Búginde bilekke emes, bilimge senetin zamanda ómir súrip jatyrmyz. Osy oraıda «ZERDELI» aqyl-oı damytý ortalyǵy zerdeli urpaq tárbıeleý jolynda aıanbaı eńbek etýde. «Adyrna» ulttyq portaly respýblıkaǵa tanymal ortalyqtyń negizin qalaýshy, QR Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń eki márte Qurmet gramotasyn ıemdengen belgili matematık Yrysbek Máýitpen áńgime-dúken qurdy.
–«Zerdeli» aqyl-oı damytý ortalyǵyn qurý ıdeıasy qalaı keldi? Áńgimemizdi osy suraqtan bastasaq...
–Men 2008 jyly daryndy balalarǵa arnalǵan «Zerde» mektebinde jumys jasadym. Sol kezde Nur-Sultan qalasynda balalarǵa arnap jazylǵan dıdaktıkalyq materıaldardyń joq ekenine kózim jetti. Sondaı-aq, «halyqaralyq olımpıadalarǵa kóbinese orystildi oqýshylar shyǵady» degen áńgimelerdi estidim. Shyny kerek, men qazaqtildi balalardyń da osy bir bıikti baǵyndyra alar qabileti bar ekenin dáleldegim keldi. Sóıtsem, barlyǵy oryssha dıdaktıkalyq materıaldarǵa kelip tirelip tur eken. Sol ýaqytta mende bilim salasyna engizer kóptegen ıdeıalar bolyp, nege oılarymdy iske asyrmasqa degen oı týdy. Bylaısha aıtqanda, jumysymdy patrıottyq sezimmen bastap kettim. Osylaısha, ortalyq ashyldy.
–Ortalyqtyń qurylǵanyna qansha jyl boldy?
–Bıyl bizdiń qurylǵanymyzǵa 6 jyl tolady. 2014 jyly shaǵyn ǵana ofısti jaldap, jumysymyzdy bastap edik. Búginde Nur-Sultan qalasynyń ózinde 6 fılıalymyz bar.
–Osy oraıda oqytýshylardyń quramymen tanystyryp ótseńiz.
–Bul tusta «Zerdeliniń» birneshe erekshelikterin ataýǵa týra keledi.
Alǵash isimizdi bastaǵanda bizdiń matematıkterdiń barlyǵy er adamdar boldy. Sondaı-aq, Elordamyzda eń myqty degen mamandardyń basyn qostyq. Komandamyzdyń múshesi, inim Ójet Irlandııadan doktorantýra bitirip keldi. Nazarbaev ýnıversıtetinde isteıtin 20 shaqty muǵalim bizdiń ortalyqta sabaq beredi.
–Al oqytý ádistemelerińizde qandaı erekshelikter bar?
– Balanyń logıkasyn damytý maqsatynda eń alǵash ret 100 balldyq baǵalaý júıesin engizdim. Qazir sol júıe boıynsha onlaın platforma daıyndadyq. Jyl saıyn «Daryn» respýblıkalyq ǵylymı-praktıkalyq ortalyǵymen birigip, bastaýysh muǵalimderine arnalǵan «Altyn Tuǵyr» olımpıadasyn uıymdastyramyz. Únemi óz tájirıbemizben bólisip, semınarlar ótkizip turamyz. Avtorlyq kitaptarymyz, oılap tapqan erekshe ádisterimiz de bar.
– Digital baǵytynda qandaı jumystar atqarýdasyzdar?
–Eń úlken jumysymyz dep onlaın platforma qurastyrǵanymyzdy aıta alamyn. Búginde aǵylshyn tilinen, matematıkadan vıdeosabaqtary bar oqý kitaptaryn jasap jatyrmyz. Sondaı-aq, Qazaqstan boıynsha joǵary tehnologııamen jabdyqtalǵan onlaın stýdııamyz bar. Bizdiń oqytýshylar osy stýdııany paıdalana otyryp, qashyqtan búkil respýblıka balalaryn oqytýda.
–Ádette balalarǵa arnalǵan oqýlyqtar kúrdeli tilmen jazylady. Bul oqýshylardyń óz-ózin tómen baǵalaýyna ákeletini sózsiz. Osy turǵydan sizderdiń oqýlyqtaryńyz da bilimgerlerdiń tanymyna salmaq túsirip jatqan joq pa?
–Iá, durys aıtyp otyrsyz. Kúni keshe «Ádebıet portalyna» oqýlyq máselesine baılanysty suhbat berdik. Halyq arasynda «oqýlyqty bala turmaq, úlkender de túsinbeıdi» degen pikir kóp. Ony ári qaraı qozǵaı berseń, baǵdarlama men oqýlyq máselesi shyǵady. Aldaǵy ýaqytta osy máseleni kóterý oıda bar. Birinshiden, biz avtorlyq oqýlyqtarymyzǵa qarapaıym ádis-tásilderdi engizdik. Ekinshiden, balalardy deńgeıge bólip oqytamyz. Sondaı-aq, olar aı saıyn qorytyndy test tapsyryp otyrady. Bir qýantarlyǵy, balasynyń bilimine ınvestıııa quıatyn ata-analardyń qarasy kóbeıip kele jatyr.
–Balalardyń bilimge degen qyzyǵýshylyǵyn arttyrý úshin taǵy qandaı tásilderdi qoldanasyz?
–Biz oqýshylarǵa motıvaııa berý maqsatynda túrli oqý granttaryn taǵaıyndaımyz. Onyń ózi ekige bólinedi. Birinshisi, oqý barysynda eń joǵary upaı alǵandarǵa 100%-dyq, 50%-dyq jeńildikterdi beremiz. Ekinshisi, progresstik motıvaııa. Eger bilimgerdiń deńgeıi aı saıyn ósip otyrsa, oǵan da jeńildikter jasaımyz. Ortalyq muǵalimderi balalarǵa Zitfonss-tardy úlestirip otyrady. Olar Zitfonss-tardy jınaý arqyly túrli oqýlyqtardy, tipti Iphone-dy da utyp ala alady. Sondaı-aq, biz olımpıadalarǵa asa qatty nazar aýdaramyz. Qalalyq 3-6 synyptarǵa arnalǵan «Altyn saqa» olımpıadasyn megapolıs olımpıadaǵa aınaldardyq. 10-synyptar «Altyn túlek» olımpıadasyna qatysa alady.
–Ortalyqtaǵy oqý baǵasy qansha?
–Baǵalar ártúrli. Sebebi, bizde NZM emtıhandaryna, UBT-ǵa daıyndaıtyn, balanyń oqý deńgeıin kóteretin túrli toptar bar. Dese de, oqý aqysy qoljetimdi dep aıta alamyn.
–Qoǵamda bilimdi jastar shetelge ketip jatyr degen pikir bar. Siz bul týraly ne oılaısyz? Olardyń qonys aýdarýyna ne túrtki bolýda?
–Qazaqstanda daryndy jastar óte kóp. Olardyń barlyǵy shetelge qonys aýdaryp jatyr dep aıta almaımyn. «Bolashaqpen» oqyp kelip, elge oralǵandary qanshama? Jastar shetelge materıaldyq jaǵdaıyn jaqsartý úshin kóshedi dep oılaımyn. Eýropa men AQSh bizdiń elge qaraǵanda áldeqaıda kóp jalaqy tóleıtini belgili ǵoı. Biz jastardy mektep tabaldyryǵyn attaǵan sátinen bastap otansúıgishtikke tárbıeleýimiz qajet. Kezinde Qytaıda da sondaı jaǵdaılar bolǵan.
1966-1976 jyldary olarda mádenıet tóńkerisi bolyp, el turalap qaldy. Memleket eldi damytý maqsatynda jastardy shetelge oqýǵa jiberdi. Sol kezde Dyń Shaopınge bir kisiler «Biz jastardy oqytyp jatyrmyz, alaıda olardyń barlyǵy sol jaqta qalyp qoıyp jatyr»,–degen áńgime aıtqan eken. Basshy: «Olar túbinde Qytaı úshin kelip, ınvestıııa quıatyn bolady»,–dep jaýap beripti. Shaopın aıtqandaı, shetelge ketken jastar keıin elge oralyp, memlekettiń damýyna úles qosqan. Eger biz de sol deńgeıde jumys jasaı alsaq, erteńgi kúni otandastarymyz da jańa dúnıelerdi úırenip kelip, el damýyna óz úlesterin tıgizer edi. Biraq Qytaı sekildi mıllıardtaǵan halqymyz joq ekenin de esten shyǵarmaý kerek. Eger shetelge tarydaı shashyrap ketsek, memleketimizdi kim kórkeıtedi degen suraq týyndaıdy.
Óz basym eldi damytýda ózimizdiń jastarǵa múmkindik berý kerek dep oılaımyn. Mysaly, biz sheteldik mamanǵa áldeqaıda joǵary jalaqy tóleımiz ǵoı. Dese de, otandasymyzdyń bilimi shetel azamatynan tómen bolmaýy da múmkin ǵoı. Ókinishtisi, elimizde shetelden kelgen kadrlarǵa tabynýshylyq basym.
–Shyny kerek, elimizde ǵylymı jańalyq ashyp, halyqaralyq jarystarda úzdik atanǵan jastar BAQ-ta laıyqty dárejede nasıhattala bermeıdi. Onyń qasynda sporttyq jetistikterimiz dúrkirep, elge estiledi. Bunyń sebebi nede dep oılaısyz? Nege biz áli kúnge deıin jas órenderimizdi kótere almaı kelemiz?
–Búgingi BAQ-qa shoý kerek. Siz de aqparattyq portalyńyzdy kóterý úshin túrli jańalyqtardy salasyz ǵoı. Al bir bala matematıkalyq jarystan júlde aldy dep jazsaq, bul jańalyq qanshalyqty qaralym jınaı alady? Bylaısha aıtqanda, barlyǵy reıtıng qýyp ketti.
Ras, elimizde talantty jastardyń jetistikteri týraly jazylmaıdy dese de bolady. Áıtpese, qanshama oqýshylarymyz halyqaralyq olımpıadalardan júldeli oryn alyp jatyr. Búginde olardy tek reıtıngisi tómen baǵdarlamalarǵa shaqyrady. Qazirgi qalyptasqan jaǵdaıdy ózgertý úshin qoǵammen jumys jasap, halyqty tárbıeleý qajet. Memleketti ǵylym men tehnıka damytatynyn esten shyǵarmaý kerek.
–Ortalyq qandaı jetistikterge jetip úlgerdi?
–Byltyr Nur-Sultan qalasynyń ózinen 20 oqýshymyz Nazarbaev ýnıversıtetine grantqa túsip, 140 shákirtimiz Nazarbaev zııatkerlik mektebine qabyldandy. Al olımpıadalardan júlde alyp júrgen balalarymyz óte kóp. Bizdiń oqýshylardyń ishinde joǵary oqý ornyna túse almaı qalǵandary joq dep aıtýǵa bolady.
–Áńgimemizdi ózińizge qaraı oıystyrsaq, estýimshe, ǵylymı potenıaly joǵary jandardyń birisiz. Biraq siz bul salany emes, jas órenderdi tárbıeleý baǵytyn tańdadyńyz. Eger ǵylymdy tańdasańyz, qandaı jetistikterge jeter edim dep oılaısyz? Jalpy óz-ózińizge baǵa berip kórdińiz be?
–Ǵylym salasyn tańdasam, úlken jetistikke jeter edim dep aıta almaımyn. Kezinde Gýmılev atyndaǵy EUÝ-de magıstratýra oqyp júrgenimde Danııar Qozybaev degen aǵaıymyz boldy. Bir kúni ol: «algebra jáne geometrııa kadefrasynyń meńgerýshisi Ýalbaı Ómirbaev keldi, amandasyp qaıtaıyq»,–dedi. Ýalbaı aǵaı áńgime barysynda «doktorantýraǵa túsińiz»,–dep baǵyt bergen bolatyn. Alaıda men «qazir ǵylym jolyn qýa almaıtyn shyǵarmyn»,–dep jaýap berdim. Sebebi, bul joldy qýý úshin bárin tastap, únemi izdeniste bolý qajet. Sol kezderi turmystyń aýyrtpashylyǵy bar, barlyǵy derlik jelkemnen basyp turdy.
Negizi meniń alǵashqy mamandyǵym «Qazaq tili men ádebıeti» bolǵan. Matematıkaǵa keıinnen kelgen adammyn. Dese de, mamandyǵymdy laıyqty dárejede oqyp shyqtym. Óz basym bala oqytýdy kishkentaı kezimnen unattym. Mektep pen ýnıversıtette oqyp júrgen kezimde de qatarlastarym: “taqyrypty túsińdirip bershi» dep jıi qolqa salatyn. Sol kezden bastap muǵalim bolsam dep armandaǵan jaıym bar.
-Otbasyńyzda jolyńyzdy qýǵan balalaryńyz bar ma?
-Eki ul, eki qyzym bar. Úlken qyzym Nazarbaev zııatkerlik mektebinde 9-synypta oqıdy. Uldarym 1-shi, 6-synyptarda oqıdy. Kenjem 2,5 jasta. Ázirge balalarym belgili bir baǵytty tańdamady. Qazirgi tańda olardy joldasym oqytyp otyr.
-Suhbatyńyzǵa kóp raqmet! Sizge shyǵarmashylyq tabys tileımiz!
Áńgimelesken Arman ÁÝBÁKIR,
Ázirlegen Dıana ASAN
