Qūrylys — oblys ortalyǧynan 400 şaqyrym qaşyqtyqta ornalasqan auyl. Mūnda 200-ge juyq tütın bar. Eldı meken halqynyŋ denı mal şaruaşylyǧymen ainalysady. Tūrǧyndardyŋ köp bölıgı malyn kezekpen baǧady. Är kün saiyn taŋerteŋ malyn örıske aidap, keşke kütıp alady. Tölesın Janpeiısova üş jyldan berı jaldanyp mal baǧady. Mal baǧuǧa mümkındıgı nemese adamy joq tūrǧyndar qoişy kelınşekke eŋbegın tölep, qoi-eşkılerın baqtyrady. Jazdyŋ ystyǧynda, küzdıŋ suyǧynda maŋdai terımen adal nan tauyp, balalaryn ösırıp otyrǧan qoişy kelınşekpen tıldesken edık. Älqissa...
— Tölesın, sız oblys ortalyǧynan şalǧai jatqan auylda tūrady ekensız. Bügıngı auylyŋyzdyŋ jaǧdaiyn, tūrmys-tırşılıgın aityp berseŋız.
— Men oblys ortalyǧynan 400, al audan ortalyǧynan 45 şaqyrym qaşyqtyqtan ornalasqan Qūrylys auylynda tūramyn. Auylymyzda tūrǧyndar negızınen mal şaruaşylyǧymen ainalysady. Mūnda orta mektep, klub, kıtaphana, medisinalyq ambulatoriia jäne balabaqşa bar. Juyrda auylymyzǧa gaz kelıp, endı beinetımız azaiatyn boldy dep quanyp jatyrmyz. Äzırge gaz auyldyŋ şetıne kelıp tūr, üilerge endı tartylmaq. Qazır auyldaǧy tūrǧyndardyŋ barlyǧy üilerıne jöndeu jūmystaryn jürgızıp, gaz qūbyrlaryn kırgızuge äzırlenıp jatyr. Būl — bızdıŋ köpten kütken quanyşymyz. Būǧan deiın är jaz-küz ailarynda qysqa otyn daiyndap, tezek-qi jinaitynbyz. Üide peş jaǧyp, kün jylynǧanşa kül tasydyq. Mıne, endı osy beinetten arylatyn boldyq. Auylymyzda auyzsu, jaryq, ūialy bailanys, internet — bärı bar. Auyzsu auylymyzǧa osydan on şaqty jyl būryn tartyldy. Jalpy auyldyŋ jaǧdaiy jaqsy, halyqtyŋ tūrmysy da jaman emes. Byltyrdan bastap auylymyzda jaŋadan üi salyp jatqandardyŋ sany artty. Ärine, osyndai jaqsy bastamalar köŋıl quantady. Eŋ bastysy, auylymyzda ömır süru üşın barlyq jaǧdai bar. Tek erınbei eŋbek etseŋ bolǧany.
— Sız bırneşe jyldan berı jaldanyp qoi-eşkı baǧady ekensız. Būl käsıptıŋ qandai qiyndyǧy bar? Aiyna qanşa tabys tabasyz?
— Ökınışke qarai, qazır auylda mal baǧyp, taiaq ūstaudan tartynatyndar köbeidı. Maldyŋ beinetınen qaşatyn jastar bar. Asylynda, auylda mal baǧyp, eŋbek etken adam ǧana jaqsy ömır süredı. Qazaqta «Mal ösırseŋ, qoi ösır, paidasy onyŋ köl-kösır» degen naqyl söz bar. Sol siiaqty men de qoi-eşkı baǧudy üş jyldan berı käsıpke ainaldyrdym.
Jalpy men bala kezımnen maldyŋ ışınde ösken janmyn. Olai deitınım, menıŋ ata-anam — ömır boiy mal baqqan jandar. Äkem 43 jasynda ömırden öttı. Soǧan deiın äkem mal baǧyp, eŋbek ettı. Anam qazır zeinet demalysynda, degenmen älı de üi şaruasyna aralasady. Al ülken apam Gülmira köp jyl auyl jūrtynyŋ malyn baqty. Kezekke şyǧyp, siyr, qoi-eşkı baǧyp, otbasyn asyrady. Qandai qiyndyq bolsa da moiymai, balalaryn ösırıp, qazır körgen beinetınıŋ zeinetın körıp otyr. Balalary üilenıp, nemere süiıp, bügıngı künı otbasy, oşaq qasynda.
Qoi-eşkı kezegı, negızınen, är tütınge aiyna üş ret keledı. Bügıngı künı auylymyzda kezek baǧu üş audanǧa bölınedı. Men sol üş audannyŋ bıreuınıŋ malyn baǧamyn. Şamamen 300-ge juyq ūsaq mal bar. Köbıne üide mal baǧatyn balasy nemese mümkındıgı joq adamdar jaldap kezek baqtyrady. Şılde aiynan bastap bır küngı «jūmysymnyŋ» aqysyn 4 myŋ teŋgege köterdım. Sebebı osyndai aptap ystyqta mal baǧu öte qiyn.
Biylǧy quaŋşylyqtyŋ saldarynan auyl maŋynda jaiylym da joq, şöp sūiyq, jer qūnarsyz. Sondyqtan maldy jaiu üşın auyldan alysqa ūzauǧa tura keledı. Maldy jaiau jürıp baǧamyn. Biyl auylǧa jauyn-şaşyn tüspegen soŋ maldyŋ jaǧdaiy da naşar, ūsaq mal älsız. Jalpy biylǧy jyly quaŋşylyqtyŋ kesırınen şarua jaqsy bolmai tūr. Mal ışetın su joq, şöp te qymbattap kettı. Bügıngı künı auyldaǧy şarualar şöptıŋ bır bumasyn 7 myŋ teŋgege satyp jatyr.
Ortaşa alyp qarasaq, ai saiyn kemınde 10-15 kezek baǧamyn. Är kezekke 4 myŋ teŋgeden alamyn. Endı özıŋız eseptei berıŋız. Söitıp otbasymdy asyrap, balalarymdy oqytyp otyrmyn.
— Neşe balaŋyz bar? Olar sızge mal baǧuǧa, üi şaruasyna kömektese me?
— Üş ūlym bar. Ülkenı 9-synypta oqidy. Ortanşy ūlym — 8-synypta. Al kışkentai ūlym biyl 6-synypqa barady. Üşeuı de maǧan qolǧabys etedı. Jazǧy demalys kezınde ülken ekı ūlym qoi baǧady. Olar taŋerteŋ erte tūryp, qoi-eşkını örıske aidap ketedı. Tüs mezgılı jaqyndaǧanda özım şyǧyp, olardy üige kerı qaitaramyn. Osylaişa kün ūiasyna batuǧa az qalǧanşa özım maldy jaiyp kelemın. Jalpy balalarym tılalǧyş, eŋbekqor, senımdı. Şarşaǧan kezımde maldy keide özderı de baǧyp keledı. Alaida jauapkerşılıktı öz moinyma alǧan soŋ, örıske balalardy bır auysymǧa ǧana jıberemın.
Mıne, jaŋa oqu jyly da jaqyndap qaldy. Endı qyrküiekten bastap üş balam da oquǧa kırısedı. Sondyqtan qoi kezektı endı jalǧyz özım baǧamyn. Kün suyp, halyq maldy qoraǧa ūstaǧanşa, osy käsıbımdı toqtatpaimyn. Al qys ailarynda auyldaǧy äkımdıkte ot jaǧamyn. Ärine, mal baǧu, ot jaǧu siiaqty kündelıktı bıtpeitın tırlıkten şarşaisyŋ. Degenmen balalarymnyŋ bolaşaǧy üşın aianbai eŋbek etuım kerek. Adal eŋbek etıp, olardy jetkızuge tiıspın.
— Örıste qoi-eşkı tuyp nemese auyryp qalǧan kezde ne ısteisız? Tūrǧyndar tarapynan osy künge deiın jūmysyŋyzǧa köŋılı tolmai, şaǧym aitqandar boldy ma?
— Örıste ūsaq mal tusa, tölın maldyŋ iesıne äkelıp beremız. Eşkıler jylyna bırneşe ret töldeidı ǧoi. Kei kezderı töldegen eşkılerdı laǧymen bırge alyp jürıp, «üiıne» jetkızgenşe kütım jasaǧan kezderımız boldy. Jaz ailarynda maldyŋ töldep, qatarǧa qosyluy asa qiyn emes. Küz ailarynda, äsırese, kün suytqan kezeŋde būl tūrǧyda bıraz qiyndyqtar bolatyny ras. Qatty jauyn-şaşynnan maldyŋ yqtap ketuı, tūiaǧy jüruge jaramsyz nemese qūiryǧy qūrttaǧan qoilardyŋ jürmei qaluy, taǧy basqa jaǧdailar boluy mümkın. Degenmen onyŋ bärın jeŋıp şyǧuǧa bolady. Bastysy, öz käsıbıŋdı adal, jauapkerşılıkpen atqara bılu kerek.
Menıŋ üş jyldyq täjıribemde auyl adamdary eşqandai şaǧym aitpady. Ärine, keide balalarǧa eskertu jasap jatatyndar bolady. Ondai jaǧdaida men balalaryma özgenıŋ malyn baǧu ülken jūmys, jauapkerşılık jäne eŋbek ekenın tüsındıremın. Jalpy mal baǧu — üzdıksız jūmys. Onyŋ beinetı de, zeinetı de bar. Menıŋ bıletınım, kündız-tünı eŋbek etıp, adal nan tapsaŋ, maqsatyŋa qol jetkızesıŋ. Al maqsatyna qol jetkızgen adam qaşan da baqytty.
— Äŋgımeŋızge raqmet!
Qoi-eşkı kezegı, negızınen, är tütınge aiyna üş ret keledı. Bügıngı künı auylymyzda kezek baǧu üş audanǧa bölınedı. Men sol üş audannyŋ bıreuınıŋ malyn baǧamyn. Şamamen 300-ge juyq ūsaq mal bar. Köbıne üide mal baǧatyn balasy nemese mümkındıgı joq adamdar jaldap kezek baqtyrady. Şılde aiynan bastap bır küngı «jūmysymnyŋ» aqysyn 4 myŋ teŋgege köterdım. Sebebı osyndai aptap ystyqta mal baǧu öte qiyn.
Biylǧy quaŋşylyqtyŋ saldarynan auyl maŋynda jaiylym da joq, şöp sūiyq, jer qūnarsyz. Sondyqtan maldy jaiu üşın auyldan alysqa ūzauǧa tura keledı. Maldy jaiau jürıp baǧamyn. Biyl auylǧa jauyn-şaşyn tüspegen soŋ maldyŋ jaǧdaiy da naşar, ūsaq mal älsız. Jalpy biylǧy jyly quaŋşylyqtyŋ kesırınen şarua jaqsy bolmai tūr. Mal ışetın su joq, şöp te qymbattap kettı. Bügıngı künı auyldaǧy şarualar şöptıŋ bır bumasyn 7 myŋ teŋgege satyp jatyr.
Ortaşa alyp qarasaq, ai saiyn kemınde 10-15 kezek baǧamyn. Är kezekke 4 myŋ teŋgeden alamyn. Endı özıŋız eseptei berıŋız. Söitıp otbasymdy asyrap, balalarymdy oqytyp otyrmyn.
— Neşe balaŋyz bar? Olar sızge mal baǧuǧa, üi şaruasyna kömektese me?
— Üş ūlym bar. Ülkenı 9-synypta oqidy. Ortanşy ūlym — 8-synypta. Al kışkentai ūlym biyl 6-synypqa barady. Üşeuı de maǧan qolǧabys etedı. Jazǧy demalys kezınde ülken ekı ūlym qoi baǧady. Olar taŋerteŋ erte tūryp, qoi-eşkını örıske aidap ketedı. Tüs mezgılı jaqyndaǧanda özım şyǧyp, olardy üige kerı qaitaramyn. Osylaişa kün ūiasyna batuǧa az qalǧanşa özım maldy jaiyp kelemın. Jalpy balalarym tılalǧyş, eŋbekqor, senımdı. Şarşaǧan kezımde maldy keide özderı de baǧyp keledı. Alaida jauapkerşılıktı öz moinyma alǧan soŋ, örıske balalardy bır auysymǧa ǧana jıberemın.
Mıne, jaŋa oqu jyly da jaqyndap qaldy. Endı qyrküiekten bastap üş balam da oquǧa kırısedı. Sondyqtan qoi kezektı endı jalǧyz özım baǧamyn. Kün suyp, halyq maldy qoraǧa ūstaǧanşa, osy käsıbımdı toqtatpaimyn. Al qys ailarynda auyldaǧy äkımdıkte ot jaǧamyn. Ärine, mal baǧu, ot jaǧu siiaqty kündelıktı bıtpeitın tırlıkten şarşaisyŋ. Degenmen balalarymnyŋ bolaşaǧy üşın aianbai eŋbek etuım kerek. Adal eŋbek etıp, olardy jetkızuge tiıspın.
— Örıste qoi-eşkı tuyp nemese auyryp qalǧan kezde ne ısteisız? Tūrǧyndar tarapynan osy künge deiın jūmysyŋyzǧa köŋılı tolmai, şaǧym aitqandar boldy ma?
— Örıste ūsaq mal tusa, tölın maldyŋ iesıne äkelıp beremız. Eşkıler jylyna bırneşe ret töldeidı ǧoi. Kei kezderı töldegen eşkılerdı laǧymen bırge alyp jürıp, «üiıne» jetkızgenşe kütım jasaǧan kezderımız boldy. Jaz ailarynda maldyŋ töldep, qatarǧa qosyluy asa qiyn emes. Küz ailarynda, äsırese, kün suytqan kezeŋde būl tūrǧyda bıraz qiyndyqtar bolatyny ras. Qatty jauyn-şaşynnan maldyŋ yqtap ketuı, tūiaǧy jüruge jaramsyz nemese qūiryǧy qūrttaǧan qoilardyŋ jürmei qaluy, taǧy basqa jaǧdailar boluy mümkın. Degenmen onyŋ bärın jeŋıp şyǧuǧa bolady. Bastysy, öz käsıbıŋdı adal, jauapkerşılıkpen atqara bılu kerek.
Menıŋ üş jyldyq täjıribemde auyl adamdary eşqandai şaǧym aitpady. Ärine, keide balalarǧa eskertu jasap jatatyndar bolady. Ondai jaǧdaida men balalaryma özgenıŋ malyn baǧu ülken jūmys, jauapkerşılık jäne eŋbek ekenın tüsındıremın. Jalpy mal baǧu — üzdıksız jūmys. Onyŋ beinetı de, zeinetı de bar. Menıŋ bıletınım, kündız-tünı eŋbek etıp, adal nan tapsaŋ, maqsatyŋa qol jetkızesıŋ. Al maqsatyna qol jetkızgen adam qaşan da baqytty.
— Äŋgımeŋızge raqmet!
Äŋgımelesken Danagül BAIMŪQAŞ,
«Adyrna» ūlttyq portaly.
