Qazaqstan täuelsızdıgın alǧan alǧaşqy jyldary elde boluy mümkın är türlı tötenşe jaǧdailardyŋ aldyn alu üşın daiyndyq mäselelerı basty nazarǧa alynǧan bolatyn. Sonyŋ arqasynda 30 jyl töŋıregınde kezdesken auyr jaǧdailardyŋ aldyn alyp, saqtyq şaralaryn küşeite aldyq dep anyq aita alamyz.
Kenetten tuyndauy mümkın apatty jaǧdaidyŋ aldyn alu mäselesı 1993 jyly Tūŋǧyş Prezidentımız Nūrsūltan Nazarbaev tabiǧi jäne tehnogendık sipattaǧy türlı apattardyŋ alyn alu jäne zardaptaryn joiu jönındegı qosymşa şaralar turaly qaulysyn qabyldady. El men jerge qauıp töndıretın tosyn jaŋdailardyŋ bolmauy üşın tötenşe jaǧdailardyŋ aldyn alu men ıs-qimyldary jönınde ūzaq merzımdı baǧdarlama daiyndalyp, qoldanysqa endı.
Atalǧan qaulyda «Önerkäsip apattary, jer sılkınuden bolatyn tötenşe jaǧdailardy boldyrmau jäne olardyŋ zardaptarynan keletin şyǧyndy azaitu mäseleleri memlekettik saiasat jürgizudiŋ basym salasy dep sanalsyn», dep anyq jazylǧan. Oǧan qosa «Qazaqstan Respublikasy memlekettik basqaru organdarynyŋ jäne şaruaşylyq jürgizuşi subektileriniŋ basşylary adamdardyŋ ömiri men densaulyǧyn qorǧau, ekonomikanyŋ memlekettik sektorynyŋ ekonomikalyq äleuetin saqtau jöninde uaqtyly şaralar qabyldamaǧany üşin jeke-dara jauap beredi», dep taiǧa taŋba basqandai körsetılgen.
Der kezınde qabyldanǧan osynau qararda «Elımızdıŋ tötenşe jaǧdai kezınde aldyn alu jäne is-qimyl jönindegi ūzaq merzimdi memlekettik baǧdarlamanyŋ jobasyn äzirlep, bekituge tabys etsin, onda birinşi kezekte: respublikanyŋ seismikalyq qauipti aimaqtaryndaǧy ǧimarattardyŋ, qūrylystardyŋ, äsirese mektep jasyna deiingi balalar mekemeleriniŋ, mektepterdiŋ, auruhanalardyŋ, emhanalardyŋ, adamdar jappai keletin äleumettik-mädeni maqsattaǧy obektilerdiŋ jäne basqa obektilerdiŋ seismikalyq ornyqtylyǧyn qamtamasyz etu jönindegi jūmystardy jürgizu; qūtqaru qyzmetin nyǧaitu, ony kerekti adam sanymen tolyqtyru jäne qajetti tehnikamen, arnaiy jabdyqtarmen, şūǧyl avariialyq-qūtqaru jūmystaryn jürgizuge arnalǧan qūraldarmen jaraqtandyru, sondai-aq tabiǧi zilzala, apat bolǧan kezde halyqqa medisinalyq kömek körsetu turaly» naqty jazylǧan.
Prezident tapsyrmasynan soŋ köp ūzamai arnaiy baǧdarlama jaily Ministrler kabinetınıŋ qaulysy şyqqan bolatyn. Halyqty tabiǧi tötenşe jaǧdailardan qorǧaityn uäkılettı organ retınde Qazaqstan Respublikasy Işkı ıster ministrlıgınıŋ Tötenşe jaǧdailar komitetı bolyp kelgen edı.
Osy jyldyŋ qyrküiek aiynda Qazaqstan pezidentı Qasym-Jomart Toqaevtyŋ jarlyǧymen tötenşe jaǧdailar ministrlıgı qūryldy.
Atam qazaqta «Saqtansaŋ - saqtaimyn» degen danalyq söz bar. Bügıngı künde kenetten keler türlı apattyŋ aldyn alu üşın eldı habarlandyru maqsatynda elımızdıŋ arnaiy mamandary türlı jūmystardy atqaryp, sapaly ärı joǧary deŋgeide qyzmet öteu joldaryn ızdeude. Türlı-türlı saqtyq joldary men beine eskertuler arqyly jūrt sauatyn arttyru baǧytynda jūmystar jürgızılude.
Mysalǧa alar bolsaq, elımızdıŋ 60 paiyzyn şöl dala sanalatyndytqan dala örtı jäne onyŋ tuyndau sebepterı jaily arnaiy beine-rolikterde köptegen aqparrattar tızbegı bar.
Oilamaǧan jerden tuyndaǧan qaiǧyly oqiǧadan keiın ötenşe jaǧdailardyŋ aldyn alu mäselesıne asa qatty män berılıp, daiyndyq barystary ünemı qaitalai pysyqtalyp otyrady.
Mysaly, ötken jyldyŋ alǧaşqy jartysynda Azamattyq qorǧau organdary qyzmetınıŋ nätijesı tömendegıdei:
Respublika aumaǧynda 7 230 tabiǧi jäne tehnogendık sipattaǧy tötenşe jaǧdai men oqiǧa tırkeldı, onda 1 585 adam zardap şektı, onyŋ ışınde 492adam qaza boldy. Materialdyq nūqsan 1 055,9 mln. teŋgenı qūrady.«112» şūǧyl qyzmet telefonyna azamattardan 2 mln. 824 myŋ 37 qoŋyrau, onyŋ ışınde «101»-ge 945 myŋ 261 qoŋyrau kelıp tüstı.
Osy tötenşe oqiǧalar saldaryn joiu üşın ört söndıru qyzmetı, jedel-qūtqaruşylar jäne TJ özge bölımşelerı 31 myŋ 262 şyǧudy jüzege asyrdy, 6 413 adam qūtqaryldy, TJ aumaǧynan 20 731 adam köşırıldı, 3 004 zardap şekkenge alǧaşqy medisinalyq kömek körsetıldı.
Ört söndıru jäne avariialyq-qūtqaru jūmystarynyŋ qyzmetı 23 456 – dabyl boiynşa şyǧudy jüzege asyrdy, apat eşqaşan aityp kelgen emes. Sol üşın memleketımızde qandai da bır tötenşe jaǧdai bolmasyn, bızdıŋ el azamattary saqtyq bılımderın odan ärı jetıldırıp, adam ömırıne qauıp äkeler apattardyŋ aldyn aluǧa barlyǧymyz müddelı boluǧa tiıspız.
Ūlarbek Däleiūly
Suret aşyq derekközden
Ūqsas jaŋalyqtar
