, olardyń ómir jasyn uzartý máselesi turdy. Tyǵyraqtan shyǵar jol – medıınadaǵy kúrdeli aǵza almastyrý salasyn qolǵa alý. Al transplantaııa – adam ómirin uzartady, syrqatqa dertinen aıyǵyp, tolyqqyndy ómir súrý qýanyshyn syılaıdy. 2012 jyly OQO densaýlyq saqtaý basqarmasynyń qoldaýymen, tájirıbeli hırýrg, Shymkent qalalyq jedel medıınalyq kómek kórsetý aýrýhanasynyń bas dárigeri Mádı Bıǵalıevtiń jetekshiligimen aǵza almastyrý otasyna daıyndyq bastalady. Aldymen jergilikti mamandar Ońtústik Koreıanyń Anam klınıkasynyń dárigerlerimen tájirıbe almasady. 2013 jyly Anam gospıtaliniń transplantologııa bóliminiń meńgerýshisi, professor Pak Kvan Te óńirge kelip, koreıalyqtarmen birlese Shymkentte jasalǵan alǵashqy búırek almastyrý otasy sátti ótti. 2014 jyly Belorýssııanyń Mınsk qalasynyń bas transplantology Oleg Rýmmomen jergilikti dárigerler baýyr almastyrý otasyn jasady. Búginde klınıka mamandary ozyq tájirıbe jınap, óz betinshe transplantaııa jasaýǵa mashyqtandy, - deıdi Abylaı Donbaı.
Organdardy transplantaııalaý tehnıkalyq turǵydan kúrdeli ári mamandardyń kásibıligin talap etedi. Aýrýhananyń anestezıolog-dárigeri Qyrǵyzbaı Aıtýov aǵza almastyrý otasynyń barlyǵyna atsalysqan birden-bir tájirıbeli maman.
– Aǵza almastyrý operaııasy komandalyq jumys. Bir otaǵa transplantolog, hırýrg, anestezıolog, reanımatolog, gepatolog, transfýzıologtardan bólek zerthana, MRT, KT, ÝDZ mamandary da qatysady. Olardyń árqaısysy otaǵa saqadaı saı turýy qajet. Dárigerlerden quralǵan bir komanda donardyń densaýlyǵyna, ekinshisi reıpıentke jaýapty bolady. Shymkenttegi alǵashqy búırek transplantaııasy biz oılaǵannan da jaqsy ótti. Koreıalyq dárigerlerdi qosqanda 15-16 maman qatystyq. Ol 2013 jyly bolatyn. Ol azamattyń esimi - Asqar Avgýst. Mine, qalamyzda transplantaııany qolǵa alǵaly 10 jylǵa jýyqtap otyr. Qazir mamandarymyz óz betinshe búırek, baýyr almastyrý otalaryn jasaýdy tolyqqyndy ıgerdi, - deıdi Qyrǵyzbaı Aıtýov.
Iá, búginde shymkenttik transplantolog mamandar respýblıkada kásibıligi jaǵynan alda keledi. Solardyń biri – Abylaı Donbaı. Ol Qazaqstanda baýyr almastyrý otasyn jasaıtyn sanaýly mamannyń biri. Altyn qoldy hırýrg 600-den asa naýqasqa operaııa jasaǵan. Hırýrgııa baǵytyna ınnovaııalyq tehnologııalardy endirip, transplantologııa salasyn damytýda. Ózi basqaryp otyrǵan aýrýhanadaǵy bilikti mamandarmen birge Abylaı Ábdijapparuly 2019 jyly baýyr transplantaııasy otasyn 5 saǵat 48 mınýtta jasap, qazaqstandyq rekordty jańartty.
Túıin.
Shymkent medıınasynyń taǵy bir jetistigi – shet eldikterdiń aǵza almastyrýda shymkenttik dárigerlerine senim artýy. Ortalyqta 23 sheteldik azamatqa ota jasalyp, em alýshylardyń ishinde densaýlyq saqtaý salasy damyǵan Germanııa, Kanada, Izraıl jáne Rýmynııa elderiniń azamattary da bar.
Shymkent qalasy ákiminiń birinshi orynbasary shyńǵys Jumabekuly: «№1 qalalyq klınıkalyq aýrýhana endigi jerde Qazaqstanda jasalatyn transplantaııanyń basym bóligin jasap jatsa, tańǵalmańyz. Adam óz múshelerin kóliktiń bólshekteri sııaqty aýystyryp júre beretin ǵylymı-fantastıkalyq bolashaq alys emes. Eger sol ras bolsa, Shymkent kósh bastaıdy. Organdaryn aýystyrǵysy keletinder búkil Qazaqstannan Shymkentke aǵylatyn bolady» dep atap ótken bolatyn.
El Táýelsizdiginiń 30 jylynda densaýlyq saqtaý salasyndaǵy reformalar osyndaı múmkindikterge jol ashty. Buǵan deıin halyq buryn kúrdeli ota túrlerin jasatý úshin shetel asyp em izdeıtin bolsa, endi respýblıkadaǵy úshinshi megapolıstegi transplantaııalyq ortalyq álemniń úzdik medıınalyq mekemelerimen básekege túsýge qaýqarly.
