Qalai aitsaŋ da, bükıl düniedegı syrly dünieler men jūmbaq tükpırler, dünienıŋ endıgı altyn kıltın qazaqtyŋ qolynda dep oilaimyn. Köptegen jūmbaq mekender men qasietı qaǧidadan bölek zattardy zerdeleimın, barlyǧynyŋ qazaqqa bailanyp qalǧan üzılmes jıbın sipap taptym. Küllı dünie betın qazaqqa būryp tūr.
Baqa - qos mekendı januar. Baqa - eskı türkılerdıŋ dünie tanymy boiynşa adam basyna qonatyn baqtyŋ özı, bailyq ataulynyŋ közı. Şölde jasaityn baqanyŋ uyty küştı keledı de, suda jasaityn baqanyŋ uyty älsız keledı.
Million jyldar boiy tasqa ainalyp qalǧan baqanyŋ ūryq sūiyqtyǧy iantar siiaqty erekşe zatqa ainalyp, baqa tasty qūlaǧyŋa jaqyndatyp qozǧasaŋ, sol million jyldyq ūryq bebeu qaǧyp şyŋǧyrlaidy. Bıraq, talai bılgış būl ūryǧy şyŋǧyrlap tūratyn baqa tasty taba almai qara terge töstı. Bıraq, būl million jyldyq ötkelden ötıp tasqa ainalǧan baqa tastar joq emes, öte köp. Ol qai jerde köp?
19ǧasyrdyŋ soŋynan berı Altai, Barköl, Boǧdadan auǧan qazaqtar baryp mekendegen Işkı Qytaidyŋ Chiŋhai ölkesınıŋ Altynşoqy qazaq avtonomiialy audanynyŋ jerınde osy million jyldyq baqa tastar üiılıp jatyr. Qazır ol jerdegı qazaqtardyŋ köbı Şyǧys Türkıstan jerıne köşıp ketken. Myŋǧa jeter-jetpes qazaq qaldy. Osydan bıraz jyl būryn qytai käsıpker Ürımjı qalasynyŋ soltüstıgındegı Ujiachüi(Besaryq) qalasynyŋ aumaǧynda tūratyn qazaq malşylarmen kelısıp, olardy osy Chiŋhai ölkesınıŋ Altynşoqy qazaq avtonomiialy audanyndaǧy million jyldyq baqa tastar üiılgen bır tau aŋǧaryna alyp keledı. Käsıpker qazaqtarǧa:
- Baqa tastardy tügel terıp anau töbenıŋ basyna üiesıŋder. Eger, ışınde qūlaǧyŋa jaqyndatyp qozǧasaŋ şyŋǧyrlap tūratyn baqa tastar bolsa, ony menıŋ qolyma äkep beresıŋder, -degen.
Jūmysşylar künı-tünı äbıgerlenıp, baqa tastardy terıp tau-töbe etıp üiıp tastaidy. Bıraq, ışınen eşqandai ūryǧy şyŋǧyrlaityn baqa tas tabylmaidy. Aqyry, jūmysşylardyŋ neşe kündık aqysyn tölep kerı qaitarady.
Eŋ basty bır sūraq, ne üşın sonau alys jerden qazaqtardy alyp kelıp tergızedı?
Ädette, qabır qazyp bailyq ızdeuşıler sol qabırdıŋ mūragerı esepteletın ūlttyŋ adamdaryna qazdyrsa, bailyq tez aşyqqa şyǧady eken. Özı qazsa şyqpaidy eken. Sebebı, köne zamannyŋ mūrasy är halyqtyŋ öz ūrpaǧyna tieselı etıp dūǧalanǧan. Demek, Altynşoqy öŋırındegı osy syrly sailardyŋ jūmbaǧy men qūpiiasyn qūdai qazaqqa syilady ma eken? Käsıpker osy bailamǧa kelu üşın köptegen bılımdıler men körıpkelderdı ıske qosatyny anyq. Onyŋ üstıne būl jūmystyŋ arǧy jaǧynda bır käsıpker emes, ülken ükımettık organdar tūrsa ne deisız?
Būl baqa tas nesımen qūndy?
Sebebı, sol ışı şyŋǧyrlap tūratyn eŋ maŋyzdy baqa tas tabylsa, sol şyŋǧyrlaqtyŋ million jyldyŋ özegınde qalyptasqan bır tamşy uyn Kaspii teŋızıne qūiatyn bolsa, bükıl Kaspii teŋızın ulauǧa jetkılıktı eken. Bıraq, qūdai ol tastyŋ qytailarǧa tabyluyn būiyrmady.
Million jyldy qoia tūryŋyz, ädette äteştı mekienge şaǧylystyrmai, qapasta qapaly etıp bırneşe jyl boiy bölek baǧatyn bolsa, ol äteştıŋ etı tügel uǧa ainalyp ketedı.
Kökbörı Mübarak QİZATŪLY,
"Adyrna" ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
