Taldyqorǵan qalalyq bilim bólimi birneshe mektepte jınalys ótkizip, balasy hıdjab kıetin ata-analarǵa «oqýshylar oramaldaryn bir aptanyń ishinde sheshsin» dep eskertken. Azattyq tilshisi sóılesken ata-analardyń keıbiri jınalys kezinde komıssııa tarapynan agressııa baıqaǵanyn jetkizse, keıbiri «qyzdarymyzǵa qysym jasalǵan bolýy múmkin» deıdi. Komıssııa ókili men mektep ákimshiligi muny joqqa shyǵarady.
Gúlmıra Qusaıynovanyń qyzy Taldyqorǵandaǵy 12-mektepte oqıdy. Qyzy oramaldy segiz jasynan beri taǵady. Anasynyń sózinshe, «hıdjab kııý máselesi byltyr eskertý retinde ǵana sırek qozǵalǵanymen, bıyl mektepke oramalmen kelmeý talaby agressıvti sıpatta jıi aıtyla bastaǵan». Ol aqpannyń basynda mektep ákimshiligi ózin «jınalysqa» dep shaqyryp alǵanyn aıtady.
«TERGEÝDEN ShYQQANDAI BOLDYM»
- Mektepke barsam, komıssııa kelipti. Sonda balalary hıdjab kıetin 15 shaqty ata-ana júr eken. Árqaısymyzdy jeke-jeke qabyldady. Komıssııa quramynan 5-6 adamdy ǵana tanymadym, qalǵandary mektep ujymynan boldy. Jalǵyz ózimmen kem degende 40 mınýttaı sóılesti, - deıdi Gúlmıra.
Onyń sózinshe, áńgimelesý kezinde komıssııa ókilderi «kemsitetin suraqtar» qoıǵan.
- Búkil mektep dırekııasynyń, psıholog pen teologtyń kózinshe kúıeýimniń jalaqysyn surady. «Alatyn járdemaqyńyz qansha?», «Nege áli óz úıińiz joq?» degendeı suraqtar qoıdy. Meshitte ǵana qıylǵan nekemizdi aıtyp em, «Ne sumdyq ol? Ne úlgi beresińder?» dedi. «Men jaýap berýge mindettimin be?» dep edim, «Iá, mindettisiz, sebebi men qamqorshylyq organynanmyn» dedi. Arasynda urysyp shyǵyp ketken ata-analar da boldy, - deıdi ol.
Gúlmıra 7-synypta oqıtyn qyzyna jınalystan soń mekteptiń oralmalǵa qatysty talabyn estirtip, óziniń oıyn bilmek bolyp sóıleskenin jetkizdi. Óziniń aıtýynsha, «Múmkin sheshe salarsyń?» dep suraǵanda qyzy «óz quqym bar ǵoı, sheshpeımin» dep jaýap bergen. Ata-ana jınalystan soń qyzymen óziniń ruqsatynsyz mektep ákimshiligi hıdjabqa qatysty jeke sóıleskenin aıtady.
- Dırektor oramalmen kelse, aıyppul salynatynyn eskertip, «sheshpeseńder, Arab ámirlikterine baryp, sonda ómir súrińder» depti. Qyzym synypqa qaıta kirgen soń, qoly dirildep turǵanyn aıtty. Artynan men baryp, dırektorǵa áńgimeni dıktofonǵa jazatynymdy eskerttim de, «nege «ketińder» dep aıtasyz?» dedim. Dırektor bulaı degenin joqqa shyǵardy, - deıdi ol.
Taldyqorǵandaǵy 12-mektep dırektory Tatıana Andrııanovanyń sózinshe, oqýshylarmen sóılesý kezinde eshbir agressııa bolmaǵan. Onyń sózinshe, áke-shesheleri hıdjabty sheshýge qatysty talapqa «mundaı ata-analarǵa tán ádettegideı reakııa bildirgen».
- Ata-analar bul másele ózderine qatysty ekenin biletinin, biraq Qazaqstan zańdaryna saı sheshimge kelmeıtinderin aıtty, - deıdi Tatıana Andrııanova.
Al «komıssııanyń jeke basqa qatysty suraqtardy jarııa túrde qoıǵanyna» ata-analardyń narazy bolyp jatqanyn jetkizgen Azattyq tilshisiniń suraǵyna mektep dırektory «jınalysqa qatysqanymen, óziniń ondaı suraqtar qoımaǵanyn» aıtyp, «bul saýal boıynsha oblystyq bilim departamentine habarlasý kerek» dedi.
«TÁRBIELEGENDE MAQSATYM SOL BOLDY»
Azattyq sóılesken basqa ata-analar «qyzdarynyń qaýipsizdigi úshin» balalary oqıtyn mektepti atamaýdy surady. Olardyń komıssııa ótkizgen jınalystan qalǵan áseri Gúlmıra Qusaıynovanyń sıpattaýyna uqsas – «komıssııa ár ata-anamen jeke sóılesken», kóbi «tergeýden shyqqandaı áser alǵan» jáne «munyń zańsyz ekenin aıtyp, áńgimelesýge kirýden bas tartqan» ata-analar bar.
Merhaba Kebebaevanyń qyzy bastaýysh synypta oqıdy. Onyń aıtýynsha, komıssııanyń ózi tanymaıtyn ókilderi «tas dáýirinde ómir súresińder me?» dep sókken.
- Daýys kóterip sóılesti. «Árkim óz jumysyn oryndasyn, biz sizderdiń qol astylaryńyzdaǵy adamdar emespiz ǵoı» degen soń, agressııa azdap basylǵandaı boldy. Biraq ózderin basym kórsetkisi kelgeni sezilip turdy, - deıdi ol.
Bizge komıssııa «sizder sanasyna quıyp jatyrsyzdar, olardyń óz oıy joq» deıdi. Kez kelgen ata-ana neni durys dep tapsa, balalaryna sony sińiredi. Ata-ananyń berip jatqan tárbıesi qoǵamǵa zııanyn tıgizbese boldy ǵoı
Anasy komıssııa talabyna «qyzymnyń ózi tórt jyl buryn qalap taqqan oramalyn qysym jasap sheshtire almaımyn, bul qanshalyqty qıyn ekenin sizder túsinbeısizder» dep jaýap bergenin aıtady.
- «Mektepke hıdjab kıip kelmeý týraly buıryq konstıtýııaǵa qarsy bop tur ǵoı» dep, «balanyń bilim alý quqyǵy men din bostandyǵy týraly jazylǵanyn» aıtqan edik, komıssııa «óz quqyqtaryńdy bilesińder, biraq mindetterińdi oryndamaısyńdar» dep jaýap berdi, - deıdi ol.
Azattyq tilshisiniń «Oramaldy sheshý týraly talapty balańyz qalaı qabyldady?» degen suraǵyna Merhaba qyzynyń «onda mektepke barmaı-aq qoıamyn» degenin, sol talapty estigen soń «mektepten qorqaqtap, sabaqqa yntasy joǵalǵanyn» aıtty.
Taldyqorǵandyq jáne bir ata-ana - Aınur Dáýitovanyń qyzdary besinshi, jetinshi, segizinshi synyptarda oqıdy. Onyń aıtýynsha, úsheýi de hıdjabty «kóshege oramalsyz shyǵýǵa uıalamyz» dep «kishkentaı kezderinde óz erikterimen» kıgen. Anasy komıssııanyń eskertýine qatysty «qyzdarymmen sóılesemin, ózderi «sheshpeımiz» dese, olardy barynsha qorǵaımyn» dedi.
- Men olardyń sheshpeıtinin bilemin. Óıtkeni tárbıelegende maqsatym sol boldy. Bizge komıssııa «sizder sanasyna quıyp jatyrsyzdar, olardyń óz oıy joq» deıdi. Kez kelgen ata-ana neni durys dep tapsa, balalaryna sony sińiredi. Ata-ananyń berip jatqan tárbıesi qoǵamǵa zııanyn tıgizbese boldy ǵoı, - deıdi ol.
Mamandyǵy etnomýzykatanýshy Aınur «qyzdaryna qazaqy dástúrdi kishkentaıynan sińirýge tyrysqanyn» aıtty.
Azattyq sóılesken ata-analardyń sózinshe, komıssııa jınalysynan soń Taldyqorǵan mektepterindegi oramaldy oqýshylardyń analary quqyqtaryn qorǵaý úshin birige bastaǵan. Olardyń keıbiri «mektep dırektorynan hıdjabty sheshý týraly jazbasha buıryq talap etip, aryz jazatyndaryn» aıtsa, basqalary «jergilikti ımamdardan kómek surap barǵan».
«QAZAQSTAN ISLAM MEMLEKETI EMES»
Taldyqorǵan qalasy bilim bóliminiń bas mamany Kúlzına Esenqyzy ata-analar shaǵymdanǵandaı agressııa bolmaǵanyn, komıssııa olarmen tek áńgimeleskenin jetkizdi. Ol Bilim jáne ǵylym mınıstrligi 2016 jylǵy qańtardyń 14-inde shyǵarǵan 26-buıryqqa saı oqýshylarǵa hıdjabtaryn sheshý týraly talap qoıylyp jatqanyn aıtady.
Aqtóbe sııaqty eshbir túsindirý jumysyn júrgizbeı, (mektep) esigin jaýyp, birden toqtatsaq maqul eken. Taldyqorǵan qalasyndaǵy barlyq mamandy jınap, túsindirý jumystaryn júrgizdik.
- Bul talaptyń kúshi tek mektep ishinde, sondyqtan oqýshylar sabaqtan shyqqan soń oramaldy qaıta taǵýyna bolady. Múftııat bolýy kerek deı me? Tap bir ıslam memleketinde ómir súretin sekildi. Sanalary tómen, kózderi qarańǵy, ıslam týraly alyp otyrǵan málimetteri de óte tómen. Zańnyń 13-pýnktinde «din atrıbýttary bolmaıdy» dep jazylǵan, - deıdi ákimdik ókili.
Onyń sózinshe, «hıdjabty sheshýge qatysty eskertý bolatyny jaıly ata-analarǵa aldyn ala kórsetilgen, olar qoldaryn qoıyp, zańmen tanysqan».
- Aqtóbe sııaqty eshbir túsindirý jumysyn júrgizbeı, (mektep) esigin jaýyp, birden toqtatsaq maqul eken. Taldyqorǵan qalasyndaǵy barlyq mamandy jınap, túsindirý jumystaryn júrgizdik. Bir apta ýaqyt berildi, - deıdi Kúlzına Esenqyzy.
Maman oqýshylar hıdjabyn sheshýi úshin ata-analar balalaryna muny durys túsindirýi kerek dep esepteıdi.
- Osy kúnge deıin oramalyn sheshtirgen tórt ata-ananyń basqalardan aıyrmashylyǵy bar ma? Eki myńǵa jýyq bala oqıtyn basqa mektepterde birde-bir bala hıdjab kımeıdi. Juma saıyn meshitke myńdaǵan adam kiredi. Olardyń bári balalaryna hıdjab kıgizip qoıyp pa? Logıka qaıda? - deıdi ákimdik ókili.
Azattyq jınalys ótkizgen komıssııa quramyna kimder kirgeni men «áńgimelesý» qansha mektepte bolǵany jaıly Taldyqorǵan qalasynyń bilim bólimine suraý saldy. Qalalyq bilim bóliminiń basshysy Jandos Joldyhanovtyń jazýynsha, balalary hıdjab kıetin ata-analarmen «toptyq jáne jeke túsindirý túrindegi kezdesý-áńgimelesý» qalanyń on mektebinde ótken. Jaýapta komıssııa quramyna Almaty oblystyq bilim basqarmasy, qalalyq prokýratýra, din salasyndaǵy máselelerdi ońaltý jáne keńesshilik qyzmet bólimi, qalalyq bilim bólimi, qamqorshylyq keńesi, ata-analar komıteti men mektep ákimshiligi ókilderi kirgeni jazylǵan. Ol Taldyqorǵan mektepterinde oqıtyn 29 qyz balanyń hıdjab kıetinin jetkizdi. Azattyqtyń «ata-analar «qyzdaryńyzdyń oramalyn sheshińizder» degen talapty qalaı qabyldady?» degen suraǵyna bilim bólimi «reakııa ár túrli boldy: «meshitte ımam olaı aıtqan joq», «Qytaıda zań qatal bolǵan soń, osynda kóship kelip edik», «Zańnan Quran joǵary», «Óz zańgerimizden suraımyz», «Jeke sheshim qabyldaý quqyǵymyz bar, solaı sheshtik» dep jaýap bergenin aıtty.
«BILIKTIŃ ÓZ QATESIMEN KÚRESI»
Azattyq sóılesken sarapshylar mektep ishinde hıdjab kııýge tyıym salýdy qoldaǵanymen, oramaldy sheshý talabyn ár túrli baǵalaıdy. Biri muny «naqty bir dinı topqa qarsy kúres» dese, basqasy «ıslam zańdaryna qaıshy sheshim» dep esepteıdi.
Dintanýshy Dosaı Kenjetaı «memleket hıdjab sekildi dinı atrıbýtrıkany agressıvti sıpatta kıip júrgenderdiń jolyn kesip jatyr» dep paıymdaıdy.
- Mektepte oramal kııýge tyıym - ıslamǵa qarsy shabýyl emes, memlekettiń qaýipsizdik máselesine qatysty sharalary. Bizdiń qoǵamǵa salafı-ýahabıler enip ketken. Endi bılik ózi jiberip alǵan qubylysyn óz qolymen toqtatýǵa kiristi, - deıdi ol.
Mamannyń aıtýynsha, keıbir radıkalızmge beıim ıslamdyq dinı aǵymdar Qazaqstanǵa 1993 jyldary eptep kirip, 2008 jyldan bastap taraı bastaǵan.
- Sol on jylda bul baǵyt negatıvti qyrlaryn kórsetti. Hıdjab daýy bolyp jatqan aımaqtarda osy baǵyttaǵy ata-analar kóp. Olar zańnyń yqpalyn sezse, esi kirer, - dedi dintanýshy Azattyqqa.
«PARYZǴA TYIYM SALÝ DURYS EMES»
Azattyq sóılesken jáne bir maman – teolog Qaırat Qurmanbaev «hıdjab qoǵamda lezde daý týdyratyn óte názik taqyrypqa aınalǵanyna» siltep, bastapqyda pikir bildirýge yqylasty bolmady. Biraq ol «hıdjabqa tyıym salý ıslam qaǵıdalaryna qaıshy ekenin» aıtyp, «mekteptegi tyıymdardy radıkaldyq toptarmen kúresý amaly» dep sanaıtynyn jetkizdi.
- Qazir Qazaqstanda tanymdyq-ǵylymdyq dindarlaný emes, soqyr senim men jetekke erý, «dinniń talaptaryn oryndaımyz» dep shekten shyǵý sekildi emoıonaldyq dindarlaný proesi júrip jatyr. Olardyń keıbiri dástúrdi joqqa shyǵardy. Memlekette solarǵa qarsy «dástúrli ıslam» túsinigi de osydan paıda boldy, - deıdi ol.
Mamannyń sózinshe, "ıslam paryz etken nársege tyıym salý durys emes ári mundaı birjaqty áreket radıkaldy toptardyń memleketke óshpendiligin, zaıyrly júıege kózqarasyn asqyndyrady, sondyqtan memleket muny sheshýdiń balama joldaryn tabýy kerek.
Balıǵatqa jetip, hıdjab kıgen soń kóbi qaıta sheshpeıdi. Ia mektepke múldem barmaıdy, ıa kóship ketedi. Bul bizdiń demografııamyzǵa da syn,
- Barlyǵy bir aýyzdan qabyldaǵan dinı paryzdy joqqa shyǵarýdan saq bolýlary kerek. Ol – qaýipti. Musylmandar astyrtyn qımyldaryn bastaýy múmkin. «Memleket quqymyzdy shektedi» dep [shetke] kóshedi ıa halyqtan kegin ala bastaıdy, - deıdi maman.
Islamtanýshy «halyqtyń az ǵana bóligi hıdjab kıetinin» eskertedi.
- Basym jurttyń tynyshtyǵy men múddesi turǵanda, memleket oramalmen kóshede júrýge bolmasa jumys ornynda taǵýǵa emes, tyıymdy tek mektep sheńberine salyp, máseleni osylaı sheship otyrǵanyna shúkir aıtýymyz kerek, - deıdi ol.
Azattyq tilshisi ekstremızmniń aldyn alý salasynda kadrlardy qaıta daıarlaý ınstıtýtynyń dırektory qyzmetin qosa atqaratyn mamannan «Oramal taqqan oqýshylar endi ne isteýi múmkin?» dep surady. Sarapshy «Qazaqstannyń batysynda mektep ishinde oramal taǵýǵa tyıym salynǵan soń balalaryn Túrkııa men Qyrǵyzstanǵa oqýǵa jiberip jatqandar ıa ózderi shetelge kóship ketip jatqan otbasylar baryn» aıtty.
- Balıǵatqa jetip, hıdjab kıgen soń kóbi qaıta sheshpeıdi. Ia mektepke múldem barmaıdy, ıa kóship ketedi. Bul bizdiń demografııamyzǵa da syn, - deıdi maman.
Bıylǵy hıdjab daýy Aqtóbe oblysynda qyrkúıekte 200-ge tarta oramaldy oqýshyny mektepke kirgizbegen soń bastalǵan. Aqpannyń 3-indegi derek boıynsha, Aqtóbe oblysynda 177 oqýshy "oramal daýyna" baılanysty mektepke bara almaı otyr. Olardyń arasynda qyzdaryn Reseıge oqytýǵa bekingender de bar. Daý bastalǵaly onǵa jýyq ata-ana mektep ákimshiligin sotqa bergen: shaǵymdanýshylardyń aldy jeńilip, keıbiri aıyppul tóleýge mindettelip jatyr.
azattyq.org
