«Ómirge zábir kórý úshin kelgendeımin». Qorlyqta qartaıǵan áıeldiń hıkaıasy

8115
Adyrna.kz Telegram

Qazaqstannyń ishki ister mınıstrligi keıingi toǵyz aıda turmystaǵy zorlyq-zombylyq oqıǵasy jıilegenin habarlady. Psıholog sózinshe, jubaıynan kórgen qorlyǵyn ashyp aıtatyn áıel az. Redakııa maskúnem ákesinen zábir kórip, turmysqa shyqqan soń jyldar boıy jubaıynan taıaq jegen aýyl áıeliniń hıkaıasyn baıandaıdy.

Shaqyrylǵan mekenjaı boıynsha úı aldyna kelip, qaqpa aldynda biraz bógelip qaldyq. Boıaýy tozǵan qaqpanyń arǵy betinde qystyǵa jylaǵan adamnyń úni anyq estilip turdy.

— Aıypqa buıyrmańyzdar... Sizderdi ózim shaqyryp alyp, yńǵaısyz jaǵdaıǵa qaldyrdym, — dedi orta jastan asqan áıel esik ashyp jatyp.

Túrkistan oblysyndaǵy malshylar aýylynda qaz-qatar salynǵan kóp jupyny úıdiń birinde turatyn 56 jastaǵy Marjanmen (aty-jóni ótinishi boıynsha ózgertildi — red.) áńgimeni qalaı bastaýdyń retin tappaı, birer sát únsizdik ornady. Tosyn jaǵdaıǵa tańyrqap ári keıipkerimiz es jıyp alsyn dep tosyrqap turmyz.

Áıel kóz jasyn súrtip, bir núktege qadalǵan kúıi ótken ómiriniń shashylǵan monshaqtaryn jıǵandaı áńgimesin bastady.

TÓRT QYZ BEN ShEShESINIŃ KÓRGENI

Marjan biraz jasty alqymdap qalǵanymen, basqa sharýalarmen birge egin egip, mal baǵady. Áıeldi qajytqan aýyr jumys qana emes.

Ol — otbasyndaǵy zorlyq-zombylyq qurbany. Ómiriniń qyryq jylyn azapta — kúıeýiniń qorlaýy men taıaqtaýyna tózýmen ótkizgen.

— Joq-jitikpen kúneltken otbasynyń qyzy boldym. Ár kúni araq ishýmen ótetin ákemniń qas-qabaǵyn baǵyp, «búgin qatty mas bolyp kelip, túkke shamasy kelmeı, uıyqtap qalsa eken» degen jalǵyz tilekpen júretinmin. Ákem qatty mas bolmaǵan kúni úıimizde topalań bolady. Joq jerden syltaý taýyp, sheshemizdi kókala qoıdaı sabap, úsh ápkemmen qosyp meni de taıaqtyń astyna alatyn. Sondaı kezderde kózimdi jumyp, sol jumǵan kúıi ashpaı, ajal qushsam dep armandap, eńirep jylaıtynmyn. Osyndaı sorly ómirden esh qutyla almadym. Bireýler aıtatyn o dúnıedegi tozaqty maǵan osy ómirde kórýdi buıyrǵan sııaqty, — deıdi Marjan.

16 jasqa tolyp, 8-synypty bitirgen Marjandy ózi tanymaıtyn, esh kórmegen jigit alyp qashady.

— Sol kúni shyryldap jylaǵanyma, kómek suraǵanyma aınala qorshap turǵan birde bir pende selt etpedi. Eshbirin meniń jalynǵanym, jylaǵanym qyzyqtyrmady. Árıne, bul adamdar meni tanymaıtyn, bul kúni tek toıǵa daıyndalǵan adamdar ǵoı. «Qýǵynshy» bolyp kelgen óz týystarym da, solar arqyly bir tilim hat joldaǵan sheshem de «óligiń sol jerden shyqsyn, qaıtyp kelip, bizdi qarabet etpe» degenderi áser etti me, álde kóndigýden basqa joldy kórmedim be — osylaı bóten erkektiń nekeli áıeline aınaldym, — deıdi ol.

Marjan ózin alyp qashyp kelgen kúni-aq «kúıeýinen» taıaq jegenin aıtady.

— Ol ózimnen segiz jas úlken jigit boldy. Ekeýmizdiń aqylymyz ben jasymyz sáıkes kelmegen shyǵar, bálkim sodan da taıaqtan kóz ashpaǵan shyǵarmyn, bilmeımin. Kelin bolyp, basyma ormala salynǵan kúni-aq kúıeýimniń judyryǵy shekemdi solq etkizgen. «Óz erkimmen keldim» degen hatty jazbaımyn dep qarsylasqanym úshin birinshi «taıaqtyń dámin» tatyp edim. Kelin bolǵan soń da «sen meni mensinbeı, qalmaımyn dep qasarystyń» dep uratyndy shyǵardy. Ár iship kelgen saıyn sony aıtyp uratyn. Keıin ábden ádetke aınaldyrdy ma, kez kelgen nársege de uratyn boldy, — deıdi áıel.

«TAIaQ JEGENNEN EShKIM ÓLGEN JOQ»

Marjan ózin eriksiz ákelgen úıdi tastap kete almaǵan.

— Tıtteıimizden sanamyzǵa «qyz jat jurttyq, barǵan jerde sýdaı sińip, tastaı batý kerek» dep quıǵan sheshemizdiń sózderi áser etken shyǵar. «Aq bosaǵany attadyń ba, qalýyń kerek». Qalmasań — baqytsyz bolasyń. «Birinshi baq — baq» degen sózder ábden mıymyzǵa sińip ketken ǵoı. «Pálensheniń qyzy qaıtyp kelipti» degizbe deıtin» sheshemiz. Qyzy qaıtyp kelgender dáp bir súıekke túsken tańbadaı edi. Sondaılardy oılap, qorqasyń. Qorqynysh solaı jipsiz baılaǵan shyǵar. Onyń ústine «meni zorlap alyp qashty» dep kimge barasyń? Barsań da, seni tyńdar qulaq tabyla ma? — deıdi Marjan.

Boıjetkendi alyp qashqan jigit ony syrttaı birneshe ret kórip, unatypty. Marjan kúıeýiniń ishkilikke salynǵan adam ekenin keıin bilgen.

— Bir kúni tún ortasynda mas bolyp kelgen kúıeýim soqqynyń astyna aldy. Denemniń ár tusynan tıip jatqan soqqynyń aýyr bolǵany sondaı, qınala tistelegen ernimnen qan sorǵalap ketipti. Jan ushyra shyńǵyrǵanyma qaraıtyn ol ma, «aýzyńdy jap» dep tópeleı túsedi. Bir kezde eńbektep, syrǵı-syrǵı esikke jaqyndap qalyppyn. Sońǵy bar kúshimdi jınap, kúıeýimniń kózin ala ber esikten atyp shyǵyp, betim aýǵa tusqa qashtym. Qarańǵyda izime túse almaǵan kúıeýim boǵaýyzdyń neshe túrin aıtyp, aıǵaılaǵan kúıi úıge keri qaıtty. Al men sol ketkennen súrinip, qabynyp, bir qulap, bir turyp júrip aýyldyń arǵy shetindegi ata-enemniń úıine jettim. Túnniń jarymynda esik qaǵyp, úlkenderden kómek suramaq boldym, — deıdi Marjan.

Onyń sózinshe, arasha surap kelgen kelinine ata-enesi jyly qabaq tanytpaǵan. Sol kúni enesinen estigenin Marjan kúni keshe bolǵan oqıǵadaı baıandaıdy:

— «Balalaryńyzǵa basý aıtyp, toqtatyńyzdarshy, jalynamyn. Otyrsam — opaq, tursam sopaq boldym. Úlken retinde aqyl aıtyńyzdarshy. Sizderdi tyńdar. Qashanǵy shydaımyn?» dep ańyrap jyladym. Kózimnen aqqan jas álginde kúıeýimniń judyryǵy syryp, jyryp tilim etken betimnen aqqan saıyn, ýdaı ashytyp barady. Qan men jas aralasqan betimdi súrtip, ata-enemniń aldynda tizerlep jalynyp otyrmyn. Bar úmitim osy ekeýinde. «Óziń sóıles» dep kúńk etken atam, ornynan turyp ketip qaldy. Atam ketisimen onsyz da shekesi jazylmaı otyrǵan enem: «Baıynan taıaq jegen jalǵyz sen emessiń. Taıaq jegennen ólgen eshkim joq. Shydaısyń. Óziń durys áıel bolsań, baıyń betaldy urmas edi. Tilińnen tabasyń. Tirligiń durys bolmaǵan soń urady da! Kózińniń sorasyn aǵyzyp kelýshi bolma. Balamdy basy bútin saǵan berdim. Sony adam etý seniń mindetińde. Jaqsy áıel kúıeýin adam etedi», dep ózimdi jerden alyp, jerge salyp, ábden tildedi. Osy kúnnen keıin eshkimnen kómek suramastaı bolǵanmyn.

SYNALǴAN ZAŃNAMA, BIYLǴY BASTAMA

Ondaǵan jyl ótse de, Marjanmen taǵdyrlas áıelder — kúıeýi uryp-soǵyp, jarymjan etken; tipti jubaıynyń qastandyǵynan qaza tapqan áıelder jaıly habar Qazaqstanda jıilemese, sıregen emes.

Birikken Ulttar uıymynyń dereginshe, Qazaqstanda jyl saıyn 400-ge tarta áıel turmystaǵy zorlyq-zombylyqtan kóz jumady. «NeMolchı» uıymynyń málimetinshe, Qazaqstanda kúnine bir áıel turmystaǵy zorlyqtan mert bolady; tórt áıel zorlanyp, sýııdten eki áıel qaıtys bolady; aıyna 18 áıelge qoqan-loqy kórsetiledi.

Halyqaralyq uıymdar turmystaǵy zorlyq týraly Qazaqstan zańnamasyn kóp jyldan beri synap keledi. Human Rights Watch adam quqyǵyn qorǵaý uıymynyń bıylǵy baıandamasynda Qazaqstannyń turmystyq zorlyq-zombylyq jaıly zańnamasy «aıyppul tólep, [zorlyq qurbanyna] ármen qaraı da kúsh kórsetýge múmkindik beredi» dep jazǵan. Uıym «áıelderdiń otbasyndaǵy zorlyq-zombylyqtan zań júzinde qorǵalmaýy — Qazaqstannyń adam quqyǵy boıynsha mindettemelerine qaıshy» dep esepteıdi.

2017 jyly Qylmystyq kodekstiń «Sabaý» jáne «Densaýlyqqa jeńil dárejede zaqym keltirý» baptary Ákimshilik kodekske aýystyryldy. Otbasynda zorlyq-zombylyq jasaǵandar Qylmystyq kodeks boıynsha 226 900-453 800 teńge aralyǵynda aıyppul tóleıtin nemese eki aıǵa deıingi merzimge qamalatyn edi.

Byltyr Qazaqstan prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev zańǵa qol qoıyp, Ákimshilik kodekstegi turmystyq álimjettik týraly bólikke ózgeris engizilgen. Jańa ózgeriske sáıkes, otbasynda áıeline qol kótergenderge burynǵydaı aıyppul emes, eskertý ǵana beriledi. Quqyq qorǵaýshylar men zańgerler bul zańdy synaǵan.

Qazaqstan parlamenti qazir «Turmystaǵy zorlyq-zombylyqqa qarsy is-qımyl týraly» zań jobasyn qarap jatyr. 23 qyrkúıekte májilis qujatty birinshi oqylymda maquldady.

Parlamentte zań jobasyn talqylaý kezinde qazirgi zańnamanyń kemshilikteri aıtyldy.

Ishki ister mınıstriniń orynbasary Alekseı Kalaıchıdiń aıtýynsha, bıylǵy qańtar-tamyzda ishki ister organdaryna turmystyq zorlyq-zombylyqqa baılanysty 130 myń shaǵym túsken. Alaıda tek 2,5 myńy boıynsha ǵana qylmystyq is qozǵalǵan. 30 myńy boıynsha ákimshilik is qozǵalǵan. Vıe-mınıstr sózinshe, qalǵan jaǵdaılarda jábirlenýshiler aryz jazýdan bas tartqan.

Depýtattar «jábirlenýshiniń aryz túsirýine kedergi jasaıtyn qaǵazbastylyqty da azaıtý qajettigin» aıtty. Olar «qylmyskerdi» jazaǵa tartý úshin keminde bes organ qatysady» dep, osyny ózgertýge shaqyrdy.

«ÁIELDER POLIIIaǴA SENBEIDI»

Mamandar áıeldiń otbasynda zorlyq-zombylyqqa kóndigýiniń birneshe sebebi baryn aıtady.

— Qorqynyshtan bolady. Sebebi áıel mundaı jaǵdaıda bes jyl, on jyl ne odan da kóp ýaqyt turýy múmkin. Ekinshiden, qarjylyq táýeldik. Iaǵnı, kúıeýi ne birge turatyn adamy qyzǵanshaq bolsa, olar áıeldiń jumys isteýine kelisimin bermeıdi. Kóp balaly áıel bolsa, onyń jumys isteýge múmkindigi joq. Sondyqtan ekonomıkalyq problemanyń kesirinen úıden ketýge, óziniń problemasyn aıtýǵa áıeldiń kúsh-jigeri jetispeıdi. Úshinshiden, «maǵan shynymen kómektesedi» degen senimniń bolmaýy. Iaǵnı, polıııaǵa senbeıdi. Sonymen qatar, aqparattyń azdyǵynan áıelder turmystyq zorlyq-zombylyq qurbandaryna arnalǵan daǵdarys ortalyqtary týraly da bilmeıdi» , — deıdi psıholog Saltanat Maýseıtova.

Maman cózinshe, áıel «erteń meni kúıeýim óltiredi, ustap alady» dep qorqýy múmkin. «Sondyqtan polıııa sol áıeldiń mańynda júrgen adamdar habar berýi kerek» deıdi ol.

— Áıeldi polıııaǵa júginýge kóndirgende balalarynyń taǵdyryn aıtýǵa bolady. Kóp áıel ózin, óz ómirin oılamaıdy. Al «osyndaı jaǵdaıda ósken balanyń erteń psıhologııasy buzylýy múmkin» desek, áıel oılanady. Sol úshin áıeldiń tynyshtyǵy men qaýipsizdigin onyń balalarymen baılanystyrsaq, áıel bir qadamǵa barady, — deıdi psıholog.

Almatydaǵy Súleıman Demırel atyndaǵy ýnıversıtet professory, qazaq qoǵamyndaǵy áıel quqyǵy týraly jıi pikir aıtatyn ónertanýshy Moldııar Ergebekov turmystaǵy zorlyq máselesin sheshý úshin «avtorıtarly rejımdi qoǵamdyq turǵydan joıýymyz kerek» deıdi.

— Erkek ózinen myqty adamdardyń baǵynyshtysy nemese passıv moıynsunýshysy bolýy múmkin. Sondyqtan da osyndaı erkek úıine kelgen soń óziniń kúshi jetetin áıeline álimjettik jasaıdy. Áıel de álgindeı erkekke baǵynady da, óz ústemdigin balalaryna jasaıdy. Osylaısha, bul rejım únemi qaıtalana beredi. Mundaı avtorıtar bolmystyń joıýdyń bir ǵana joly bar. Ol — synı kózqaras. Adamdar nelikten bir-birin moıyndatýy kerek? Nege ústem bolýy kerek? onyń ornyna «Seriktes retinde ómir súrýdi qalyptastyra alamyz ba, joq pa?» degen suraqqa jaýap izdeýi kerek. Biz osy qadamdy jasaýymyz kerek. Óıtkeni avtorıtar qoǵam eshbir erkindikke jetelemeıdi, — deıdi Ergebekov.

«BUL AZAPTYŃ SOŃǴY QURBANY MEN BOLAIYN»

Marjan kóp jyl qorlyq kórse de, áli kúıeýimen turady.

Alpystan asqan jubaıy «jumys isteımin» dep birneshe kún úıden ketip qalady. Bireýdiń otynyn jaryp, biriniń sýyn tasıdy. Tapqanyn araqqa jumsaıdy.

Taıaýda úılengen eki ulynyń da ákesinen ary aspaǵanyn oılasa, áıeldiń júregi aýyrady.

— Maǵan buıyrǵan ómir osy boldy. Kóndim. Biraq kelinderimdi oılap, ýaıymdaımyn. Bosaǵa attaǵandaryna eki jyldan asqan joq. Alaıda ekeýiniń de kúıeýi qıt etse, judyryǵyn ala júgiredi. Talaı túndi sýyq dalada búrseń qaǵyp ótkizdik eki balammen. Sheshesiniń osy kúnge deıin kórgen talaı qorlyǵyna kýá bolsa da, eki balam odan nátıje shyǵarmaǵany janyma batady. Talaı ret aýyr soqqydan sorǵalaı aqqan meniń denemdegi qandy kórdi. Ókinishke qaraı, eki balam da ákesiniń ospadar áreketterinen sabaq almaǵan sııaqty. Meniń kórgenimdi kelinderim kórmese eken dep tileımin. Bul azaptyń sońǵy qurbany men bolaıynshy, — deıdi áıel.

Marjan kórgeni týraly tilshige baıandaýǵa tuńǵyshy qarsy bolǵanyn aıtady:

— Álginde sizder kelgende «jýrnalısti nege shaqyrdyń?» dep ashýlanǵan úlken ulym qolyndaǵy kesesin maǵan qaraı laqtyryp jiberdi. Búginge deıin kúıeýimnen jegen taıaǵym az bolǵandaı, endi óz balam da qol kótermek... Ishim, tula boıym ýdaı ashyp barady. Myna jalǵanǵa tek zábir kórý úshin, toqpaqtyń astynda qalý úshin kelgendeımin...

Merýert HÝSAINOVA, Nazerke BERIKHAN 

"Adyrna" ulttyq portaly. 

Fotolar ashyq derekkózden kórnekilik úshin alyndy.

Maqala Internews Onlaın Storıtellıng aıasynda daıyndaldy.

Pikirler