Adam balasyna qylmysy úshin jazanyń eń úlkeni – ólim jazasy. Ekinshi Dúnıejúzilik soǵysqa deıin biraqatar memleketter ólim jazasyn kóptep qoldanatyn. Soǵystan keıin ólim jazasyna kesetin memleketter sany birshama azaıǵan. Qazirgi beıbit zamanda da aıyptyny ólim jazasyna kesetin respýblıkalar bar. Atap aıtar bolsaq, Qytaı, Iran, Saýd Arabııasynda, Vetnamda jáne Irakta áli kúnge deıin osy jaza túri qoldanylyp keledi.
Álemde ólim jazasy atý, dári egý, darǵa asý, taspen atý, bas kesý, elektrli oryndyq arqyly óltirý, t. b. arqyly oryndalady.
Qandaı jaǵdaıda ólim jazasyna kesiledi?
AQSh-ta ólim jazasy ásirese jabyq kameralarda, el nazarynan alshaq oryndalady. Aıyptyny gazben tunshyqtyrý, ekpe egý, atý jáne elektrli oryndyqpen óltiredi. Sonymen qatar, aıypkerge úkim oryndalmas buryn kúnásinan tazalaný úshin 6 aı dinı qyzmetkermen rýhanı turǵyda tazarýǵa da múmkindik beriledi.
Qytaıda Zań boıynsha sybaılas jemqorlyqpen aınalysqandar, zańsyz esirtki saýdalaǵandar, memleketke qarsy tyńshylyq áreket jasaǵandar, jaldamaly baskeserler ólim jazasyna kesiledi. Atap ótetin jaıt, sybaılas jemqorlyqpen aınalysqandardyń barlyǵy birdeı ólim jazasyna kesilmeıdi. Paraqordyń úkimetke keltirgen shyǵyny 450 myń ıýannan asqan jaǵdaıda ǵana atý jazasyna kesiledi.
Soltústik Koreıada tyıym salynǵan sheteldik mýzykany tyńdasa, sheteldik saıttarǵa kirse, qaıtys bolǵan el basshysyn joqtap jylamasa, sheneýnik jınalysta uıyqtap qalsa, mereke kúnderinen bólek alkogoldi ishimdik ishse, shet elge qońyraý shalsa, Ońtústik Koreıanyń kınolaryn kórse, dinı senimge qarsy shyqsa, pornografııalyq vıdeolardy kórse jáne taratsa, basshylarǵa qurmet tanytpasa, tyıym salynǵan nárselerdi jasaǵan jaǵdaıda el aldynda ólim jazasyna kesiledi.
Mınsk «genoıd», «soǵys uıymdastyrý», «lańkestik áreket», «Otanǵa opasyzdyq jasaý», t.b. qylmystar úshin ólim jazasyn qoldanyp keledi. 1996 jyly bul elde ólim jazasynan bas tartý máselesi talqylanǵan edi. Referendýmǵa qatysqandardyń 80,5%-y jazanyń saqtalýyn qoldady.
Iranda jasóspirimder de jazanyń aýyr túrine iligedi eken.
Al bizdiń elimizde ólim jazasy júzege asyrylmaıdy. Dese de, elimizde oryn alyp jatqan sońǵy jaıttarǵa baılanysty ólim jazasyn qaıta engizýdi halyq bılikten surap júr. Halyq búldirshinderge opasyzdyq tanytyp, qyz zorlaǵan pedofılderdi jazanyń osy aýyr túrine laıyq dep sanaıdy. Elimiz ólim jazasyna maratorıı jarııalanǵannan keıin, jazanyń bul túrin qoldaný ázirge múmkin emes. Dese de, árkim qylmysyna laıyq jazalanýy tıis.
Laýra TURSYNJAN,
"Adyrna" ulttyq portaly
