Ótken aptada, 3 maýsymda QR Parlamenti Májilisiniń Áleýmettik-mádenı komıteti «Ulttyń jańa beınesin qalyptastyrýdaǵy shyǵarmashylyq odaqtar men qoǵamdyq uıymdardyń róli» atty alqaly basqosý ótkizdi. Mádenıet, Bilim jáne Aqparat vıe-mınıstrleri, oblystyyq ákimdikter, shyǵarmashylyq odaqtar men qoǵamdyq uıymdar jetekshileri qatysqan jıyn Parlament tarıhynda tek qana memlekettik tilde ótti. Bul komıtettiń taqyryptyq jumys josparyna saı ótken dóńgelek ústel Parlament qabyrǵasynda alǵash ret eldiń búkil shyǵarmashylyq odaqtary men qoǵamdyq uıymdary basshylaryn jınalyp, Ulttyq bolmysymyzdy saqtaýdy, ıaǵnı Ulttyq múddemizdi qorǵaýǵa arnalǵan keleli keńes, dúbirli jıyn bolýymen de erekshelenedi.
Tıisti mınıstrlikter basshylary men shyǵarmashylyq odaqtar men qoǵamdyq uıymdar jetekshileri baıandama jasaǵan jıynda qorytyndy baıandamany Májilis depýtaty, “Aq jol” frakııasy múshesi, aqyn Qazybek Isa jasady. Biz búgin osy baıandamany jarııalap otyrmyz. Dóńgelek ústelde jaalǵan barlyq baıandamalar “Qazaq úni” gazeti men ulttyq portalynda jarııalanatyn bolady.
ULTTYŃ JAŃA BOLMYSY ULTShYLDYQ NEGIZDE QALYPTASÝY KEREK
SONDA ǴANA ULTTYQ MÚDDEMIZ QORǴALADY
-Ulttyq bolmys degenimizdiń ózi - Ulttyń jany! Osydan 4 jyl buryn Elbasymyzdyń “Bolashaqqa baǵdar - Rýhanı jańǵyrý” maqalasy jaryq kórgende men bul baǵdarlamany “Qazaq úni” gazetinde “Ultyńdy súıýge ruqsat berilgen qujat” dep jazyp edim.
Osy baǵdarlamada aıtylatyn Ulttyq kod – Ulttyq bolmysymyz.
-Rýhanı jańǵyrýdyń negizi - Ulttyq jańa bolmysty qalyptastyrý.
Ulttyq bolmysty qalyptastyratyn eń aldymen ulttyń rýhanııaty men mádenıeti. Ádebıeti men óneri! Bilim-ǵylymy! Iaǵnı qazaq zııalylary.
-Qazirgi bizdiń mádenıetimiz qandaı kúıde ekenin jańa shyǵarmashylyq odaqtar tóraǵalarynyń baıandamalarynan bilip otyrmyz. Ózimiz de burynnan kórip, bilip kele jatyrmyz. Úkimettegi mınıstrlikter basshylarynyń da esebin tyńdadyq.
Qandaı eldiń damýynda da, eń aldymen mádenıettiń mańyzy zor! Ulybrıtanııanyń áıgili Premer-mınıstri Cherchıllge ekinshi dúnıejúzilik soǵys kezinde Qarjy mınıstri el bıýdjetin kórsetedi. Sonda ol "Mádenıettiń shyǵyndary qaıda?" dep suraıdy. Qarjy mınıstri "Soǵys bolyp jatyr ǵoı, mádenıetti oılaýǵa shama joq" depti. Sonda Cherchıll: "Al biz onda ne úshin soǵysyp jatyrmyz, eger mádenıetti saqtap qala almasaq?" dep jaýap bergen.
-Shyǵarmashylyq odaqtar shyryldaýda, qarjy joq dep, al Mádenıet mınıstrligindegi shyǵarmashylyq odaqtardy qoldaý úshin bıýdjetten bólingen 257 mıllıon teńge de ıgerilmeı otyr. Sebebi, shyǵarmashylyq odaqtardyń tıisti qujattardy durys toltyrmaýynan deıdi mınıstrlik. Ózderi jarymaı otyrǵan shyǵarmashylyq odaqtar qarapaıym memlekettik tapsyrys alý úshin qujat toltyrý jumysyn jóndeı almasa, osylaı qudaıdyń ózi jiberip turǵan ózderine tıesili sybaǵasynan aıyrylyp otyra beredi. Muny qazaq «Kedeıdiń aýzy sútke tıgende, murny qanaıdy» deıdi...
-Iá, bul jolda olardyń da, tıisti mınıstrlikterdiń de muńyn túsinýge bolady. Óıtkeni, bizdiń zańymyz boıynsha ulttyq bolmysqa rýhanı nár beretin, ultshyl rýhty urpaqtar tárbıeleýge zor úlesi bar Jazýshylar odaǵy, Kompozıtorlar, Sýretshiler, teatr-kıno odaqtary, ıaǵnı ulttyq tárbıege úıretetin odaqtar men ...ıt úıretýshiler sekildi barlyǵy 22 myń uıymnyń bárine birdeı deńgeıde qarap otyrǵanda, bul másele eshqashan sheshilmeıdi.
-Ulttyq bolmysymyzdy qalyptastyrýda uly jazýshy Muqtar Áýezovtyń “El bolamyn deseń, besigińdi túze” degenindeı, eń aldymen Ulttyq tárbıeniń róli zor! Al ult múddesin qorǵaıtyn urpaqtyń tárbıesi, sábıdiń ana sútinen qýat alatynyndaı, ana tilinen nár alady.
Sondyqtan da osydan bir ǵasyr buryn Mustafa Shoqaı: “Óz tilinde bilim ala almaǵandar ózge elge qyzmet etedi” dep aıtqan bolatyn.
Iá, “Mádenıetiń men tilińdi saqtaı almasań, shekarańdy ashyp tastaı sal, endi neńdi qorǵaısyń?”-dep belgili danyshpan aıtqandaı, eń basty qorǵanymyz - Mádenıet pen til.
-Al bizdiń telearnalardaǵy qaptaǵan ózge eldiń teleserıaldarynyń elge áseri úkimettiń buıryqtary men parlamenttiń zańdarynan da yqpaldy bolyp ketetinin umytpaıyq. Keıde teris tárbıege ulttyq uǵymnan jurdaı ózimizdiń túrli fılmderimizdiń de keri áseri az emes.
Telearnasyna tizesi jaltyraǵan jyrtyq shalbarly ánshilerdi shyǵaratyn eldiń jalpy ıdeologııasy bútin be depoılaýǵa týra keledi keıde...
-Qazir ulttyq bolmysymyz qıyn jaǵdaılarǵa tap bolýda. Áıel quqyn qorǵaýdyń atyn jamylyp, ultymyzdyń uǵymyna jaý pıǵyldaǵy túrli túsiniksiz uıymdardyń Táýelsizdiktiń 30 jyldyǵynda Táýelsizdik besigi - Almatyda sherýge shyǵyp, Shymkenttegi shýǵa aınalǵan qaqtyǵysqa, Qyzylordadaǵy qareketterine qarasańyz, bizdiń ulttyq tárbıemizge, ıaǵnı qazir talqylap otyrǵan ULTTYQ BOLMYSYMYZǴA óte qaýipti shabýyldar qateri tónip tur.
-Ulttyq ıdeologııa basty uranymyz bolýy úshin Táýelsiz el bolǵanymyzǵa 30 bolsa da, áli kibirtiktep kele jatqan otarsyzdanýǵa jol ashýymyz kerek. Otarsyzdaný júrmese, tarıhyń da taza emes. Óıtkeni, úndi kemeńgeri Nerý aıtqandaı: «Otar eldiń tarıhyn otarshyldar jazǵan.»
Iaǵnı, ulttyń jańa bolmysy Ultshyldyq negizde qalyptasýy kerek.
-Memleket basshysy atap aıtyp, sanap kórsetken ulttyń jańa bolmysyna qajetti qasıetterdiń báriniń negizi Ultshyldyqqa kelip tireledi. Óıtkeni, keshe keńes ımperııasy kezinde 70 jyl ultshyldyqpen kúresý qazir Táýelsizdiktiń 30 jylynda da toqtaǵan joq. Kórnekti jazýshy Ǵabıden Mustafınniń “Buryn biz ultshyldyqpen kúrestik, endi ultsyzdyqpen kúreseıik”-degen áıgili sózi qazir óte ózekti bolyp tur.
Ultshyldyq degen uǵymnan bizdiń bılik ádettegideı shoshyp ketpeý úshin túsindire keteıik. Ultshyldyq degenimiz - Memleketshildik, elshildik, patrıottyq!
-1922 jyly ult ustazy, Alash kósemderiniń biri Ahmet Baıtursynuly 50 jasqa tolǵanda sol kezdegi Úkimet basshysy Sáken Seıfýllın onyń bar qasıetin aıtyp kelip, “Eń bastysy - Ultshyl”-dep maqtaǵan.
1922 jyly, Reseıdiń avtonmııasy kezimizdiń ózinde qyzyl suńqar atanǵan Sáken Seıfýllınniń ózi ultshyldyqty dáriptep tursa, qazir nege Táýelsizdik alǵanymyzǵa 30 jyl tolsa da, áli ultshyldyqtan qashyp júrmiz.
Reseıde memlekettik tildi qorǵaǵandar «patrıottyq» dep baǵalanypp, maqtalady. Al Qazaqstanda memlekettik tildi qorǵaǵandar – nashar maǵynasyndaǵy «ultshyldyq» dep aıyptalyp, dattalady!
Bul bizde áli ulttyq ıdeologııanyń joqtyǵyn bildiredi.
-Qazaqstan Jazýshylar odaǵy tóraǵasy, qazaqtyń kórnekti aqyny Ulyqbek Esdáýlet jasaǵan baıandamasynda atap aıtqandaı, elimizdegi balabaqshanyń bári memlekettik tilde bolyp, Memleketttik til týraly zań qabyldanýy tıis.
-Birligi durys bolsa, tirligi yrys bolar eldiń Ulttyq urany:
“Bir el. Bir múdde. Bir til” bolýy kerek. Bir til bolmaǵan elde bir tilek te bolmaıdy! Bir tilek bolmasa, birlik qaıdan bolady?! Al birlik bolmasa-tirlik bolmaıtyny bárimizge belgili!
Ulttyq bolmysty qalyptastyrýdyń negizgi tiregi, Ult múddesiniń eń basty negizi – Ulttyń Tili ekeni aıqyn!
Bizdiń bılikke de, bizdiń bárimizge de, barlyǵy tilge kelip tireletinin moıyndaıtyn ýaqyt boldy.
Endeshe, biz sózimizdiń sońyn QR Prezıdenti Q.Toqaevtyń “Tildi qorǵaý - ulttyq qaýipsizdikti qorǵaýmen birdeı» degen sózimen túıindeımiz.
Jalǵasyn, tolyq nusqany siltemeden oqısyzdar:
https://www.facebook.com/100001908576595/posts/5611782428895321/?d=n
