Denıs Tenniń ólimi boıynsha sottalǵandardyń biri eksklıýzıv suhbat berdi

2734
Adyrna.kz Telegram

Qazaqstandyq mánerlep syrǵanaýshy Denıs Tenniń ólimi boıynsha sottalǵandardyń biri Janar Tolybaeva Sputnik Qazaqstan tilshisine eksklıýzıvti suhbat berdi.

Bul Tolybaevanyń qaıǵyly oqıǵadan keıin bergen alǵashqy suhbaty.

2020 jyly jazasy bas bostandyǵyn shekteýge aýystyrylyp, túrmeden shyqqan Janar Tolybaeva eki aı buryn qaıtadan temir torǵa toǵytylǵan. Ol jazasyn Almaty oblysy Jaýǵashty aýylyndaǵy LA-155/4 túzetý mekemesinde ótep jatyr. Bul sottalýshylar úsh jasqa tolmaǵan balasymen birge otyra alatyn Qazaqstandaǵy jalǵyz túrme. Tolybaeva munda eki jastan asqan ulymen birge otyr.

- Janar, áńgimeni basynan bastasaq...

Men týraly búkil Qazaqstan bilýi de múmkin. Sebebi men bul jerde Denıs Tenniń isi boıynsha qylmysty bile tura aıtpaǵanym úshin otyrmyn. Birinshi ret suhbat berip jatyrmyn. Buǵan deıin eshqashan bergen emespin. Suhbat berýden bas tartyp keldim. Bul joly bergim kelip otyr, sebebi meni bir ret emes, birneshe ret qaıtaryp jatyr. Bul shýly is bolǵannan keıin... biraq nege Qazaqstanda zań barlyǵyna birdeı qoldanylmaıdy? Meniń soǵan ishim ashıdy.

Osy is bolǵan kezde men bala kótergen edim. Júktilik ýaqyty tergeý ızolıatorynda ótti. Balany bosanǵannan keıin qaýipsizdigi tómen mekemege aýystyrdy. Ol kezde júrýdiń ózi maǵan ońaı tıgen joq. Sebebi operaııa, kesar tiliginen keıin qıyn boldy. Úsh aıdan keıin qaıtadan balamen birge qonys kolonııasynan aýystyrdy. Jaraıdy, men qaıtyp keldim. Osy jerde jalpy kolonııada jazamdy ótedim.

Munyń bárin qaıtadan aıtý maǵan ońaı emes. Meniń de ata-anama ońaı emes. Marqumnyń da ata-anasyna ońaı emes. Ony da túsinýge bolady. Eger menen ketken qatelik bolsa, búkil Qazaqstannan keshirim suraımyn. Shynymdy aıtsam, men ózim de ondaı jaǵdaıdyń bolatynyn bilgen joqpyn. Ózimniń de ata-anamnan keshirim suraımyn. Olar da men úshin qanshama qınaldy, qanshama ter tókti. Áli kúnge deıin meni kórý úshin, balamdy bir kórip keteıinshi dep tabanyn tozdyryp osy jerge kelip júr.
Zań boıynsha aýyr qylmys kezinde jazanyń úshten bir bóligin ótep, shyǵýǵa bolady. Eger eshqandaı zańbuzýshylyq bolmasa, túrme ishindegi tártip jaqsy bolsa, jazany jeńildetedi. Osy merzimdi ótegennen keıin sotqa aryz jazdym. Balamen bul jerde otyrǵan maǵan da ońaı emes. Sot sheshimimen meniń jazam 73-bap boıynsha bas bostandyǵyn shekteýge aýystyryldy. Biraq 1 jyl 3 aıdan keıin qaıtadan osy jerge, jalpy kolonııaǵa oralyp otyrmyn.

Bostandyqta taǵy da bir ulym bar. Ol ulym da óziniń baýyryna baýyr basyp, maǵan qaıtadan úırenip qaldy. Bas bostandyǵyn shekteý boıynsha júrgende men eshqandaı jazasyz júrgen joqpyn ǵoı. Úıge kelip, teksergen kezde men úshin ol da stress bolǵan. Balam qaıtadan alyp keter me eken dep qorqyp ketetin.

- Túrmege qaıta qamalǵanyńyzǵa qansha ýaqyt boldy?

Kelgenime eki aıdaı bolyp qaldy. Jetinshi maýsymda eki aı bolady.

- Endi qansha ýaqyt otyrý kerek?

Kelesi jyldyń 4 sáýirinde merzim bitedi.

- Balańyz qazir neshe jasta?

Balama qazir 2 jas 2 aı boldy. 3 jasqa tolyp menimen birge shyǵady.

Aıtaıyn degenim, bizde zań bárine birkelki qoldanylmaıdy. Mysaly, meniń shyǵyp ketip, qaıta oralym meniń kinám emes qoı. Maǵan da, meniń otbasyma da ońaı tıgen joq. Óz qolymen qyzdaryn túrmege aparý – ol da ońaı nárse emes.

- Demek, marqumnyń týystary shaǵym aıtqan soń qaıtadan otyrǵyzyp otyr ǵoı?

Iá, onyń bári osy kolonııanyń sot alqasynyń qateligi. Sebebi olar ýaqytynda marqumnyń týystaryna meniń sotqa ótinish túsirgenim týraly eshqandaı eskertý jibermegen. Bir jyl úsh aıdan keıin qaıtadan kelip otyrmyn. Bir jyl bolǵan kezde búkil saıt "Tolybaeva bostandyqqa shyqty, bir jyl boldy" dep jaza bastady. Oǵan deıin eshkim eshteńe jazǵan joq bolatyn.

Is týraly bárin ashyp aıtyp beremin dep oılaǵanmyn, biraq daıyn emespin.

- Sol kún esińizde me?

Sol kúnniń ár saǵat, ár mınýt, ár sekýndy meniń esimde. Men shyqqannan keıin de túsime jıi kiretin. Bul jerge qaıta kelgende de túsime jıi kirip, shoshyp oıanatyn kúnderim boldy.

- Bir jyl túrmeden shyqqan kezde sonyń bárin umyta aldyńyz ba?

Umytý múmkin emes sııaqty, túsińe ár kún saıyn kirip otyrsa, sen ony umyta almaısyń. Nemese tanystarymdy kórip qalǵanda... betime basyp aıtty dep aıta almaımyn. Sebebi barlyǵy túsinistikpen qarady. Tanystarymnyń, jaqyndarymnyń barlyǵy janashyrlyqpen qarady. Men týraly Qazaqstannyń jartysy jaqsy oıda, jartysy teris oıda ǵoı.

- Al siz ózińiz týraly ne oılaısyz?

Bul ýaqytqa deıin múmkin oılanbaı, asyǵys sheshim qabyldap júrgen shyǵarmyn. Biraq qazir jazamdy óteý barysynda meniń túsingenim: eń bastysy dostar emes, eń bastysy seniń qalaı ómir súrýiń emes, eń bastysy – seniń jaqyndaryń, ata-anań, baýyrlaryń eken. Boldy. Basqa eshkim mańyzdy emes.

Osy ýaqytqa deıin dostarymdy Qudaıdaı syılap, bárine kómektesip... ózim sondaı adammyn, bireý jaǵdaıyn aıtsa, kómektesýge árqashan daıyn turamyn. Sol is bolǵan sátte de kómektesý úshin ǵana barǵan bolatynmyn.

- Qalaı kómektesýge bardyńyz?

Onyń bári sot barysynda aıtylǵan bolatyn. Eki jigittiń biriniń qyzy ekiqabat bolyp qalyp, dári kerek boldy. Sol dárini "er adamdar ala almaımyz, sen kelip, alyp bershi" dedi. "Jaraıdy" dep men bas tartqan joqpyn.

Qaıtadan bári esime túsip, ózimdi ustaı almaı otyrmyn, tolqý ishimde...

- Kolonııaǵa túsken soń ol kisilermen habarlastyńyz ma? Olar da túrmede otyr ǵoı.

Olar da otyr. Eshqandaı baılanysqan joqpyz. Sebebi men shyqtym, bul jaqta bolǵanda da hat-habar, baılanys bolǵan joq.

- Shyqqannan keıin baılanysýǵa tyryspadyńyz ba?

Joq, sebebi mende bas bostandyǵyn shekteý boldy. Aýdannan alysqa shyǵa almaımyn. Saǵat 10-nan keıin úıde otyrý kerek degen sııaqty shekteýleri bar.

- Ókinish bar ma?

Ókinetin nársem kóp. Eń bastysy sol kezde ata-anamnyń aıtqanyn tyńdap, ózimdi tyıý kerek pe edi?! Árqashan solardyń qasynda bolý kerek pe edi? Sol kezde typ-tynysh qosymsha jumys istemeı, sol jumysymdy qanaǵat tutý kerek pe edi degen sııaqty ókinishter bar. Qazir endi bárin túsinip otyrmyn..

- Túrmege qaıta oralǵannan keıin ulyńyzdyń boıynda ózgeris boldy ma?

Shyqqysy keledi, myna jerden ketkisi keledi. Ulymdy ata-anama qaldyra almaımyn, sebebi qazir olardyń jaǵdaıy máz emes. Úıde de kópshilikpiz, Qudaıǵa shúkir, bala-shaǵa kóp. Ózimniń úlken ulym da sol kisilerdiń janynda. Aǵamnyń, baýyrymnyń bala-shaǵasy bar. Barlyǵymyz bir úıde turyp jatqannan keıin tarshylyq etedi. Kishi bala bolǵannan keıin buǵan da jeke kútim kerek sııaqty. Sol sebepti qazir ózimmen birge alyp keldim. Bir jaǵynan bul jaqta balamen oıym da bólinedi. Ýaqyt tezirek ótedi. Ózińniń jaqyn adamyń bolady, oǵan da shúkir etesiń.

- Ne týraly oılaısyz?

Oılaıtyn nárse kóp. Alǵa qoıǵan maqsattarym bar. Eń bastysy sol.

- Shyqqannan keıin iske asyratyn josparyńyz bar ma?

Bul joly shyqqanda da bos otyrǵan joqpyn. Shashtarazdyń oqýyn oqydym. Ózime shashtaraz ashpasam da, tanystarymnyń shashyn alyp, nápaqamdy taýyp otyrdym. Buryn muǵalim bolyp jumys istegenmin. Qosymsha sabaqtar berdim, saýdamen de aınalystym. Óz kúnińdi kórý úshin talpynasyń, tyrysasyń. Eshqashan bos ýaqytym bolǵan emes. Tańǵy saǵat 8-den keshki saǵat 11-ge deıin grafıgim tolyp turǵan bolatyn.

- Úlken ulyńyz neshe jasta?

Úlken ulym 7-ge tolady bıyl.

- Siz úıge oralǵan kezde qalaı qabyldady?

Árıne, tanydy. Eki aı saıyn osy jerge kezdesýge kelip turady. Qazir de kelýge bolar edi, biraq múmkindik shekteýli. Karantın sharasyna baılanysty balalardy kirgizýge bolmaıdy. Sondyqtan taksofon arqyly qońyraý shalyp turamyn: "Saǵyndym, mama, qashan kelesiń?" dep suraıdy. Sol sózderdi estigen kezde júregiń eljirep, tezirek shyqsam eken dep oılaısyń.

- Uldaryńyzdyń ákesi habarlasyp tura ma?

Uldarymnyń ákesi habarlasyp turady. Úlken ulym birinshi nekemnen. Kishi ulymnyń ákesi basqa, onymen de turmys quramyz degen oı bolǵan. Tamyzda turmysqa shyǵamyn dep júrgenmin, biraq ókinishke qaraı shildede osyndaı jaǵdaı boldy da, qamalyp kettim. Ulymnyń ákesi basqa, sottalǵan Arman Qudaıbergenov emes.

Maǵan tergeý barysynda qysym kórsetildi. Onyń bárin ashyp aıtamyn dep oılaǵanmyn. Qysym kórsetildi, uryp-soqty. Onyń barlyǵy bólek anyqtamaǵa engizilgen bolatyn. Biraq tergeý ızolıatoryna barǵan kezde ol jerde bir aıǵa jýyq ýaqyt ustady. Sol ýaqyttyń ishinde uryp-soǵýdyń izi ketken soń ǵana alyp bardy.

Al sot barysynda uryp-soqqandy aıǵaqtaıtyn anyqtamanyń nege joq ekenin suradym. Maǵan qysym kórsetken kezde "sen osylaı aıtasyń, balamnyń ákesi bireýi dep aıt, sol kezde sen shyǵyp ketesiń, sen balańnyń ákesiniń qylmysyn jetkize almaısyń" dep aıtty. Men solaı aıttym. Biraq ulymnyń ákesi ol emes, ulymnyń ákesi basqa. Qazir sol kezde olaı aıtpaý kerek pe edi, múmkin qatelik jasadym ba degen oı-ókinish bar. Meniń eń basty ókinishim – osy. Ulymnyń ákesi bostandyqta, ol týraly qazir ashyp aıtqym kelmeıdi.

- Jalpy, hat-habar bar ma?

Iá, hat-habar bar. Habarlasyp turamyz.

- Ulyńyzdyń ákesi bala basqadan dep jarııalaǵanyńyzdy qalaı qabyldady?

Basqa bireý dep aıtqanda... kez kelgen adam... basynda ol meniń júkti ekenimdi bilgen de joq. Báribir ishinde kúdik bolady. Shyqqannan keıin "jaraıdy, kórem" degendeı boldy. Ol týraly aıtqym kelmeıdi, biraq habarlasyp turady.

- Ulyn kórýge keldi me?

Keldi.

- Balańyz týraly aıtaryńyz bar ma? Esin bilip qaldy...

Eń bastysy balam ózimniń qasymda bolsa... Qorqatynym sol ǵoı. Sondaı jaǵdaı bolǵannan keıin ózimniń balam úshin qorqamyn. Ár sát qasymnan jibermeı, birge ustap júrýge, eshqaıda jibermeýge tyrysamyn. Keıde aýrýhanaǵa alyp ketedi, sondaı sátte qımaı jiberemin. Esiktiń aldynda kútip otyramyn. Osyndaı is bolǵannan keıin adamnyń basynda ártúrli oı bolady. Jaman oılar bolady. Múmkin meniń de balama qastandyq oılaıtyndar bar shyǵar degen sııaqty. Sondyqtan ózimniń qasymda ustap júrýge tyrysamyn.

- Denıs Tenniń anasymen júzbe-júz sóılesip kórdińizder me?

Joq, júzbe-júz sóılesken joqpyn. Shynymdy aıtsam, oǵan batylym jetken joq.

- Sóıleskińiz kele me?

Negizi keshirim surap aldyna baramyn dep oılaǵanmyn. Árıne, baladan aıyrylý ońaı emes qoı. Eki ata-anaǵa da ońaı emes. Meniń ata-anam balasyn osy jaqqa jiberip, tirideı aıyrylyp otyr. Denıs Tenniń ata-anasy máńgilikke aıyrylyp otyr. Ol da ońaı emes. Árıne, barýǵa bolar edi. Biraq jaǵdaı jibergen joq. Men shekteýde boldym. Ata-anamdy jiberýge bolar edi. Biraq ata-anam men úshin kináli emes. Onyń barlyǵyn jasaǵan men ózim. Ózim barǵym keldi. Barlyǵy "nege baryp keshirim suramadyńdar, aldynan ótpedińder" deıdi. Ol meniń istegen isim ǵoı. Ne úshin ata-anam baryp, jaýap berýi kerek? Men kámelet jasqa tolǵan adammyn. Ózim baryp keshirim suraǵym keledi.

- Shyqqan soń barasyz ba?

Árıne, múmkindik bolyp jatsa baramyn.

- Jaqsy, raqmet!

Denıs Tenniń qazasy

Qazaqstandyq mánerlep syrǵanaýshy Denıs Ten 2018 jyldyń 19 shildesinde urylar qolynan qaza tapty. Sot 2019 jyldyń basynda Denıs Tenniń ólimine qatysty sottalǵandarǵa úkim shyǵardy.

Arman Qudaıbergenov Qylmystyq kodekstiń 188-baby "Urlyq", 192-baby "Qaraqshylyq" jáne 99-baby "Adam óltirý" boıynsha aıypty dep tanylyp, 18 jylǵa sottaldy. Al Nuraly Qııasovqa "Adam óltirý" jáne "Qaraqshylyq" baptary boıynsha 18 jylǵa bas bostandyǵynan aıyrý jazasy kesildi. Janar Tolybaeva 434-bap "Qylmys týraly habarlamaý" boıynsha kináli dep tanyldy. Ol 4 jylǵa bas bostandyǵynan aıyryldy. Is barysynda onyń júkti ekeni belgili boldy.

 

 

Pikirler