Qalaı aıtsań da, búkil dúnıedegi syrly dúnıeler men jumbaq túkpirler, dúnıeniń endigi altyn kiltin qazaqtyń qolynda dep oılaımyn. Kóptegen jumbaq mekender men qasıeti qaǵıdadan bólek zattardy zerdeleımin, barlyǵynyń qazaqqa baılanyp qalǵan úzilmes jibin sıpap taptym. Kúlli dúnıe betin qazaqqa buryp tur.
Baqa - qos mekendi janýar. Baqa - eski túrkilerdiń dúnıe tanymy boıynsha adam basyna qonatyn baqtyń ózi, baılyq ataýlynyń kózi. Shólde jasaıtyn baqanyń ýyty kúshti keledi de, sýda jasaıtyn baqanyń ýyty álsiz keledi.
Mıllıon jyldar boıy tasqa aınalyp qalǵan baqanyń uryq suıyqtyǵy ıantar sııaqty erekshe zatqa aınalyp, baqa tasty qulaǵyńa jaqyndatyp qozǵasań, sol mıllıon jyldyq uryq bebeý qaǵyp shyńǵyrlaıdy. Biraq, talaı bilgish bul uryǵy shyńǵyrlap turatyn baqa tasty taba almaı qara terge tósti. Biraq, bul mıllıon jyldyq ótkelden ótip tasqa aınalǵan baqa tastar joq emes, óte kóp. Ol qaı jerde kóp?
19ǵasyrdyń sońynan beri Altaı, Barkól, Boǵdadan aýǵan qazaqtar baryp mekendegen Ishki Qytaıdyń Chıńhaı ólkesiniń Altynshoqy qazaq avtonomııaly aýdanynyń jerinde osy mıllıon jyldyq baqa tastar úıilip jatyr. Qazir ol jerdegi qazaqtardyń kóbi Shyǵys Túrkistan jerine kóship ketken. Myńǵa jeter-jetpes qazaq qaldy. Osydan biraz jyl buryn qytaı kásipker Úrimji qalasynyń soltústigindegi Ýjıachúı(Besaryq) qalasynyń aýmaǵynda turatyn qazaq malshylarmen kelisip, olardy osy Chıńhaı ólkesiniń Altynshoqy qazaq avtonomııaly aýdanyndaǵy mıllıon jyldyq baqa tastar úıilgen bir taý ańǵaryna alyp keledi. Kásipker qazaqtarǵa:
- Baqa tastardy túgel terip anaý tóbeniń basyna úıesińder. Eger, ishinde qulaǵyńa jaqyndatyp qozǵasań shyńǵyrlap turatyn baqa tastar bolsa, ony meniń qolyma ákep beresińder, -degen.
Jumysshylar kúni-túni ábigerlenip, baqa tastardy terip taý-tóbe etip úıip tastaıdy. Biraq, ishinen eshqandaı uryǵy shyńǵyrlaıtyn baqa tas tabylmaıdy. Aqyry, jumysshylardyń neshe kúndik aqysyn tólep keri qaıtarady.
Eń basty bir suraq, ne úshin sonaý alys jerden qazaqtardy alyp kelip tergizedi?
Ádette, qabir qazyp baılyq izdeýshiler sol qabirdiń murageri esepteletin ulttyń adamdaryna qazdyrsa, baılyq tez ashyqqa shyǵady eken. Ózi qazsa shyqpaıdy eken. Sebebi, kóne zamannyń murasy ár halyqtyń óz urpaǵyna tıeseli etip duǵalanǵan. Demek, Altynshoqy óńirindegi osy syrly saılardyń jumbaǵy men qupııasyn qudaı qazaqqa syılady ma eken? Kásipker osy baılamǵa kelý úshin kóptegen bilimdiler men kóripkelderdi iske qosatyny anyq. Onyń ústine bul jumystyń arǵy jaǵynda bir kásipker emes, úlken úkimettik organdar tursa ne deısiz?
Bul baqa tas nesimen qundy?
Sebebi, sol ishi shyńǵyrlap turatyn eń mańyzdy baqa tas tabylsa, sol shyńǵyrlaqtyń mıllıon jyldyń ózeginde qalyptasqan bir tamshy ýyn Kaspıı teńizine quıatyn bolsa, búkil Kaspıı teńizin ýlaýǵa jetkilikti eken. Biraq, qudaı ol tastyń qytaılarǵa tabylýyn buıyrmady.
Mıllıon jyldy qoıa turyńyz, ádette áteshti mekıenge shaǵylystyrmaı, qapasta qapaly etip birneshe jyl boıy bólek baǵatyn bolsa, ol áteshtiń eti túgel ýǵa aınalyp ketedi.
Kókbóri Múbarak QIZATULY,
"Adyrna" ulttyq portaly
