Seısenbi kúni Demakratııalyq partııa Djo Baıden men senator Kamala Harrısti AQSh prezıdenti men vıe-prezıdentine úmitker retinde resmı túrde bekitken bolatyn. Buǵan deıin bir emes, eki saılaýda súringen Djo Baıden bul joly kópshiliktiń favorıtine aınalyp otyr. Osy oraıda nazarlaryńyzǵa Tramptyń basty qarsylasy jaıly birer derekti usynamyz.
Djo Baıden – AQSh-tyń 47-shi vıe-prezıdenti jáne Barak Obamanyń jaqyn seriktesteriniń biri. Obama Baıdenniń kandıdattyǵy prezıdenttikke resmı bekitilgen soń: «Men 12 jyl buryn vıe-prezıdentimdi izdeı bastaǵanda, men sońynda óz aǵamdy tabamyn dep kútpedim», - dep óziniń senimin bildirgen.
Baıden – zań ǵylymdarynyń doktory. 60-jyldardyń ortasynda Baıden Delaver ýnıversıtetinen tarıh jáne saıasattaný bakalavry dárejesin alǵan. Birneshe jyldan keıin ol qosymsha Nıý-Iork shtatyndaǵy Sırakýza ýnıversıtetiniń zań mektebin bitirip, 1968 jyly zań ǵylymdarynyń doktory dárejesin ıemdenedi.
Eń alǵashqy jas senator. 1972 jyldyń kúzinde Baıden, óziniń 30 jasqa tolýyna birneshe kún qalǵanda, Delaverden senator bolyp saılandy. Al bul AQSh-taǵy mundaı laýazym úshin eń tómengi jas.
AQSh-taǵy eń tájirıbeli saıasatkerlerdiń biri. Baıden 1973 jyldyń qańtarynan bastap Barak Obama prezıdent bolyp saılanǵanǵa deıin 36 jyl senator bolǵan. Osy jyldar ishinde ol Senattyń Sottar komıteti men Halyqaralyq qatynastar jónindegi komıtetin basqarǵan. Keıin ol AQSh-tyń vıe-prezıdenti bop saılanyp, Obama prezıdenttiginiń segiz jylynda da osy laýazymyn saqtap qalǵan.
Bolashaqtyń 200 tulǵasynyń tizimine engen. 1974 jyly, Baıden senator kezinde, Time jýrnaly ony «Bolashaqtyń 200tulǵasy» tizimine engizdi. Redaktorlar Baıdendi «senimdi» jáne «óte órshil» dep atady.
Buǵan deıin ol eki ret ózin prezıdenttikke usynǵan. Ol eń aldymen 1987 jyly Amerıka Qurama Shtattarynyń prezıdenttigine úmitker bolatyndyǵyn jarııalaıdy. Oǵan Djon Kennedıden keıingi eń jas prezıdent bolýǵa múmkindik týǵan, biraq stýdenttik kezi men kópshilik aldyndaǵy sózderine qatysty plagıat degen aıyptaýdan keıin basy daý-damaıǵa qalyp, óz kandıdatýrasyn alyp tastaýǵa sheshim qabyldaıdy. Sondaı-aq onyń jurt aldyndaǵy kóptegen sózderi sátsiz shyqqan tustary da bar.
Keıin 2008 jylǵy saılaýda Demokratııalyq partııadan prezıdenttikke úmitker bolýǵa nıet bildirdi. Biraq basqa kandıdattardyń – Barak Obama men Hılları Klıntonnyń tanymaldylyǵyna baılanysty naýqan basynda óz kandıdatýrasyn alyp tastady.
Óziniń qarapaıymdylyǵymen tanymal. Delaverdiń senatory kezinde Baıden uzaq jyldar boıy qoǵamdyq kólikti paıdalanyp kelgen. Atap aıtqanda, qalalyq poıyzdy kúndelikti paıdalanǵan.
Sonymen qatar, ol AQSh-taǵy eń baı senatorlardyń biri retinde tanymal boldy. 2007 jyly Senattaǵy óziniń sońǵy jylynda Baıden jyldyq tabysy 300 000 dollardan asatyndyǵyn málimdedi.
Harrasmenti úshin birneshe ret aıyptalǵan. 2019 jyldyń kókteminde birden birneshe áıel Baıdenniń orynsyz áreketi týraly kópshilik aldynda málimdedi. Olardyń biri, buryn Nevada Assambleıasynda jumys istegen Lıýsı Flores óziniń estelikterinde 2014 jyly Baıden ony bir ret ıyǵynan ustaǵanyn, ekinshisi, Demokratııalyq partııanyń qyzmetkeri Emı Lappos AR agenttigine bergen suhbatynda Baıdenniń qushaqtaǵanyn aıtqan. Dál sol jyly taǵy alty áıel onyń qushaqtap-súıgeni jaıly málimdeme jasaǵan.
AQSh-tyń aıtýly marapatynyń ıegeri. 2017 jyly Aq úıde ótken qoshtasý baspasóz máslıhatynda Barak Obama Baıdenge tosyn syı jasap, ony prezıdenttik "Úzdik Bostandyq" medalimen marapattaǵǵan. Bul marapat AQSh-tyń beıbit turǵyndar úshin eń joǵary eki marapatynyń biri.
Obama ákimshiligindegi Ýkraınamen baılanystaǵy basty fıgýranyń biri. Baıden Amerıka Qurama Shtattarynyń Abyroı tóńkerisinen keıin Ýkraınany qoldaýǵa sebepker bolǵan birden-bir tulǵa. 2014 jylǵy maýsymda ol jańadan saılanǵan prezıdent Petr Poroshenkonyń ınaýgýraııasynda AQSh delegaııasyn basqardy. Al 2015 jyldyń jeltoqsanynda ol Kıevtegi Joǵarǵy Radada sóz sóıledi.
Baıdenniń saıası mansabynyń bastalýy men otbasynyń qaıǵysy qatar kelgen. 1972 jylǵy Rojdestvo qarsańynda Baıden alǵash ret Senatqa saılanyp, jańa jyldan keıin jańa ókilettikterdi qabyldaýǵa daıyndalyp jatqanda, onyń birinshi áıeli Nelııa men bir jasar qyzy Naomı jol apatynan qaıtys boldy. Áıeli men qyzynan basqa, kólikte Baıdenniń uldary Bo men Hanter de bolǵan. Olar aýyr jaraqat alady. Biraq aman qalyp, densaýlyqtary qalypqa keledi.
Birneshe jyldan keıin Baıden aǵylshyn professory Djıll Treısı Djekobsqa úılenip, bul nekeden Eshlı esimdi qyzdy kóredi.
Sondaı-aq BBC-diń orys tilindegi jańalyqtar qyzmetinde Baıdendi shet elmen arazdyqty qalamaıtyn, naǵyz dıplomat ekendigi jaıly aıtylyp, polıııaǵa qarsy zorlyq-zombylyq pen Covid-19-ǵa qarsy taktıkasylaryna baılanysty onyń Tramptan áldeqaıda alda kele jatqany saraptalady.
Degenmen, 3 qarashaǵa deıin áli ýaqyt kóp. Kimniń bási bıik bolaryna alda talaı oqıǵa sebep bolmaq.
Aıjan Perdebekqyzy,
«Adyrna» ulttyq portaly
