Qazaqstanda Keŋestık ökımet ornau kezeŋderınde qatarynan 3 ret zūlmatty aştyq jyldary boldy. Būl jyldar: 1919-1922 jyldardyŋ aralyǧynda öttı. Būl jyldardyŋ aralyǧynda qazaqtyŋ sany anaǧūrlym kemıp, aştyqtan milliondap-milliondap qyryldy.
Būdan keiıngı aştyq Qazaq dalasy üşın ūly jūt pen ūly qyrǧynǧa ūlasty. Būl zūlmatty kezeŋder 1929-1934 jyldardyŋ arasynda öttı. Osy aralyqta qazaqtyŋ jartysynan astamy qyrylyp kettı. Qyrǧyndy qoldan jasaǧan bolşevikter ūlttyŋ obalynan qoryqqan da, ürıkken de joq.
Aşarşylyq josparly türde ıske asyryldy. Qazaqtyŋ auqatty elitasyn konfiskasiia jasap, jeke şaruaşylyqtardy joiyp, äigılı "kolhozdastyru" saiasatyn jürgızdı de, top qylyp tonap, bır bırıne aidap salyp otyrdy.
Üşınşı aşarşylyq jyldary - ekınşı dünie jüzılık soǧystyŋ qarsaŋynda jürdı. Būl jyldar da osy uaqytqa deiın aşarşylyq jyldary dep atatmaǧanymen, şyn mänınde aştyqtyŋ auyr kezeŋderı osy uaqytta öttı.
Al, Äulie ata öŋırındegı aşarşylyq turaly professor Mämbet Qoigeldievtıŋ zertteu jūmystaryndaǧy derekter töbe şaşyŋyzdy tık tūrǧyzady. Ūly Ūstaz Ahmet Baitūrsynovtyŋ jetkızgen mätımetterınde "Aşyqqan adamdar bırın bırı jep jatyr. Ölgenı bylai tūrsyn, ölmegen adamdy qualap jürıp öltırıp, buyndyryp, soiyp jep jatty" dep jazdy.Keŋes ökımetı 1928 jyly ırı bai şonjarlardy tonap, jappai ūjymdastyrudy qolǧa aldy. Ūjymdastyru degen tonaudyŋ saiasi joly. Būl turaly zaŋdar men qaulylar şyǧyp, bai-manaptardy qudalady. Ūjymdastyru ( halyqty tonau) kezınde Qazaqstanda 40,5 millona maldan 1933 jyldyŋ soŋynda 4,5 million mal ǧana qalypty. Maldyŋ barlyǧyn küştep tartyp aldy. 1929-1931 jyldar arasynda Keŋes ökımetınıŋ ozbyrlyǧyna qarsy 372 köterılıs bolyp, oǧan 80 myŋ adam qatysty. 1932 jyly şılde aiynda Ǧ.Müsırepov, M. Ǧataulin, M.Däuletqaliev, E.Altynbekov, Q.Quanyşbaev bırlesıp, halyqty aştyqtan qūtqaryp qalu üşın azyq-tülıkpen qamtamasyz etu qajettıgı jaiynda Qazaqstan Ölkelık partiia komitetınıŋ bırınşı hatşysy F. Goloşekinge aşyq hat jazdy. Būl «Beseudıŋ haty» degen atpen tarih sahnasynan oryn alǧany belgılı. Beseudıŋ bırı Mansür Ǧataulin 1937 jyly sottaǧy soŋǧy sözınde özımen bırge aiyptalyp otyrǧan joldastaryn körsetıp: — Būlar halyq jaulary emes. Men jaumyn, - deidı. — Sondyqtan menı ǧana sottaŋdar! Özımdı ǧana. Bıraq men de halyq jauy emespın, halyq jaularynyŋ jauymyn,- dep qasqaiyp tūrǧan. Keŋes ökımetın maqtap, zauyttar saldy, qalalar saldy, közımızdı aşty dep jürgender ökınışke orai älı de jeterlık. Bıraq bız ūmytpaimyz! Bız saiasi repressiianyŋ qūrbany bolyp, aşarşylyqtan qyrylǧan halyqty, tektı tūlǧalardy qaşanda ūlyqtaimyz! Eşteŋe de esten şyqpaidy!
Bekbolat QARJAN,
"Adyrna" ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
