Däulet turaly kündelık betterınen
1995 jyldyŋ qyrküiek aiynyŋ orta kezı. Tüsıme Däulet kırdı. …Biık şyŋnyŋ basynda tūr eken. Äldenege qolyn sozǧandai bolady. Bır kezde kädımgı ülken qaly kılem Däuletke qarai qalyqtai jöneldı. Şyŋ basyndaǧy baluan alǧa ūmsynyp, qos qolyn soza bergenı sol edı. Kılem äldebır belgısız küş kerı tartqandai, Däulettıŋ qolyna tüspei, keiın qarai ūşty… Oianyp kettım. Däulet aldaǧy qaraşa aiynda Chehiiada bolatyn älem chempionatyna äzırlenıp jür edı. Tüsımdı jaqsylyqqa joryǧan bolamyn. Bıraq köŋıl şırkın äldenege mazasyzdana beredı.
Älem chempionaty qaraşada Chehiianyŋ astanasy Pragada öttı. Tüske deiın şved baluany, būqa moiyn Lidberg pen denesı qūryştan qūiylǧandai horvat İovanchevichtı kelıstırıp ūtqan Tūrlyqanov alaŋsyz qonaq üige tartty. Bızdıŋ bapkerler jarys kestesın mūqiiat qaraǧan tärızdı. “Piramida” qonaq üiındegı bölmesıne kıre bergenı sol edı, telefon şyr ete qaldy. Telefondy Däulettıŋ özı kötergen.
– Däulet, senı kılemge şaqyryp jatyr, – dedı ar jaqtan.
– Ne deidı? Ne qarap jürsıŋder?
– Keşır, on minuttan keiın beldesu bastalady...
– Ras pa?
– Ras!
– Mälık trikony daiynda! – dedı Däulet qatqyl ünmen. – Mynalar öltıretın şyǧar adamdy.
Massajşy-därıger Mälık Şamuzov sömkeden sporttyq kiımdı suyryp berdı.
– Liftını şaqyr. Tez!
Lift tömenge tüskenşe şeşınıp, baluan kürestıŋ jeŋıl kiımın kiıp ülgerdı.
Liftıden jau quǧandai jügırıp şyqqan ekeuı esık aldyndaǧy taksige qarai qūstai ūşty. Taksişı lypyp tūrǧan jıgıt eken. Sözge kelmesten küres saraiyna qarai zaulai jöneldı.
Būl alqynyp kılem şetıne jetkende habarlauşy Tūrlyqanovty soŋǧy ret kılemge şaqyryp jatty. Qarsylasy – özıne beimälım belarus jıgıtı. Oŋtaily ädısı qaisy, qandai qulyǧy bar – Däulet eşteŋeden habarsyz. Baluanǧa oŋy men soly bır degendei, aiqasqa kırdı de kettı. Esın jiyp, oŋdy-solyn aŋǧarǧan boida belarustıŋ mazasyn qaşyrdy. Negızgı uaqyt teŋ aiaqtalǧanymen, qosymşa minuttarda belarus baluany Tūrlyqanovtyŋ tegeurınıne şydai almady.
Bapkerler būdan qaşqaqtap jür. Arystannyŋ aşuy basylmai, azuyna tüsıp qalmaiyq dep qauıptenetın tärızdı. Et jaqyn jıgıtter “Kelesı beldesu keşkı jetıde, auqattanyp, tynyǧyp qaitaiyq”, dep edı. Däulet eşkımnıŋ sözıne qūlaq aspai, küres zalynyŋ bır būryşyna jantaia kettı. Ara-arasynda Iýrii Melnichenko, basqa da şäkırtterın kılemge bastap şyǧady.
– Däulet, bır märte özıŋdı oilaşy, baluandardy kılemge bastap şyǧudy özgelerge tapsyr. Qanşa küş-quatyŋdy sarp etıp, jüikeŋdı jūqartasyŋ. Keşke deiın demal, – dep edım. Ün-tünsız öz degenın ıstei berdı. Jıgıtterdı kılemge bastap şyǧyp tynyş otyrsa, käneki. Qym-qiǧaş tartys üstınde şydai almai, jan dauysy şyǧa aiqailap, kılemge şyǧyp kete jazdaidy. Būl azdai, daiyndyq zalynda şäkırtterınıŋ qol-aiaǧyn sılkıp, uqalap, şyr-pyr bolyp jürgenı.
Tüskı asty ışken joq. Qanşama küş-quatyn şäkırtterıne jūmsady. Keşkı jetıdegı beldesudıŋ aqyrǧy on bes sekundyna deiın özınen on jas kışı Gocha Chichiaşvilidı ūtyp (2:1) tūrdy. Qanşa janyŋ sırı, tınıŋ temırdei bolsa da, boidaǧy quat ölşeulı eken. Asyqpai tüstenıp, tyŋaiyp qaitqan 22 jastaǧy Chichiaşvili beldesu aiaqtaluǧa jetı sekund qalǧanda Däuletten parterde jatqan ekı ūpaidy jūldy da kettı.
Būl sätsızdık baluanǧa tym auyr soqty. Közınıŋ aldy kültelenıp, densaulyǧy syr berdı. Oŋaşada tılın körsetken. Tılınıŋ ortasy ūiyǧan qan tärızdı qyp-qyzyl, jiegı aqjemdenıp, sarǧyş tartyp tūr eken. “Altyn” üşın kelıp edım. Ärı qarai kürespeimın”, dedı tünerıp.
Arada bes minut ötkende Ukraina, Belarus mamandary jūbyn jazbai kelıp, Däulettı qorşap boldy. SSRO-nyŋ eŋbek sıŋırgen jattyqtyruşysy İgor Kondraskii (Ukraina): “Ūlym, osy chempionattaǧy eŋ sapaly, eŋ ädemı küres senıkı boldy. Däl özıŋdei ǧajap baluandy ömır boiy aŋsaǧan bapkerdıŋ bırı menmın. Ūlym, Atlanta olimpiadasynyŋ altyn medalın sen jeŋıp almasaŋ, bılmeimın, onda ömır boiy sen üşın men ökınetın şyǧarmyn”, – dep, Däulettı bauyryna basty.
Myqtynyŋ myqtyny moiyndauy degen osy şyǧar. Kondraskiidıŋ ūly – Aleksandr Odaq bırınşılıkterınde Däulettıŋ basty qarsylasynyŋ bırı boldy. Bıraq, äkelı-balaly Kondraskiiler boz kılemde Tūrlyqanovty bır ret te jeŋe alǧan joq. Al, bapker Kondraskiidıŋ joǧarydaǧy sözı naǧyz märt azamattyŋ ǧana auzynan şyǧatyn söz.
… Kei-keide toqsan bestıŋ küzındegı sol bır tüs oiǧa oralady. Tūrlyqanov Chichiaşvilidı jeŋgende finalǧa şyǧar edı. Final degenıŋız – kemı kümıs medal. Sol körgen tüs pen alaqannan susyp ketken medaldıŋ arasynda bır tylsym syr jatqan tärızdı körınedı.
1995 jyl, qyrküiek, qaraşa.
Qydyrbek Rysbek
Avtordyŋ facebook paraqşasynan
Ūqsas jaŋalyqtar
