«Äuelı Alla, keiın men» deitın dualauşy balgerlerdıŋ kesırınen baqytsyz otbasylar köp.
Qazaq qoǧamynda «dualau» ädısı keŋ etek jaidy. Alaida dualauşylardyŋ siqyrşydan eş artyqşylyǧy joq. Dua degenımız – siqyr. Qasiettı Qūranda da siqyrdyŋ bar ekenı rastalǧan. Harut pen Marut atty ekı perıştenıŋ siqyr jasaumen, üiretumen ainalysqany jazylady.
İmam Müsılımnıŋ sahih hadis toptamalarynda paiǧambarymyzǧa dūşpandary siqyr jasamaq bolǧan äreketın baiandaidy. Eŋ soraqysy, siqyr paiǧambarymyzǧa äser etedı.
Duadan keiın balgerge baramyz
Keide adamdar qarapaiym mahabbat sezımın, qyzǧanyşty, köŋıl böludı dua arqyly jüzege asyrady. Nege? Öitkenı, ışkı jan düniesı qaraŋ. Las. Halid är-Rubǧi esımdı ǧalym bızge jürektıŋ denedegı maŋyzy jaiynda myna äŋgımenı aitady: «Habaşstandyq aǧaş ūstasy Lūqman qūl edı. Qojaiyny oǧan bır qoi bauyzdauǧa ämır qylyp: – Maǧan onyŋ eŋ jaqsy ekı uys etın alyp kel, – deidı. Lūqman qojaiyny aitqandai maldy soiyp, oǧan qoidyŋ tılı men jüregın alyp barady. Keiın bırneşe kün ötıp, qojaiyny taǧy qoi soiuǧa būiyryp: – Maǧan onyŋ eŋ jaman ekı uys etın alyp kel, – deidı. Lūqman oǧan taǧy da qoidyŋ tılı men jüregın alyp keledı. Qojaiyn Lūqmanǧa: – Bırınşı qoidyŋ eŋ jaqsy ekı närsesın alyp kel degenımde, sen maǧan onyŋ tılı men etın alyp keldıŋ. Qoş. Sosyn ekınşı qoidy soiǧanda saǧan onyŋ eŋ jaman ekı närsesın ber dedım. Sen maǧan taǧy da onyŋ tılı men jüregın berdıŋ. Mūnyŋ tüsındırmesı bar ma? – dep sūraidy. Lūqman oǧan: – Rasynda, eger ol ekeuı jaqsy bolsa, onda būlardan asqan jaqsy närse joq. Eger ol ekeuı jaman bolsa, onda olardan ötken jaman närse joq, – dep jauap bergen eken». Būdan ne tüidık? Iаǧni, jüregı jaman adamnyŋ oiy da, sözı de, ısı de oŋ bolmaidy. Duany jüzege asyratyn da osyndai adamdar. Qasiettı Qūranda da dua jasaityn adamdardy «käpırge» teŋegen. Köbınde, dua erlı-zaiyptylarǧa, jas jıgıtterge jäne joly bolmai jürgen adamdarǧa jasalady eken. «Duanyŋ küşımen otau qūrdy» , «80 jastaǧy kempırge jas jıgıt ǧaşyq bolyp qalypty» nemese « jolyŋdy aşatyn dua oqyp bereiın, keudeŋe taǧyp jür» degen sybystardy anamyz ben jeŋgemızdıŋ ekeu ara äŋgımesınen jiı estimız. Baiyrǧy zamanda däl osy «jol aşu» prosesı qūsty ūşyru arqyly jüzege asqan. Qūs oŋ jaqqa ūşsa – jolyŋyz bolady, al sol jaqqa ūşsa – bügın sızdıŋ künıŋız emes. Qūs sız üşın şeşım qabyldaidy. Aqylǧa qonymsyz, iä? Al qazır jol aşu, dua salu dünielerı türlı siqyr äreketterı men şaitandardyŋ kömegımen ıske asatynyn qarapaiym halyq bıle bermeidı. Öitkenı, dıni sauaty az nemese joq. Qūran kärımdegı aitylǧan bar ruhani azyq bolar dünielerdı ysyryp, adasqan adamdardyŋ artynan erıp, aranǧa tüskender keşırılmes «künä» jasaǧan bop esepteledı. Maŋǧystau telearnasynyŋ «Orta tolsyn» baǧdarlamasynyŋ qonaǧy Iýnus Qadyrqūlūly oblystyŋ «Beket Ata» meşıtınıŋ naib imamy:«Balgerlık, emşılık, dua jasauşy – üşeuı üş türlı älem. Jasyratyny joq, Alla Taǧala keibır adamdardy tylsym qasietterımen erekşe qyp jaratady. Olardy «äulielerdıŋ keremetı» dep ataidy. Iаǧni, nyq nanym senımmen boljam jasasa, Qūranǧa süienıp, hadisterden mysal aityp, adam ömırınıŋ bolaşaǧyna denı dūrys boljam aitar bolsa – terıs emes. Emşılık te osyndai. Bes uaqyt namyzy bar, qūdaimen arasy bır taban jaqyn tūrǧan adamdardyŋ qazaq saltyna tän em şaralarymen auruynan sauyqtyrsa – dınge qaişy dünie emes».
Kähinderdıŋ kesırı
«Baqsy balgerlerge kelgen adamnyŋ qyryq kündık namazy qabyl bolmaidy». Däl osylai Alla elşısı bır hadisınde aityp ketken. Al qazırgı balgerler alǧy sözın: «Äuelı Alla, sosyn men» dep bastaidy. Bıraq qoldarynda karta, qūmalaq, tasbih, közdegen adamynyŋ suretı. "Adyrna" ūlttyq portalynyŋ tılşısı arnaiy zertteu jürgızdı. Şymkent qalasynyŋ tūrǧyny, esımı Säule (özgertıldı) ūialy telefon arqyly bal aşatynyn, bolaşaqty boljaitynyn aitty. Qūny – 2000 teŋge. Bırlık qyp nemese kaspi goldqa tölem jasaǧannan keiın, chektı messendjerge jıberıp, suretıŋdı jıberesıŋ. Jarty saǧattan soŋ, balger özı qoŋyrau şalyp, qandai mäselege ūşyraǧanyŋdy sūraidy. Būǧan deiın däl osy balgerge bal aştyrǧan adammen tıldestım. Qūlsary qalasynyŋ tūrǧyny:«Şılde aiynda koronavirus ındetımen qatty auyrdym. Qyzuym on kün boiy tüspedı. Auruhanada oryn joq. Üide emdeldım, halım müşkıl edı. Amalym qalmaǧan soŋ, bolaşaǧymdy bılgım keldı. Kömek sūrap Säulege habarlastym. Qyzuymnyŋ üş künnen keiın tüsetının, densaulyǧymnyŋ tüzeletının, älı ūzaq jasaitynymdy aityp, quantyp qoidy. Rasymen üş künnen keiın qyzuym bırqalypqa keldı. Senbeiın deseŋ….»Endeşe kelesı kezek, jospar retınde jüzege asatyn bal aşu prosesı. Anama sıŋılımnıŋ qai oqu ornyna tüsetının, qandai maman iesı atanatynyn bılu üşın, qoŋyrau şaldyq. «Qyzyŋ aq halatty därıger bolady, 22 jasynda küieuge şyǧady. Mınezı auyr eken, joly da auyr»,- dep jauap qatty. Eŋ qyzyǧy, sıŋılım qazır pedagog mamandyǧynda bılım aluda. Mınezı jaisaŋ, aşyq adam. Būdan şyǧatyn qorytyndy, balgerlerge karantin de kedergı emes. Qiyrda tūrsa da, qūmalaǧy men kartasy daiyn tūrar kähinder – adamdy adastyruşylar. Aitqandary bır de dūrys, bır de būrys.
Bolaşaqty būlar qaidan bıledı?
Adamdardyŋ qasynda jyn bolatyny şariǧatta jazylǧan. Balgerdıŋ aldyna barǧanda olar sızge ötkenıŋızdı aityp, senımızge kıredı. Kümän qaldyrmaidy. Al sızdıŋ ötken ömırıŋızdı janyŋyzdaǧy jynyŋyz baiandap beredı. Al bolaşaq şe? Bolaşaǧyŋyzdy aspan älämınde perışteler jazyp jatqan jerınen jyndar baryp bılıp, balgerge baiandaidy. Allaǧa qarsy, serık qosu arqyly jüzege asyp otyrǧan būl äreket – aqyrzamannyŋ belgısı. Toqsan auyz sözdıŋ tobyqtai tüiını adam senımınıŋ sergeldeŋge ūşyrauy. Senımnıŋ küş quatynyŋ myqtylyǧy sonşalyq, dūrys joldan taidyryp ta, būrys joldan şyǧaryp ta alady. Al senımdı arttyratyn dünie – dıni sauattylyq. Janyŋyz qinalyp, jol tappaǧan kezıŋızde hadister men sürelerdı oqyp, tynyştalyŋyz. Qasiettı kıtapta aitylǧan är qūdırettı sözdıŋ ışıne üŋılıp, keregıŋızdı sodan alyŋyz. Baqsy da, balger de bolaşaqty boljamaidy, olar sızdıŋ Allamen qarym-qatynasyŋyzdy būlyŋǧyr etedı."Adyrna" ūlttyq portaly,
Inju ÖMIRZAQ
