قازاقستان تاۋەلسىزدىگىن العان العاشقى جىلدارى ەلدە بولۋى مۇمكىن ءار ءتۇرلى توتەنشە جاعدايلاردىڭ الدىن الۋ ءۇشىن دايىندىق ماسەلەلەرى باستى نازارعا الىنعان بولاتىن. سونىڭ ارقاسىندا 30 جىل توڭىرەگىندە كەزدەسكەن اۋىر جاعدايلاردىڭ الدىن الىپ، ساقتىق شارالارىن كۇشەيتە الدىق دەپ انىق ايتا الامىز.
كەنەتتەن تۋىنداۋى مۇمكىن اپاتتى جاعدايدىڭ الدىن الۋ ماسەلەسى 1993 جىلى تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز نۇرسۇلتان نازارباەۆ تابيعي جانە تەحنوگەندىك سيپاتتاعى ءتۇرلى اپاتتاردىڭ الىن الۋ جانە زارداپتارىن جويۋ جونىندەگى قوسىمشا شارالار تۋرالى قاۋلىسىن قابىلدادى. ەل مەن جەرگە قاۋىپ توندىرەتىن توسىن جاڭدايلاردىڭ بولماۋى ءۇشىن توتەنشە جاعدايلاردىڭ الدىن الۋ مەن ءىس-قيمىلدارى جونىندە ۇزاق مەرزىمدى باعدارلاما دايىندالىپ، قولدانىسقا ەندى.
اتالعان قاۋلىدا «ونەركاسiپ اپاتتارى، جەر سىلكىنۋدەن بولاتىن توتەنشە جاعدايلاردى بولدىرماۋ جانە ولاردىڭ زارداپتارىنان كەلەتiن شىعىندى ازايتۋ ماسەلەلەرi مەملەكەتتiك ساياسات جۇرگiزۋدiڭ باسىم سالاسى دەپ سانالسىن»، دەپ انىق جازىلعان. وعان قوسا «قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتiك باسقارۋ ورگاندارىنىڭ جانە شارۋاشىلىق جۇرگiزۋشi سۋبەكتiلەرiنiڭ باسشىلارى ادامداردىڭ ءومiرi مەن دەنساۋلىعىن قورعاۋ، ەكونوميكانىڭ مەملەكەتتiك سەكتورىنىڭ ەكونوميكالىق الەۋەتiن ساقتاۋ جونiندە ۋاقتىلى شارالار قابىلداماعانى ءۇشiن جەكە-دارا جاۋاپ بەرەدi»، دەپ تايعا تاڭبا باسقانداي كورسەتىلگەن.
دەر كەزىندە قابىلدانعان وسىناۋ قاراردا «ەلىمىزدىڭ توتەنشە جاعداي كەزىندە الدىن الۋ جانە iس-قيمىل جونiندەگi ۇزاق مەرزiمدi مەملەكەتتiك باعدارلامانىڭ جوباسىن ازiرلەپ، بەكiتۋگە تابىس ەتسiن، وندا بiرiنشi كەزەكتە: رەسپۋبليكانىڭ سەيسميكالىق قاۋiپتi ايماقتارىنداعى عيماراتتاردىڭ، قۇرىلىستاردىڭ، اسiرەسە مەكتەپ جاسىنا دەيiنگi بالالار مەكەمەلەرiنiڭ، مەكتەپتەردiڭ، اۋرۋحانالاردىڭ، ەمحانالاردىڭ، ادامدار جاپپاي كەلەتiن الەۋمەتتiك-مادەني ماقساتتاعى وبەكتiلەردiڭ جانە باسقا وبەكتiلەردiڭ سەيسميكالىق ورنىقتىلىعىن قامتاماسىز ەتۋ جونiندەگi جۇمىستاردى جۇرگiزۋ; قۇتقارۋ قىزمەتiن نىعايتۋ، ونى كەرەكتi ادام سانىمەن تولىقتىرۋ جانە قاجەتتi تەحنيكامەن، ارنايى جابدىقتارمەن، شۇعىل اۆاريالىق-قۇتقارۋ جۇمىستارىن جۇرگiزۋگە ارنالعان قۇرالدارمەن جاراقتاندىرۋ، سونداي-اق تابيعي زiلزالا، اپات بولعان كەزدە حالىققا مەديتسينالىق كومەك كورسەتۋ تۋرالى» ناقتى جازىلعان.
پرەزيدەنت تاپسىرماسىنان سوڭ كوپ ۇزاماي ارنايى باعدارلاما جايلى مينيسترلەر كابينەتىنىڭ قاۋلىسى شىققان بولاتىن. حالىقتى تابيعي توتەنشە جاعدايلاردان قورعايتىن ۋاكىلەتتى ورگان رەتىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسى ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ توتەنشە جاعدايلار كوميتەتى بولىپ كەلگەن ەدى.
وسى جىلدىڭ قىركۇيەك ايىندا قازاقستان پەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ جارلىعىمەن توتەنشە جاعدايلار مينيسترلىگى قۇرىلدى.
اتام قازاقتا «ساقتانساڭ - ساقتايمىن» دەگەن دانالىق ءسوز بار. بۇگىنگى كۇندە كەنەتتەن كەلەر ءتۇرلى اپاتتىڭ الدىن الۋ ءۇشىن ەلدى حابارلاندىرۋ ماقساتىندا ەلىمىزدىڭ ارنايى ماماندارى ءتۇرلى جۇمىستاردى اتقارىپ، ساپالى ءارى جوعارى دەڭگەيدە قىزمەت وتەۋ جولدارىن ىزدەۋدە. ءتۇرلى-ءتۇرلى ساقتىق جولدارى مەن بەينە ەسكەرتۋلەر ارقىلى جۇرت ساۋاتىن ارتتىرۋ باعىتىندا جۇمىستار جۇرگىزىلۋدە.
مىسالعا الار بولساق، ەلىمىزدىڭ 60 پايىزىن ءشول دالا سانالاتىندىتقان دالا ءورتى جانە ونىڭ تۋىنداۋ سەبەپتەرى جايلى ارنايى بەينە-روليكتەردە كوپتەگەن اقپارراتتار تىزبەگى بار.
ويلاماعان جەردەن تۋىنداعان قايعىلى وقيعادان كەيىن وتەنشە جاعدايلاردىڭ الدىن الۋ ماسەلەسىنە اسا قاتتى ءمان بەرىلىپ، دايىندىق بارىستارى ۇنەمى قايتالاي پىسىقتالىپ وتىرادى.
مىسالى، وتكەن جىلدىڭ العاشقى جارتىسىندا ازاماتتىق قورعاۋ ورگاندارى قىزمەتىنىڭ ناتيجەسى تومەندەگىدەي:
رەسپۋبليكا اۋماعىندا 7 230 تابيعي جانە تەحنوگەندىك سيپاتتاعى توتەنشە جاعداي مەن وقيعا تىركەلدى، وندا 1 585 ادام زارداپ شەكتى، ونىڭ ىشىندە 492ادام قازا بولدى. ماتەريالدىق نۇقسان 1 055,9 ملن. تەڭگەنى قۇرادى.«112» شۇعىل قىزمەت تەلەفونىنا ازاماتتاردان 2 ملن. 824 مىڭ 37 قوڭىراۋ، ونىڭ ىشىندە «101»-گە 945 مىڭ 261 قوڭىراۋ كەلىپ ءتۇستى.
وسى توتەنشە وقيعالار سالدارىن جويۋ ءۇشىن ءورت ءسوندىرۋ قىزمەتى، جەدەل-قۇتقارۋشىلار جانە تج وزگە بولىمشەلەرى 31 مىڭ 262 شىعۋدى جۇزەگە اسىردى، 6 413 ادام قۇتقارىلدى، تج اۋماعىنان 20 731 ادام كوشىرىلدى، 3 004 زارداپ شەككەنگە العاشقى مەديتسينالىق كومەك كورسەتىلدى.
ءورت ءسوندىرۋ جانە اۆاريالىق-قۇتقارۋ جۇمىستارىنىڭ قىزمەتى 23 456 – دابىل بويىنشا شىعۋدى جۇزەگە اسىردى، اپات ەشقاشان ايتىپ كەلگەن ەمەس. سول ءۇشىن مەملەكەتىمىزدە قانداي دا ءبىر توتەنشە جاعداي بولماسىن، ءبىزدىڭ ەل ازاماتتارى ساقتىق بىلىمدەرىن ودان ءارى جەتىلدىرىپ، ادام ومىرىنە قاۋىپ اكەلەر اپاتتاردىڭ الدىن الۋعا بارلىعىمىز مۇددەلى بولۋعا ءتيىسپىز.
ۇلاربەك دالەيۇلى
سۋرەت اشىق دەرەككوزدەن
