Qazirgi balalar sabaq oqýǵa emoıonaldy túrde daıyn emes. Óıtkeni áser etýshi faktorlar kóp.
1. Olarǵa tehnologııa áser etip jatyr
Kóptegen ata-ana tehnologııany tegin kútýshi retinde qoldanady. Ózi jumysyn bitirip alýy nemese balasy mazasyzdanbaýy úshin telefondy qolyna ustatyp kete beredi. Biraq bul da tegin emes. Onyń qunyn balanyń júıke júıesi men kózqarasy arqyly óteısiz.
Bala realdy álemnen vırtýaldy álemdi qyzyqty dep oılaıtyn bolady. Onyń mıy kóptegen vızýaldy effektilerge, qyzyldy-jasyldy grafıkaǵa úırenip qalady. Al sabaqtaǵy aqparat ony jalyqtyrady. Sonyń nátıjesinde sabaq oqýǵa degen yntasy joıylady.
Odan bólek, tehnologııalar bala men ata-anasynyń arasyn alshaqtatady. Al balanyń damýy úshin onyń ata-anasymen emoıonaldy baılanysty bolýy mańyzdy.
Ne isteý kerek?
Balańyzben arańyzdaǵy emoıonaldy baılanysty qalpyna keltirińiz:
- Ony jaǵymdy bir nársemen qýantyńyz. Kúldirińiz nemese jaı ǵana oınańyz. Jastyǵynyń astyna nemese sómkesine jyly sózder jazylǵan hat qaldyryńyz. Birge bıleńiz, án aıtyńyz, serýendeńiz.
- Otbasylyq dástúr qalyptastyryńyz: keshki asty bári birge ishý, aptasyna bir kúndi qyzyqty oıynǵa nemese tabıǵat aıasyndaǵy demalysqa arnaý, keshki serýen, taǵy da basqa.
2. Bala qalaǵanyna birden qol jetkizip úırenip qalǵan
Kóptegen ata-ana balasynyń qalaǵanyn birden oryndaýǵa tyrysady. Biri qatty jaqsy kórgendikten, ekinshisi jylap mazasyn almaýy úshin. Bala: “Qarnym ashty”,-dese, ata-ana qolyna jeıtin birdeńe ustata qoıady; “Ana oıynshyqty alyp ber!” – “Qazir”; “Ishim pysty” – “Meniń telefonymnan mýltfılm qara”… Shamamen osyndaı dıalogtar bolady.
Psıhologııada qalaǵanyńdy keıinge shegerip úırený – adamnyń kúızeliske qarsy turýyna kómektesetin birden-bir tásil. Ádette, ata-ana bul týraly umytyp ketedi. Sebebi balasyn dál qazir baqytty etkisi keledi. Biraq bul onyń bolashaǵyna keri áser etedi. Bala sátsizdikke tózimsiz bolyp ósedi.
Ne isteý kerek?
Balany kútýge úıretińiz:
- Ish pysý – qalypty nárse ekenin úıretińiz. Bul shyǵarmashylyq oılaýǵa degen birinshi qadam;
- Balanyń qalaýyn birden oryndamańyz. Onyń tilegin aıtqan ýaqyt pen oryndaý arasyn aqyryndap uzartyp otyryńyz;
- Kólikte, kezekte turǵanda, kafede otyrǵanda balaǵa telefon, planshet bermeńiz. Bul ýaqytta bir-birińizben sóılesýdi, oınaýdy úıretińiz;
3. Bala ózin “birinshi adam” sezinedi
“Meniń balam sábiz jemeıdi”, “Erte uıyqtaǵandy unatpaıdy”, “Ózi kıingisi kelmeıdi” – bundaı sózderdi de jıi estımiz. Demek, bala ózin qalaı tárbıeleý kerek ekenin kórsetip júr. Bul da durys emes. Eger olardyń qalaýyn oryndaı berseńiz, budan jaqsylyq kútpeńiz.
Budan bala qalaǵanyn ǵana oryndap, qalamaǵanyna qulaq aspaıtyn bolyp ketedi. Olar “isteý kerek” degendi uqpaıdy. Al jetistikke jetý úshin bar kúshińdi salý kerek. Úzdik oqýshy bolǵyń kelse, jaqsy oqý kerek. Tanymal fýtbolshy bolǵyń kelse, jatpaı-turmaı daıyndalý kerek ekenin úıretińiz.
Ne isteý kerek?
Shekteý qoıyńyz:
- Tehnologııalardy qoldanýǵa, uıyqtaýǵa, tamaqtanýǵa arnaıy ýaqyt belgileńiz;
- Balanyń qalaýynan bólek, oǵan neniń paıdaly, neniń zııan ekenin eskerińiz;
- Balanyń unatpaıtyn isterin oıynǵa aınaldyryńyz. Mysaly, sabaq oqyǵanda ár tapsyrmany aıaqtaǵan saıyn bir oıyn oınańyz.
4. Bala únemi kóńil kóterýge úırenip qalǵan
Ata-ana balasynyń ár mınýtyn qýanyshty, qyzyqty qylyp ótkizgisi keledi. Olaı istemese, óz mindetin durys atqarmaǵandaı sezinedi. Biraq ómir tek kóńildi sátterden ǵana turmaıdy. Keıde bir isti tyndyrý úshin tynyshtyq qajet. Al únemi oıyn-kúlkige úırenip qalǵan bala úshin sabaqta tynysh otyrý – qıynnyń qıyny.
Ne isteý kerek?
- Balańyzdy kishkentaıynan birqalypty isterge beıimdeńiz:
- Oıynshyqtaryn jınaýǵa, kıimderin ornyna ilýge, sómkedegi azyq-túlikterdi oryn-oryndaryna qoıýǵa, dastarhan jaıýǵa, tósek salýǵa úıretińiz;
- Bundaı isterdi oıynǵa aınaldyryńyz. Sonda bala ony qulshynyspen oryndaıtyn bolady.
5. Bala áleýmettik ortaǵa beıimdelmegen
Buryn balalar dalada oınaıtyn edi. Dostarymen sóılesip, áleýmettik ortaǵa beıimdeletin. Qazir balanyń kóp ýaqyty kompıýter men telefon aldynda ótip jatyr. Tipti ana-ananyń ózi de balasymen serýendep júrgende onymen sóılesýdiń ornyna telefonyna úńilip júredi.
Ne isteý kerek?
- Balany bólisýge, jeńýge jáne jeńilýge, rahmet aıtýǵa, ótinish bildirýge úıretińiz;
- Úıge qonaqtar kelgende “ana bólmege” otyrǵyzyp qoımaı, qonaqtarmen sóılesýge beıimdeńiz.
Materıaldyń derekkózi: Why are our children so bored at school, cannot wait, get easily frustrated and have no real friends?
