COVID – 19. Būl atau ekı jyl būryn dünienı dür sılkındırgen virus. Zer salsaq, derttıŋ tarihy ūzaq, qūryǧy ūzyn, zardaby zor. Täjtajal jahandy jailaǧan alǧaşqy virus bolmaǧanymen, älem tarihyndaǧy alpauyt ındettıŋ sanatyna endı. Künşyǧys elınen taraǧan koronovirustyŋ saldary sanany sılkıp, talai ıstı tūralatty. Adamzatty aurumen alysyp, viruspen kürestı. Tūtastai alǧanda, ziiany şarpymaǧan qala, san soqtyrmaǧan sala qalmady. Alaida adamnyŋ asqan aqyl-oiy ındettıŋ örşuın tejep, taralu qarqynyn bäseŋdetuge baryn salyp baǧyp jatyr.
Bır emes, ekı ainalyp soqqan koronovirustyŋ sūrapyl küşı, älem elderıne tigızgen qaiǧy – qasıretınen bölek, äsırese, jappai ekonomikany tejep tastady. Bloomberg aqparattyq portalynyŋ 2020 jyly säuırde jariialaǧan deregın arqau etsek, täjvirus älemdık ekonomikaǧa 5 trillion dollar şyǧyn äkelgen. Osy tūsta saudanyŋ körkı qyzbai, el importtyŋ igılıgın köruden qalyp, eksport şeŋberı taryldy. Elden elge tasymaldanatyn tauarlar şekaradan asa almai, qymbatşylyq qaharyna mındı. Virustyŋ taraluyn şekteuge arnalǧan karantindık talaptar, äleumettık araqaşyqtyq şaǧyn jäne orta biznestıŋ ısın ılgerıletpedı. Atalǧan nysandarda qyzmet etetın qarapaiym halyq tabysynan qaǧyldy.
Bırıkken Ūlttar Ūiymynyŋ Halyqaralyq Eŋbek bölımı 2020 jyldyŋ alǧaşqy 9 aiynda-aq jer şaryndaǧy jūmys uaqytynyŋ 11,7 paiyzy qysqartylǧanyn mälımdedı. Körsetkış 323 million tūraqty jūmystyŋ toqtatylǧanyn aŋǧartady. Būl derek, säikesınşe, eŋbek naryǧyn qūraityn subektılerdıŋ künkörıs deŋgeiınıŋ qiyndaǧanyn aiǧaqtaidy. Jūmys uaqytynyŋ qysqaruy jahandyq ekonomikany 3,5 trillion dollar tabystan qaqty. Bilık memlekettıŋ basty bailyǧyna balanǧan adamzattyŋ äleumettık ahualyn älsıretpei, äldendıru maqsatynda qazynadan qyruar qarjy böluge mäjbür boldy. Būl älem elderıne ortaq kartina edı. Osy oraida qazaqstandyq ükımet te tabysy künkörıs şegınen aspaityn azamattarǧa 42 500 teŋge kölemınde äleumettık tölem taǧaiyndaǧany jūrtşylyq jadynda. Osyndai oilamaǧan virustyŋ tosynnan köldeneŋ tartuy biudjetke aitarlyqtai salmaq tüsırdı. Koronovirustyŋ kesırı turizm, qonaqüi, restoran biznesımen bırge transport, logistika salalarynyŋ kenjeleuıne äkeldı. Sondai-aq, oflain-servis ūsynatyn fitnes, kinoteatr, sūlulyq salony siiaqty ekonomikalyq sektorlardyŋ jūmysy jürmedı.
Degenmen barlyq käsıpkerlık nysandar men salalyq biznes barynan airyldy deuge negız joq. Koronovirus älemge üiden şyqpai sauda jasap, qajetın öteuge bolatyn önegenı örıstettı. Ortaǧa onlain sauda qosylǧanda ekonomikaǧa jaŋa lep estı. Tauarlar men azyq-tülık, tamaq tasymaldaityn kompaniialarmen MedTech qaşyqtyqtan medisinalyq kömek körsetu, medisinalyq därı-därmek, qūral-jabdyq öndıretın salalardyŋ boiyna qaita qan jürdı. Al qarjyny qaryştatudyŋ basty baǧytyna äleumettık jelıdegı onlain sauda men qyzmet körsetu servisı balandy. Collires investisiialyq basqaru kompaniiasynyŋ negızdeuınşe älemnıŋ 73 memleketı käsıpkerlık qaita qanat jaiuy üşın naqty reformalar qabyldaǧan. Bügınde jerşary jūmylyp täjtajaldyŋ tegeurının tejeudı közdep, ǧylym jetıstıgı vaksinasiialauǧa bet būrdy. Demek, jaqyn bolaşaqta ekonomikanyŋ kölegeilı tūsyn kün şalmaq!
Dana Jobalaeva
Tūran universitetı 3-kurs
Ūqsas jaŋalyqtar
