Qarakereı Qabanbaı batyrdyń týǵanyna 325 jyl

3603
Adyrna.kz Telegram

Bıyl Qarakereı Qabanbaı batyrdyń týǵanyna 325 jyl toldy. Aıtýly mereıtoı aıasynda Astana, Almaty qalalarynda, Almaty, Shyǵys Qazaqstan oblystarynda aýqymdy sharalar josparlandy. Osyǵan oraı BAQ betterinde babamyzdyń arǵy atalarynan, ómirinen, ósken ortasynan kópshilikke keńinen tanys emes papaqtaryn jarııalap otyrýdy jón sanadyq.             

QABANBAI BATYRDYŃ BABASY – TOQTARQOJA

Qarakereı Qabanbaı batyrdyń arǵy atalary, olardyń sol tustardaǵy tarıhı oqıǵalarǵa, qoǵamdyq proesterge aralasýy, ózderi ómir súrgen ortalardaǵy saıası, áleýmettik orny, ósip-óngen topyraǵy turǵysynda tııanaqty zerttelgen, taban tirer derekteri jetkilikti, tushymdy eńbek áli jazyla qoıǵan joq. Al ár túrli ańyz, shejire, ádebı dúnıeler tarıhı shyndyq bola almaıdy. Qarakereı Qabanbaı batyrdy biz bolashaq urpaqqa ańyzdan ajyratyp, arshyp, naqtyly tarıhı tulǵasyn qalyptastyryp, berýimiz qajet. Sebebi, aýyzsha dúnıe qashan da kemshin. Onyń ústine ol ara-tura shejireni aıtýshynyń yńǵaıyna burylyp, jekelegen rýdyń, toptyń, jeke adamdardyń soıylyn da soǵyp ketedi. Jalpy ulttyq múdde, keıde, rýlyq múddeniń tasasynda qalady.

Osy olqylyqtardy toltyrý úshin áńgimeni shejireden, ony taldaýdan bastaıyq. Shejire arqyly jazba tarıhqa keleıik. Salystyraıyq.

Qazaq shejiresinde musylmandyq bastaý alǵy kezekte turady. Mysaly, Aqtaılaq bı shejiresinde qazaq Ánnes sahabadan taraıdy. Sóıtip, barsha qazaqty arabtan, Muhammed paıǵambardyń  sahabasynan órbitedi. Musylmandyq jolǵa túsedi.Ary qaraı osy Ánnes sahabadan qazaqty týǵyzyp, odan «Aqarys, Bekarys, Janarys úsheý týady. Bekarystan – Daıyrqoja, Momynqoja, Smaǵulqoja, Qońyrat, Qosymqoja, Qypshaq altaý... Momynqojadan – Naıman, Naımantaı ekeý. Naımannyń balasy Toqmaq degen jalǵyz uly ólip, Aqsulý 18 jasynda jesir qalady» deıdi. (Aqtaılaq bı. Almaty, 1991j. 64-65-better). Budan ári bar naımanǵa belgili toqsan úshinde tósek jańǵyrtqan Ókiresh Shal oqıǵasy aıtylady.

Ókiresh Shal HIV-HV ǵasyrda ómir súrgen degen tujyrymdy ǵylymı orta maquldady. Endi qarańyzshy, sahabalardan Ókiresh shalǵa deıin mólsheri 700-jyldaı ótýi tıis. Sonda Ánnes sahaba eń kemi 700 jyldaı ómir súrýi kerek. Adam osynsha jasaı ma? Onyń ústine VI-ǵasyrda, naq sol sahabalardyń tusynda, naıman Aryq Buqa, Semiz Buqa bastaǵan úlken memleket. Endeshe, shejirege súıensek, osy naıman HIÚ ǵasyrda qaıta týýy tıis. Bul múmkin be? Árıne, jańylys. Naımannyń arabqa eshqandaı qatysy joq. Arab bizden áldeqaıda kenje. Ar jaǵymyz -ǵun, saq, ortamyz-Kók Túrik, búginimiz-qazaq. Endeshe, shejire tarıhı shyndyq emes.

Kelesi shejireshi-Shákárim qajy Qudaıberdıev. Qajy ata naımandardy Ánnes sahabadan emes, Sofy myrzadan taratady. Sofy myrzadan Ókireshti týdyrady. Qajy ata Sofy myrzany, onyń balasy-mys Ókiresh Shaldy 1621 jyldary ómir súrgen degenge súıeıdi. Bul asa qısynsyz. Sebebi, 1621 jyldary Ókireshtiń dúnıeden ozǵanyna 200 jyldaı ótken,ári naıman memleketi VI ǵasyrda derbes saıası, qoǵamdyq qurylym. Shákárim qajy naımandy on ǵasyrǵa kenjeletti. Mine, shejireniń «tarıhı dáldigi» osyndaı. Bizge tanys ózge shejireler de  kemisten aıaq alǵyzbaıdy. Sóıtip, Aqtaılaq bı men Shákárim qajy shejiresi, sol sııaqty basqa da shejirelerdiń naıman tarıhynan ǵylymı dáıekti dálel, aqparat bere almaıtynyna kóz jetkizemiz. (Shákárim Qudaıberdıev.Túrkilerdiń, qyrǵyzdardyń, qazaqtardyń jáne handar áýletiniń shejiresi. Almaty. «Jazýshy», 1990 j. 73-74-b.b.)

Qurbanǵalı Halıdıdiń shejiresin de sóz etsek, artyqtyq etpes. Halıdı da naımandy «Naıman» atty adam-jeke tulǵa retinde ataıdy. Sóıtip, alǵashqy eki shejireshiniń qateligin túp-túgel qaıtalaıdy. Ol kisi bylaı jazady «Orta Júzdiń ózinen, ıakı balasynan Naıman týǵan. Naımannyń balasy-Ókiresh...» Halıdı da el ortasyndaǵy úzin-julqyn, salystyrmasy, aıqyndamasy joq, estigenin jazyp alǵany kórinedi. (Halıdı Q.Taýarıh Hamsa (Bes tarıh) Almaty, 1992 j. 94-b.)

Ańǵarsańyz, atalyp otyrǵan úsh shejire úsh jaqqa tartyp barady. Bul tańdanatyn nemese synap, mineıtin nárse emes. Shejirelerge tán olqylyq. Aýyzsha berilgen aqparattardyń barlyǵyna ortaq jaǵdaı-norma. Shejiredegi jetimsizdik, shejireshilerdiń derekteriniń osyndaı ala-qulalyǵy Qarakereı Qabanbaı batyrdyń ǵumyrnamasynda da mol. Aqtaılaq bıdiń, Shákárim qajynyń, Qurbanǵalı Halıdıdiń shejireleri búginge jetken shejirelerdiń kónesi bolyp tabylady. Endi osy shejirelerdiń Qarakereı Qabanbaı batyrdyń arǵy jaǵy týraly jazyp qaldyrǵanyn qarastyryp kóreıik.

Aqtaılaq bı shejiresi Saıbekhannan Toqtamyshan, odan Toqtarqoja, Tolymqoja, Qoıshyaǵa týdy deıdi. Saıbekhan kóp shejirelerde «Naımanbala» atalady, rýy aýyzǵa alynbaıdy. Bı ata ony qajet dep tappaǵan sekildi.  Sebebi, jazyp, aıtyp otyrǵany naıman shejiresi ǵoı. Toqtarqoja naımandy-«naıman» dep nesin jazsyn. Keıinnen Qarakereı Qabanbaı batyrdyń ar jaǵyn bireýler bura tartady dep oılamaǵan. Shejire boıynsha Saıbek pen Jupar qaıtys bolyp, elge jaý tıedi. Qashqyn bolǵan Toqtarqoja Qarakereı ishindegi Baıys bıge toqtap, jylqysyn baǵady. Aqtaılaq shejiresiniń uzyn-yrǵasy osyndaı.

Endi Shákárim qajy Qudaıberdıev atamyzdyń shejiresine toqtalaıyq. Bul maǵan tanys naıman shejireleriniń arasyndaǵy eń tolymsyzy, «áp» degennen balasy Qytaı ákesi Tólege (Tólegetaı dep bilińiz)  áke bolyp bastalady. On ata naıman segizge qysqaryp, Sadyr men Kókjarly aýyzǵa alynbaıdy. Kim, kimnen týdy-aıyryp alý asa qıyn. Bir jańylys, ekinshi jańylys... Sóıtip keledi de, aıaq astynan «Baıystyń qyzy Maqta sartqa (ózbekke) kúıeýge tıip, Erjigit, Baıjigit degen eki ul týdy. Erjigit ákesimen Túrkistanǵa ketti...» dep jáne qatelesedi. Aqıqatynda balalar: úlkeni-Baıjigit, kishisi-Janjigit. Bes Baıys, Muryn-Baıjigit, Baıjigit shejireleri-Baıjigit, Janjigitti ataýda bir izdi, eki pikir joq. Qajekeń burys ketken. Maqta-Erjigit esimdi ul týmaǵan. «Sartty» qaıdan shyǵarǵany jáne jumbaq. (Sh.Qudaıberdıev, Shejire... Almaty, 1990 j. 74-bet).

Kelesi shejire-M.Tynyshbaevtiki. Munda Tórt Tólegetaıdyń qara shańyraǵy Tórtýyldyń aıtylmaı qalýy shejireni Muhań ózi salǵan Túrkistan-Sibir temirjoly boıynan jazyp alǵan, shyǵystaǵy naımanǵa joly túspegen degen oıǵa shaqyrady. Temirjol boıynda búgingi kúnge deıin de tórtýyl aýyldary kezdespeıdi. Shejire naımandy birden Tólegetaıdan taratady. Jalqy uly Qytaı atalmaı Tólegetaıdan Qarakereı, Mataı, Sadyrdy týdyrady. «Aıtýlarǵa qaraǵanda» degen sózdi jıi paıdalanyp, jurttan jınaǵanyn eskertip otyrady. Toqtarqoja týraly «Toqtar degen qoja keldi» dep qysqa qaıyrady. Shejirege asa mán bermeıdi.

Mine, úsh shejire, ádettegideı, úsh derek  ustatty. Osylardyń eń kónesi Aqtaılaq bıden qalǵan mura. Endeshe, naq osy shejireden HVII ǵasyrdyń basynda, Toqtarqoja Baıys bıge kelgende qandaı eleýli oqıǵalar ótkenin jınaqtap, zerttep kóreıikshi.1692 jyly týǵan Qarakereı Qabanbaıdan Toqtarqojaǵa deıin tórt ata-mólsheri 100 jyl. Sonda Toqtarqoja 1590 jyldardyń ar jaq, ber jaǵynda ómirge kelgen. Ol Baıys bıge saqa jigit-otyzdardan asqan  shaǵynda, bizge belgisiz (ázirshe) bir sebeppen qatyn-balasyn tastap, eki inisimen qashyp keledi. Bul-shamamen 1625-1630 jyldar.

Naıman shejiresiniń naq osy kezeńdegi jaı-japsaryn muqııat zertteseń, tań-tamasha oqıǵalarǵa kezigesiń.

1.Tashkent, Samarqan, Buqara, Horezmge naıman-Sarjomart pen Baıys bı osy kezde únemi saýda toǵanaǵyn aparyp júredi. Bul bar shejirede aıtylady. Ol elderdiń saltynda uzaq shamaǵa kelgen azamat ýaqytsha úılenýge mindetti bolypty. Sol sebepti Baıys bı de sońǵy barysynda qatyn alady-mys. Atamyzdyń egdelengen kezi. Jaryqtyq aıaq asty Saryarqadaǵy Qaraǵash-Jaltyrkól-Qazanshuńqyrda otyrǵan eline qaıtpaq bolǵanda kelinshegi:

-Bıeke, aıaǵym aýyr,-depti.

-Má, mynaý-meniń taqııam. Ul týsa, atyn Baıǵana qoıasyń. Qyz týsań, óziń bil. Ombydan beri, Qyzyljardan ary otyrmyz. Izdep, tabarsyńdar. Taqııamdy el tanıdy,-dep, jolǵa shyǵyp ketedi. Sýyt ketedi. Áńgime uzaq. Qysqarta aıtaıyq. Er jete Baıǵana men anasy Baıys bıdi izdep, tabady. (Qarakereı shejiresi. S.Amandyq, Almaty, 1998 j. 22-23b). Baıǵana joldasy Bolatshyny erte keledi. (S.Amandyq. Qarakereı shejiresi, Almaty, 1998 j. 23-bet).

Qarakereıdiń úlken eki atasy Baıǵana men Bolatshy naımanǵa Toqtarqoja, Tolymqoja, Qoıshyaǵalarmen irkes-tirkes, bir mezgilde jetedi. Naımandarǵa qosylyp kete barady. Barlyǵy da Baıys bıdiń tusynda.

«Qazybekten Baǵanas, Toǵanas degen eki ul týady. Bul eki bala bir shabyndyda adasyp, qańǵyp ketip, Saryjomart izdep, Taqyny (Toǵanasty) Úrgenish degen qalada... taýyp... kókjal atyn berip alady. Sodan Toǵanas Kókjarly atanady... Baqyny (Baǵanasty) Buqara mańynda tanyp, býrasyn berip alady. Sodan Baqyny Býra atandyrǵan» (Aqtaılaq bı. Almaty 1991 jyl, 67-bet).

Ómirden erterek ozǵan, ǵylym doktory Ermek Sálimbaıdyń Býra shejiresinde Býradan ózine deıin 15 ata sanapty. Ár ataǵa tıesili 25 jyldy 15 ataǵa kóbeıtsek, 375 jyl shyǵady. Ermek 1966 jylǵy. Sonda 1966-dan 375-ti alsaq, Býra mólsheri 1590 jyldary týǵan. Bul Qarakereı Qabanbaı batyrdyń tórtinshi atasy Toqtarqoja týǵan merzimmen tustas. (E.Sálimbaı, Ata-baba tarıhynan. Almaty, 2007 j. 167-bet).

Baqy men Taqy (Býra men Kókjarly) qurby bolǵandyqtan, shejirege saı Kókjarly da sol shamada týǵany anyq. Bul da Baıys bıdiń tusy. Sonda Shejiredi aıtylatyn Baıǵana, Bolatshy, Kókjarly, Býra, Toqtarqojanyń týǵan merzimderi shamalas, barlyǵy qatar qurby. Bir shamada Baıysqa keledi.

Sóıtip, Baıys bı, Sarjomarttardyń tusynda naımanǵa bes rýly el kelip qosyldy. Olardyń ekeýi-Býra men Kókjarly-toǵyz ata bolyp otyrǵan qazaq naımandaryn on bir ataǵa jetkizdi. Úsheýi-Baıǵana, Bolatshy, Toqtarqojadan týǵan Baıjigit, «Bes Baıys» atalyp otyrǵan Qarakereıdiń Baıys butaǵyn segizge jetkizdi. Naq osy kezden qazaq naımandary Baltaly, Baǵanaly, Qarakereı, Mataı, Sadyr, Tortýyl, Kókjarly, Býra, Sarjomart, Teristańbaly, Dúrmen bolyp qalyptasty. Ańyzǵa sáıkes Býra men Kókjarlynyń búgingi ózbek jerinen kelip qosylýy-qazaq naımandarynyń shejiresin birjolata tuıyqtady. Kúni búginge deıin naıman qazaq ishinde osylaı ajyratylady. Qalǵandary ózbektený proesinen ótip, «ózbek» atalyp ketti. Biraq olar da tegin umytpaı «naımanbyz» deıdi. Al, Qarakereıdiń Baıys tarmaǵy 1600 jyldardyń basyna deıin Muryn, Syban, Qyrjy, Shórentaı, Aqymbet atalyp kelse, endi olarǵa Bolatshy men Baıǵana jáne Toqtarqojadan týǵan Baıjigit qosyldy. Bular búgingi kúnge osy qalpynda jetti. Qyzyǵy, segiz ata bolsa da, qazir «Bes Baıys» atalady. Túsingen shyǵarsyz. Eskerte keter bir jaıt-sol shaqtarda Kókjarly men Býra negizinen Ulytaýdy mekendegen syńaıly. Sarjomarttyń taýyp alyp, Arqadaǵy naımandarǵa  qosyp júrgeni ózbek jerinde bólinip qalǵan az ǵana toby bolsa kerek.

Atap aıtatyn bir jaǵdaı-«Toǵyz tańbaly, on bir ata Naıman» degende tek qana qazaq  halqynyń quramyndaǵy naımandardy atap otyrmyz. Bulardyń syrtynda ózbek, qyrǵyz, qaraqalpaq, túrkimen, ázirbaıjan, tatar, noǵaı, tipti, tájik ishinde de naımandar bar. Olardy da atap ketsek artyq bolmas: qyzyl, dúrben, qara, ókiresh, bostorǵoı, bazar, boldaı, chanteke, úshtaı, búıe, myrza, jýanbut, kókshi, quran, qashaı, býa, qasharqul, sar (sary) loqaı-naıman (tájikte), kún, jerde,páski (kishkene), katta (úlken). Ázirge meniń kezdestirgenderim-osylar. Qyrǵyzda Oshtaǵy naımandarda meıman boldym. Tájik naımandarymen eki jyl aralastym. Ózbek naımandarymen toǵyz jyl baryp-kelýdemiz. Noǵaı, tatar naımandarymen 2003 jyly kezdestim.

Sonymen, Baıys bıdiń tusyndaǵy 1620-1640 jyldary ózge ulttardyń quramynda qalyp qoıǵan naımandardyń úlken toptary qazaq naımandaryna qosyldy. Qazaq naımandarynyń ózge ulttardaǵy naımandardan oqshaýlaný proesi aıaqtalyp, Qazaq naımandary tolyqtaı qalyptasty, bul tarıhı úrdis tııanaqtaldy. On bir ata naıman qazaq atandy. Tarıhı faktiler, shejire derekteri osyndaı tujyrym jasaýǵa jeteleıdi.

Óz basym «Baqy men Taqy joǵalyp, tabyldy», «Baıǵana taqııa alyp, Bolatshyny erte keldi» degenge onsha-munsha senbeımin. Kókjarly men Býra- álimsaqtan VI-VII ǵasyrdan naımanmen qatar jasasyp kele jatqan kóne, baǵzy rýlar. Ataýlary ózgerip otyrsa, ol basqa áńgime. On bir ata naımannyń kez kelgeni yqylymnan tamyr tartady. Shejire oqıǵany dál taba almasa, ony birneshe ǵasyrǵa azaıtyp ta, kóbeıtip te jiberedi. Mysaly, Aqtaılaq bı shejiresinde «Naımannyń áýlıe kelini Belgibaıǵa úshinshi áıel áperedi... Budan Baǵanaly, Baltaly degen el taraıdy» deıdi. (Aqtaılaq bı, 67-bet). Belgibaı-Ókireshtiń jalqy uly. Mólsheri, HV ǵasyrdyń ortasynda týady. Olaı desek, Baǵanaly men Baltaly shejirege saı HV ǵasyrdyń jetpisinshi jyldary týýy tıis. Alaıda, shejireniń osy tusy-túbegeıli qate.

Búgingi naıman-baǵanalylar ózderin Ketbuqadan taratady. Ol-Joshy hannyń, Qulaǵý hannyń bas qolbasshysy, «Aqsaq qulan» kúıiniń avtory, Joshy ólimin Shyńǵyshanǵa jetkizýshi ataqty kemeńger. Iran, Irak, Sırııa, Izraıl jerlerin basyp alǵan Uly qolbasshy, Evreıdi 10 jyl bıleıdi. Osy Ketbuqa danyshpan 1260 jyly kúzde, 80-ge taıanǵan shaǵynda maıdan ústinde Qutyz sultannyń qolynan qaza tapqany anyq. (T.Jurtbaı Dýlyǵa, Almaty, 2007 jyl, 387-bet). Áne, aýyzeki shejire men tarıhı jazba derekterdiń aıyrmasy.

Endi Kókjarly, Baıǵana, Bolatshy týraly óz oıymdy aıtýdyń reti keldi bilem. Menińshe, qazaq handyǵy nyǵaıyp, jeri keńigen soń qazaq quramyndaǵy naımandardyń basshylary-Baıys bı, Sarymyrza (Sarjomart) qatarly el aǵalary týys qamyn jep, Tashkent, Samarqan, Buqara, Horezm, Úrgenish, Hıýada qalyp qoıǵan naımandardy jıystyryp, qazaq handyǵyna kóshirip ákelip júr. Jalpy ulttyq, memlekettik mańyzy asa zor jumys atqarǵan.

Endi Toqtarqoja oralaıyq. Shejireler onyń atasy Naımanbalanyń Horezmde,Shaıbanıtterde amanatta bolǵanyn jazbaı aıtady. Ábilhaıyr handyǵynyń «kóshpeli ózbekter» qaýymdastyǵyndaǵy naımandar  sol zamanda orasan zor kúshke ıe edi. Onyń sebebin M.Tynyshbaev naımandardyń adam sanynyń moldyǵymen túsindiredi. Al, Shıbandar degen kim? Oǵan ǵalymdar bylaı jaýap beredi. «Shıban ulysynda ómir súrgen naımandardyń bir toby basqa da túrki jáne mońǵol tildes taıpalarmen birge ortaq ataýǵa ıe boldy. Ol shıbandyqtar degen ataý» (Naıman. Almaty 2008 j. 2 kitap, 28-bet). N.A.Arıstov budan da ary ketedi. Álem moıyndaǵan ǵalym mynadaı derek ustatady: «...nastoıaımı ýzbekamı bylı tolko drýjıny, prıbyvshıe s Sheıbanıdamı, zerna etıh drýjın doljny bylı sostavlıat glavnym obrazom ostatkı «korennogo» mongolskogo voıska Djýchı; etı rody ýıas-dýrmen, kııat, kýngrat, ýıshýn, naıman»...Qazaqshasy-«Naǵyz ózbekter dep Sheıbandarmen birge kelgen áskerdi aıtady. Olardyń túp negizin Joshy hannan qalǵan ejelgi myńǵul jasaǵy qurady. Olar:  uıas-dúrmen, qııat, qońyrat, úısin, naıman rýlary edi.»  (N.A.Arıstov. Ýsýnı ı kırgızy ılı kara-kırgızy. Bıshkek. 2001 g. 370-str)(N. A. Arıstov. Úısinder men qyrǵyzdar jáne qara qyrǵyzdar. Bishkek. 2001 jyl, 370 bet)

Atalyp otyrǵan Sheıban qazaq arasynda Sáıben, Seıbaq, Sháıben, Sádibek dep te nyspylanady. Qabanbaı batyrdyń arǵy jaǵy týraly

«Atamyz Toqtarqoja Sáıbekhannan,

Kezinde ozǵan eken myń men sannan»

degen joldardyń túpki, umyt bolǵan maǵynasy endi túsinikti boldy. Naıman balanyń Sáıbektiń-Shıbandardyń han saraıynda óskenin, onyń naıman eltutqasynyń balasy ekenin shejire osylaısha, aýyz ádebıetiniń, aýyzsha shejireniń normalaryna sáıkes aýystyra saqtap qalǵan. Naımanbala ósken han ordasy Úrgenish-Horezmde. Shákárim qajynyń Toqtarqojany «ózbek-sart» deýiniń sebebi osy.Tipti, búgin de, uıatta bolsa aıtaıyq qytaıdan, myńǵuldan, qaraqalpaqtan kelgen qazaqtardy qysqarta-qytaı, myńǵul, qaraqalpaq deımiz bar. Shákárimderden qalǵan yńǵaısyz úrdis áli bar. Kereı han men áz Jánibek sol kezdegi óz mekenimiz, qazirgi ózbek jerinen kóship, Shý boıyndaǵy Moǵol hany Esenbuqaǵa kelip qonystandy ǵoı. Shákárim qajy búgingi ózbek jerinen kóshken olardy «sart-ózbek» demeıdi. Toqtarqojany ǵana ataıdy.Sebebin túsiný qıyn. Shákárimuly Ahattyń  «Ákem shejiresinde biraz jańylys baryn aıtyp, túzetpekshi edi. Úlgermedi» degen eken. Demek qajekeń qateleskenin uqqan ǵoı.

Shyńǵyshannyń keıingi urpaqtary-Shaıbandar, onyń urpaǵy túrki rýlary basshylarynyń balalaryn amanatqa alyp otyrǵan. Bul shara amanatqa bala bergenderdiń bas kótermeýi, ózgege aýysyp ketpeýi úshin istelgen. Osyndaı amanatta Naımanbala da bolǵanyn Qarakereı Qabanbaı batyr týraly kitaptarda jazylyp júr. Qysqartyp, eske túsirý úshin oralyp otyrmyz.

Horezm memleketiniń ishi saıası kúresiniń aıaǵy qandy qaqtyǵysqa soqqanyn shejire ózinshe, aýyz ádebıetine sáıkes aıtady.  Horezm Memleketiniń hanyn-ákelerin 1621 jyly óltirip, memleketti bes jylǵa jýyq uldary-Ábish pen Elbarys tartyp alady. Biraq keıin qarsy jaq kúsh alyp, eki ul óltiriledi. Eki uldyń naǵashylary-naımandar bas saýǵalaýǵa májbúr bolady. Bul oqıǵa jaıly Ábilǵazy bahadúr  400 jyl, N. Arıstov 150 jyl, M. Tynyshbaev pen Shákárim qajy  100 jyl buryn jan- jaqty jazyp ketken. Qaıtalaýdyń qajeti joq shyǵar. Mine, Horezmdegi osy oqıǵadan keıin boı tasalap, óz naımanyna ýaqytsha, artyndaǵy shý basylǵansha kelgen Toqtarqojany «han tuqymynan» dep bulǵaqsyz sóıleıdi. Aqtaılaq shejiresi de Sáıbek hannan taratqany esimizde. Ahmadı shejiresi de Shaıbaq hannan shyǵarady Toqtarqojany. Al tóbe bı Súleımen toǵyz atasyn han qylyp kórsetedi. Bar shejire biraýyzdy. Naımanbala Shıbandarda amanatta bolǵan naıman el tutqasynyń balasy.

Kelesi bir asa mańyzdy jaǵdaı-naımandar naq osy HVI-HÚII ǵasyrda, Toqtarqojanyń tusynda ózbekte, túrkimende asa qýatty, memleket isine tikeleı aralasyp otyrǵan, patshanyń oń jaǵynan oryn alǵan, ózgelerge des bermeıtin rý edi degendi M.Tynyshbaev dáleldep ketken. «Naımandar... Syr boıyndaǵy qalalardy, Úrgenishti basyp alýǵa... Joshy hannyń qolbasshylyǵymen qatysyp Aral men Kaspıı teńiziniń aralyǵyna qonystanyp qaldy,.. Joshy ulysynyń ortalyǵy  Aral-Kaspıı teńizderi aralyǵyna aýysqanda ... naıman óz úlesterine jer aldy». (Naıman. Almaty, 2008 j. 335 bet). Kórip otyrsyzdar, naımandar Syr boıyna, búgingi ózbek jerine, Úrgenish, Horezmge 1220 jyldarǵa deıin qonystanyp úlgergen. Tamyrlanǵan. 1621 jyldary osyndaı mol kúsh jıenderi Ábish jáne Elbarysty qoldaǵan shyǵar. Sóıtip, taqqa jıenderin jeteledi. Osy kez týraly Shákárim ata mynadaı maǵlumat beredi: «Taqqa Samarqandtyq Hosraý degendi otyrǵyza almaǵan soń, Sofy Myrzanyń balasy Ókiresh qazaqtarǵa kóship ketti». (Shákárim Qudaıberdiuly, Shejire... Almaty, 1990 j. 75-bet). Shákárim ata osy jerde Ókiresh Shaldyń emes, (ol kezde Ókireshtiń dúnıeden ótkenine 200 jyldan asqan) Ókiresh naımandardyń ózbek jerinde qalǵan úlken tobynyń-Toqtarqoja, Tolymqoja, Qoıshyaǵa esimdi qara naımandardyń, Baıǵana, Bolatshy, Kókjarly, Býra naımandardyń qazaqqa údere  kóshkenin aıtyp otyr. Osy jaǵdaı naımanǵa qatysty taǵy da bir derekti kóterýge jeteleıdi. Ol jaıly M.Tynyshbaev bylaı jazady: «1625 jyly ákesin óltirgender óltirildi. Naımandar Horezmnen 3 baǵytqa qashty...» (M.Tynyshbaev. Qazaq halqynyń tarıhyna qatysty materıaldar. Tashkent, 1925 j. 56 bet ) Qashqyndardyń biri-Toqtarqoja.  Shákárim qajynyń «sart» deý sebebi, bular Horezmnen aýǵan.

Baıys bı Toqtarqojamen ejelden tanys sııaqty. Buǵan mynadaı dálel bar.

Qazaqtyń baılyǵynyń da, barlyǵynyń da basy, túp negizi-jylqysy. Jylqyny saqa, asa senimdi, boıynda kúshi, qarynda qýaty bar jigitter ǵana baǵady. Baıys bıdiń elinde aptal azamat az emes-ti. Soǵan qaramastan jylqyshylardy da, jylqyny da Toqtarqojaǵa tapsyrady. Nege? Óıtkeni, Baıys bı Horezm, Hıýadaǵy, Samarqandaǵy «kóshpeli ózbek» atalyp júrgen qazaqtardyń arasyndaǵy tekti tuqymnan shyqqan Toqtarqoja naımanmen arydan tonnyń ishki baýyndaı aralasyp, bilisip ketken

Qazaq jeti atasyn bilmegen jerden qyz alyp, qyz berispegen. Onyń ústine Baıys sekildi búkil eli aýzyna qaraǵan degdar baı «teń-teńimen, tezek-qabymen» degen qazaqy qaǵıdany berik ustanǵan. Baıys bıdiń qudasy, kúıeý balasy ózimen ıyq teńes, tegi qarakók bolýy-mindet. Bet-bedelin, abyroı-ataǵyn ólimnen de joǵary ustaıtyn Baıys baı Toqtarqojanyń ózge elde qalǵan naıman el tutqasynyń tuqymy ekenin, aralaryna jeti ata túsip ketkenin anyq bilgen soń bergen jalǵyz qyzy, erketotaı Maqtany.

Toqtarqoja keterinde «júrmeımin» degen Maqtany qınaǵan da, renjigen de joq. Qaıyn atasynyń baýyrynda ósken Baıjigitti anasynan ajyratpaı tastap ketti. Biraq qazaqta «Qara shańyraq» degen qasıetti uǵym bar. Sol uǵym, qazaqshylyǵy kenjesi-Janjigitti tastatpady. Bolsań, osyndaı-aq qazaq bol!

Qarakereı Qabanbaıdyń arǵy atalary týraly aıtýshylar men shejireshilerde Naıman bala áz Jánibek hanmen tustas. Áz Jánibek Jupar anaǵa jerdi óz úkimimen bólip beredi. Bul oqıǵa jóninde barlyq shejireler men shejireshiler, Darabozdyń óz urpaqtary pikirles. Ózgedeı aýan joq. Eki-úsh qıyrǵa tartyp turatyn shejire bul máselede basqa aıǵaq usynbaıdy.

Toqtarqojanyń atasy Sáıbek pen anasy Jupar qazaq hany Áz Jánibekpen syılasymdy boldy. Jupar ana áz Jánibekpen teń sóılesedi. Osy-aq Toqtarqojanyń qarakók tekti ekenin, ony Jánibektiń bilgenin aıǵaqtaıdy.

Toqtarqoja shynymen qoja bolsa, qojalyǵyn ister edi. Bala súndettep, shákirt oqytyp, janaza shyǵaryp, sadaqa jınap, mal tapsa jarasady. Alaıda, ne ózi, ne inileri dindi mańaılamaıdy, qojalyqtyń nyshany joq. Qoıshyaǵa serilik quryp ketedi neshe jyl. Sóıtip júrip, Qyzaı anaǵa úılenedi.Sol tustarda seri atanǵan qojany estigenińiz bar ma? Al ózbek saýda jasap, teri-tersek jınasa kerek-ti.Endeshe Naımanbala-(Sáıbekhan) Sháıbenderde amanatta ósken naıman Eltutqasynyń uly. Odan órgen Toqtarqoja da naıman emeı, kim bolsyn.

Shákárim atanyń ózbekti «sart» deýiniń astarynda ne jatqanyn túsiný qıyn. Jeti jasynda ákesi ólip, Abaı dananyń tárbıesinde ósken qajy atanyń Abaıdyń Qarasózderin bilmeýi múmkin emes. Endeshe, Ekinshi sózde «Men bala kúnimde estýshi edim, bizdiń qazaq sartty kórse, kúlýshi edi, eneńdi uraıyn keń qoltyq, shúldirlegen tájik dep» deıdi. Abaı sartty ózbekten bólip qaraıtynyn Shákárim qajy qalaı ańǵarmady eken? (Abaı. Qarasóz. Poemalar. Almaty, 1993 j. 9 bet). Ózbek-sart emes. Onyń ústine qazaq atam zamannan beri «Ózbek-óz aǵam, sart-sadaǵam» dep ózbek pen sarttyń-tájiktiń arajigin ajyratyp, ózbek týysymyz ekenin aıtyp keledi. Búgingi qazaq 550 jyl buryn ǵana Ábilhaıyr hannyń Ózbek Ulysynan bólinip shyqqany tarıhı fakt.

Reti kelgende aıta keteıin-Samarqan mańy tunyp turǵan qazaq rýlarynyń attaryndaǵy aýyldar. Qyshlaq attary-Baǵanaly, Baltaly, Balǵaly, Besbala, Besnaıman, Dúrmen, Jaǵalbaıly, Zarman, Qańly, Qarabaǵanaly, Qaranaıman, Qataǵan, Qııat, Qońyrat, Mańǵyt, Naıman, Naımansaraı, Naımantepe, Naımanaýyl (ózbek qyshlaq deıdi ǵoı), Shanyshqyly, Saryqypshaq, Ókiresh, Taraqty, Kereı, Shapyrashty, Joǵary úısin, Janǵuly, Tórtýyl, Toqmaq, Sadyr, Qarakesek, Qanjyǵaly, Qarqursaq, Shómekeı, Saryqul, Jambaı... Bul, men biletin qazaq rýlary. Bul ataýlar búgingi ózbek jeri áz Jánibek pen Naımanbala kezinde qazaqqa meken bolǵanyn aıtyp turǵan joq pa?! Osyny tarıhı eńbektermen tanys Shákárim, árıne, bildi. Onda «sarty» nesi? Jumbaq!

Samarqannan 30 shaqyrymda jalpy naımannyń shejire boıynsha bastaýy Ókiresh Shal jerlenipti. Babaǵa ózbek naımandary 1988 jyly belgi qoıyp, molasyn saqtap otyr eken. 2011 jyly qazaq azamattary jınalyp, kórnekti, el qyzyǵa qaraıtyn qulpytas ornattyq. Bıiktigi-3 metr, eni-1,5 metr qyzyl granıt atamyzdyń máńgilik ornyn belgilep tur qazir. As berdik. Oǵan joǵaryda atalǵan rýlar kóptep qatysty.

Naq osy Samarqandy Alshyn Jalańtós Bahadúr bıledi emes pe? Odan ári, batysqa qaraı Áıteke bıge kesene turǵyzyldy. Yńǵaısyzdaý shyǵar, sonda da aıtaıyq. Jalańtós bahadúr de, Áıteke bı de Alshyn ishindegi Tórtqara taıpasynan. Naq osy Tórtqara Mataı ishinde de bar. Bular kezinde bir rý bolǵan, keıinnen biri batysta qalyp, ekinshisi naımanymen kóship ketken, ekige bólingen bir ata sııaqty.Kezinde naıman-alshyn jup bolypty. Buǵan qytaı ǵalymy Sý Behaıdyń myna bir deregi kýá «HIII ǵasyrdyń alǵashqy jartysynda qalyptasqan odaqtyń quramynda naıman, qara qazaq, alshyn, qońyrat, jalaıyr taıpalary bolǵan.» (Tursynhan Zekenuly. Syr boıyndaǵy Tólek ata, Qylyshty ata kesenesi. Astana2003 j. 8 bet)

Eń ǵajaby, ózbek naımandary Aqsaq Temirdi dúrben naıman, onyń ishinde barlas tabynan dep otyr. Qazaq arasynda Shymkentte, Túrkistanda, Qyzylordada, Astana túbinde ózderin «naıman ishindegi dúrmenbiz» deıtin úlken jurt bar.

Osy jerde myna bir ǵylymı derekti keltire ketsek: «VII ǵasyrǵa qaraı naımandarda ulys qurý ahýaly pisip- jetilip, nátıjesinde han basqarǵan derbes memleket tarıh sahnasyna keldi. Jańadan qurylǵan konfederaııanyń quramynda segiz taıpa: naıman, tatar, qataǵın, saljıýt, mergit, derben, ybýra, taıjıýttar endi». (E.Sálimbaı Ata-baba tarıhynan, Almaty, 2007 j. 34-bet).  VII-ǵasyrdaǵy ataýlar búgin de asa kóp ózgermegen. Naıman, tatar,qataǵan, merkit,dúrmen túsinikti. Derekkóz Qytaıdan eken. Olarda «r» árpi joq. Osy áripti «l» árpiniń ornyna qoısaq, «saljıýttan»-sarjomart kórinedi.  Taıjıýt-HIII gasyrda sál ózgerdi-taıchıýt ataldy.«Ybýra» dan-býra anyq kórinedi.

Mergit-merkit týraly bir aýyz sóz. «Túp-tuqııannan ózime sheıin» degen kitapta (Qazbek bek Taýasaruly, Túp-tuqıannan ózime sheıin. Almaty. Jalyn. 1993 j. 96-bet). Merkit pen Shapyrashty biri balasy, biri ákesi. Tek, ádettegi  shejire deregi sııaqty áke men balanyń orny aýysqan tárizdi. Bulaı deıtinimiz shapyrashtylar taraıtyn Báıdibek babamyz HÚ-HÚI ǵasyrlarda ómir súrse kerek, sebebi, kishi kelinshegi Domalaq Ana 1376-1378  jyly týdy dep tarıhshylar da, shejireshiler de naqtyly kórsetip júr. Endeshe, kónesi ÚII ǵasyrdan bar Merkit qoı. Soǵan qaraǵanda bular da naımannan alys emes..

Syr boıyndaQarakereı Qabanbaı batyrdy arǵy atasy Toqtarqojanyń esimine baılanysty qojalardyń shejiresine qosyp qoıǵanyn estidik. Ataqty Kereı Qojabergen jyraýdy, Shanyshqyly Berdiqoja batyrdy, Ýaq Sarqoja bıdi, Qojamjar sheshendi kirgizbegenine shúkir! M.Tynyshbaevtyń «Toqtar degen qoja keldi» degenin betke ustasa kerek olar. Bul  Toqtarqojanyń, onyń ar jaǵynyń tarıhı oqıǵalaryn, solardyń tusyndaǵy laýazym, shenderdi bilmeýden týǵan qatelik. M.Tynyshbaevtyń «qoja» degende ne aıtqysy kelgenin túsinbeý.

Muny da taldaıyq. Aldymen Qarakereı Qabanbaı batyrdy bizden áldeqaıda jaqsy bilgen zamandastary-Buqar, Aqtamberdi, Úmbeteı, Sarshýash jyraýlarǵa Áıteke, Tóle, Qazbek bılerge, Abylaıhanǵa, óz urpaqtaryna júgineıik. Osy Babalarymyzdan Qarakereı Qabanbaı batyrdyń naıman ekenine kúmán keltirgen bir aýyz sóz qalǵanyn estigenińiz bar ma?

Árıne, joq. Kerisinshe, Buqar dana:

Qarakereı Qabanbaı,

Qanjyǵaly Bógenbaı,

Shaqshaquly Jánibek,

Qaz daýysty Qazybek,

Ormandaı kóp Orta júz

Sodan shyqqan tórt tirek,- dep,

batyrdyń rýyn «Qarakereı» dep tap basyp aıtyp turǵan joq pa? Umytpaýymyz, jadydan shyǵarmaýymyz qajet-qazaq ultynyń kózi de, sózi de bolǵan Uly Atalyq, Alash jurtynyń arasynda Kómeı Áýlıe atanǵan Buhar danyshpanǵa revızııa jasalmaıdy. Aıtqany-shyndyq. Álde «... Qazaqta Qarakereı Qabanbaıdaı... batyr bolǵan emes» degen Máshhúr Júsip Kópeı áýlıemen sóz jarystyramyz ba? Ol jaryqtyq ta «Qarakereı» dep soqyrǵa taıaq, bilmeske aıǵaq ustatyp tur ǵoı. Jalpy árkim qoǵamdaǵy ornyn bilgeni abzal-aq. Qarakereı Qabanbaı batyrdy zertteı bastaǵanyma otyz jyldan asypty. Aldy-artyn azdy-kópti biletin sııaqtymyz. Bastaýy naımannyń eltutqasy-Toqtarqoja, atalary-ataqty palýan-Mámbet, Eńsegeı boıly er Esimniń jeke batyry Kúshik, joıqyn batyr Qojaqul bolsa, arty-Áli, Ádilbek batyrlar, tóbe bı Súleımen, Egemen qazaq eliniń Parlamentiniń Tóraǵasy-Marat Ospanov, álemdi aýzyna qaratqan-Mustafa óz Túrik, jazýshy-Zeınolla Sánik, Áset Naımanbaıulymen quıryq tistesken ánshi Mámbet, onyń shákirti, D.Raqyshevtyń ustazy-Qadrıhan. Batyrdan, saıasatkerden, palýannan, óner tarlandarynan kende emes. Biraq Darabozdyń ne aldynda, ne artynda «pálenshebaı degen ımam, túgenshebaı degen molda» boldy degendi estimeppiz. Osyny suraǵanymda Qabanbaı batyrdyń tikeleı urpaǵy, ataqty shejireshi Ahmadıdiń nemeresi Qapshyrbaı aqsaqal shamdanyp qaldy:

-Bizdiń qojaǵa janasar jerimiz joq! Ary júrsin! O, nesi-eı!- dep.

Kelesi, asa mańyzdy nárse-Qarakereı Qabanbaı batyr, onyń atalary týraly kópshilik aldynda pikir alysamyn deseńiz, sol atalardyń zamanyna tereń úńilgen lázim. Jalpy, «qoja» degen kim, bul sóz Toqtarqojanyń zamanynda, onyń aldy, artynda qandaı maǵyna bergenin jurtshylyq bile bermeıdi. Áńgime túgel bolsyn osy jaǵyna da toqtala keteıik. Sháıben ulysynyń hany Ábilhaıyr zamanyna júgineıik. Ábilhaıyr 1428-1429 jyldary han saılandy dep topshylanady. (Z. Sádibekov. Qazaq shejiresi. Tashkent, 1994 j. 97-b) Osy saılaýǵa naımannan toǵyz eltutqa, rý, taıpa kósemderi qatysqanyn jazady. Olar-Shaıh sofy naıman, Aq sofy naıman, Qara naıman Ospan, Tolý qoja naıman, Tunǵashyq qoja naıman, Sary Ospan Ókiresh naıman, Júsip qoja naıman. Osylardyń úsheýiniń Tolýn, Tunǵashyq, Júsip naımandardyń «qoja» degen dárejesi bar. Ol «qoja» sóziniń din tarata kelip, qazaqqa sińgen búgingi qojaǵa esh qatysy da, maǵynasy da joq.

Sol tustarda «qoja» sózi ózge rýlarda da kezdesedi. Ábilhaıyrdyń qolbasshylary-Baǵly qoja qońyrat, Dáýlet qoja qusshy, Maǵzy qoja ýıshýn. Endi, ózderińiz de túsingen shyǵarsyzdar, «qoja» sózi-laýazym, shen. Múmkin, sol rýdyń ıesi, qojasy degen maǵynada shyǵar. Osy sóz maǵan orystyń «boıarın», «voevoda» degenimen shendes kórinedi. «Qoja» sózi Ókiresh Shal, Aqsaq Temir tusynda, odan beri de mansap retinde qoldanylypty. Mysaly, 1365 jyly Moǵolstannyń hany Ilııas qoja óltirilip, taǵyn Kamaretdın tartyp alady. Alaıda 1383 jyly Ámir Temir Kamaretdındi maıdan dalasynda ábden álsiretip, 1389 jyly taqqa Qyzyr qoja otyrady. (Hılda Hýkhem. Vlastıtel semı sozvezdıı. Tashkent. 1995 g. 85- 87 str.)(Hılda Hýkhem. Jeti shoq juldyzdyń ámirshisi. Tashkent, 1995 jyl, 85- 87 bet) Qyzyr-Shyńǵys hannyń tikeleı urpaǵy Shaǵataı hannyń izbasarlarynyń biri. Kórdińiz be, Shyńǵyshannyń urpaqtary da taqqa dúmin tıgizgenshe óz aýmaǵyna ıe bolyp, «qoja» laýazymymen júrgen. Endeshe Qabanbaı batyrdyń arǵy atasy Toqtarqojany din tarata kelgen «qoja» edi deý Batyr tarıhyn qasaqana burmalaý, tarıhtan-saýatsyzdyq.

Biz arhaızm-kóne sózderimizdiń birazynyń maǵnasyn umytyp qalǵanbyz. Mysaly, Ókiresh ataǵa qosyla aıtyltyn «Shal»-dyń HIII ǵasyrǵa deıingi  maǵnasy-«hanzada» eken. (Baqyt Ejenhan. Qazaq Ordasy. 2003 j. № 3. 13 bet.) Sol ekezderde naıman eltutqalaryna «buqa» jalǵanyp otyrǵan. Mysaly, Aryq buqa, Semiz buqa, Inanyǵ Bilge buqa, Baı buqa, Taı buqa Kel buqa, Ket buqa t. b. «Ókiresh»-tiń kóne maǵnasy-kishkene buqa ekenin ózbek ýkirach naımandary esterine  saqtap otyr. Demek «ókiresh» te-hanzada degen maǵyna beredi. Sonaý zamandarda uǵynyqty bolǵan osy sózder «qoja» sózi sekildi ýaqyt óte qoǵamdyq qurylymdardyń, formaııanyń ózgerýine baılanysty qoldanystan shyǵyp, maǵnasyn joǵaltqan.

Qazirgi kezde «qoja» sózin jıi qoldanatyn-túrikter. Olar medresedegi qatardaǵy muǵalimderdi «qoja» dep ataıdy. Basshylaryn «ustaz» deıdi.

M.Tynyshbaev naq sol zamandar tarıhyn jetik bildi. Orta Azııada qalyp bara jatqan qazaq rýlary ǵalymdy qatty tolǵandyrdy, mol jazdy. «Qoja» sóziniń ol tustaǵy maǵynasyn naqtyly bilip, Toqtar degen qoja dese-«Toqtar degen Eltutqa»-degen maǵynada aıtqan. Tynyshbaevtiń túpki oıyn túsinbeýdiń saldarynan Qabanbaı batyr arqyly qojalarǵa bedel jınaımyz degen keıbir shejireshiler tıylǵany jón. «Arýaq atady» degen sóz bar.

Qarakereı Qabanbaı batyr jaıly asa mol derek qaldyrǵandar, negizinen, óz urpaǵy. Olar: tóbe bı Súleımen, shejireshiler- Maýsymbaı,  Ahmadı, Beısenǵalı Sadyhan, jazýshy Zeınolla Sánik. Osylarmen qatar Qapshyrbaı Ospanuly, Máýken Shotanbek jáne shejireshi Tóleýǵalı Birbalauly jáne de basqa kóptegen azamattar. Osy shejirelerdiń qaısysyn alsaq ta Toqtarqoja, onyń urpaǵy Erasyl Qojaqululy-Qarakereı Qabanbaı batyrdyń túp atasy naımannyń sońǵy hany Kúshilik nemese Baıbúırek bolyp shyǵady.

Ańyzdarda aıtylatyn Naıman bala men Jupar anaǵa qazaqtyń áz Jánibek hanynynyń iltıfaty olardyń kim ekenin anyq bilýinen týǵan.

Toqtarqoja Maqtamen 15-20 jyl otassa kerek.Bulaı deýimizge sebep- Maqta Baıjigitke qalyńdyq izdep shyqqanda bylaı deıdi:

Murynnyń jalǵyz qyzy atym-Maqta,

Naq shynym, jalǵan aıtqan emes janmyn.

Ulym bar-jalǵyz ǵana, eki-aq janbyz,

Syrymdy aıttym saǵan janym.

Muny biz Káribaı Tańatarulynyń (1872-1931) «Muryn jáne Baıjigit» dastanynan alyp otyrmyz. (Astanadaǵy «Otyrar» kitaphanasynda saqtaýly) Maqta jańaǵy sózdi ózine unaǵan, Naıman-mataı ishindegi Qaptaǵaı tabynyń Baqberdi degen azamatynyń Búrlen degen qyzyna qarata aıtady. «Eki-aq janbyz» deýi Toqtarqojanyń bul tusta qazaq arasynda emestigin kórsetedi. Baıjigit sol zamannyń saltyna oraı 16-20 jas aralyǵynda úılener bolsa, Toqtarqoja da osy jyldar mólsherinde Maqtamen tútin tútetken.

...Jaılaýy Dáýletkereı, Esil, Nura,

Qudalyq burynǵydan qalǵan mura.

Attandy el jaılanyp ornyqqan soń,

Jolymbet kóp joldaspen bas bop quda,-dep osy dastanda aıtylatyndaı Qabanbaı batyrdyń túp atasy Baıjigit keler jyly Arqada, Esil-Nura ortasynda úılenedi. Budan da eki nárse anyqtalady. Birinshi, Qabanbaı batyrdyń Uly naǵashylary Mataı-Qaptaǵaı naımandar. Ekinshi, naıman ishindegi qarakereı, mataılar ol tusta Arqany, Esil-Nura mańyn mekendegen. Oqıǵa Arqada-Esil men Nurada bolyp jatyr. Naıman sol jaqty mekendep otyr.

Qarakereı Qabanbaı batyrdyń arǵy atalary týraly jan-jaqty qamtı sóıleý ońdy. Darabozǵa baılanysty ár sózdiń suraýy bar. Qalyń qazaq kózi tirisinde «Kókirek áýlıe» dep,  tóbesine kóterip, han saılaǵan Han Batyrdyń túpki tegin tereń zerttep qana sóz shyǵarǵan ońdy. Qarakereı Qabanbaı batyr-qaı jaǵynan alyp qarasań da, naǵyz qarakók qazaqtyń ózi.


Kamal Ábdirahman,

Qarakereı Qabanbaı batyr

kesenesiniń shyraqshysy

Astana 

Abai.kz

Pikirler