Astanada otşaşu boldy dep, ertesıne dauryǧyp jatqan kün esıŋızde me? Mıne, sol künı prezident Qasym-Jomart Toqaev «Halyq densaulyǧy jäne densaulyq saqtau jüiesı turaly» kodekske qol qoidy. Byltyrdan berı halyqtyŋ qarsylyǧyna ūşyraǧan būl kodekste donorlyq, iaǧni mäiıttıŋ organyn alu turaly baptar bar. Adam közı tırısınde aǧzasyn beruden bas tartyp, ony zaŋdastyryp tırkemese, därıgerler ol adam qaitys bolǧan soŋ qajet dep tapsa, sau aǧzalaryn aluǧa qūqyly bolady. Būl zaŋǧa azdap özgertu engızıldı, eger artynda qalǧan arnaiy ösiet haty bolmasa, tuystarynyŋ bırınıŋ kelısımın alu mındettı.
Sonymen, jaŋa zaŋ boiynşa mäiıttıŋ mäselesı qalai şeşıledı eken, taldap köreiıkşı. «Ädılet» saitynda jariialanǧan zaŋnyŋ 29-4 babynda sau organdardy Euraziialyq odaqqa kırmeitın elderge beruge jäne osy elderden äkeluge arnaiy lisenziia alynatynyn körsetıptı. Demek, endı mäiıttıŋ jaramdy organdary şetelge beimaral satylady. Būǧan deiın ölgen adamnyŋ organdary astyrtyn, jasyryn saudalansa, endı eşqandai kedergı joq. Bar bolǧany osy kodekstıŋ 142-babyn bappen jüzege asyrsa, jetkılıktı.
«Anatomiialyq syi» dep atalatyn būl bapta «äreketke qabılettı adamnyŋ öz tınderın jäne (nemese) aǧzalaryn (aǧzalarynyŋ bölıkterın) tırı kezınde de, qaitys bolǧannan keiın de öz erkımen qūrbandyq etuı, ony tiısınşe resımdegen şarty nemese ösietı arqyly adam jüzege asyrady». Būl tarmaqty özımızdıŋ tüsınıktı qazaqşamyzǧa audarsaq, «közıŋız tırıde arnaiy ösiet retınde «sau organymdy aluǧa qarsy emespın» nemese «anatomiialyq syilyq bolǧym keledı» dep hat jazu keregın aitady. Desek te, tarmaqty qaitalap myŋ ret oqysaŋyz da, bır tüsınbeitın tūsy bar. «Tırı kezınde de, qaitys bolǧannan keiın de öz erkımen qūrbandyq etuı» deidı. Būl ne? Tırı kezde tüsınıktı. Al ölgen adam qalai öz erkımen organyn qūrbandyqqa şalady? Älde bızdıŋ därıgerler äruaqtarmen tıldesetın qasietke ie me?
«Ösiet qaldyrǧan mäiıtten bölek, tabylǧan künnen bastap qyryq bes kün ışınde tanylmaǧan jäne sūrauy bolmaǧan adamdardyŋ mäiıtterı de anatomiialyq syi retınde tanylady» eken. Aldaǧy uaqytta elımız bomj ataulydan typ-tipyl tazaryp jatsa, olardyŋ sözsız «anatomiialyq syilyqqa» ainalǧanyna kümänıŋız bolmasyn. Syilyq qana bolmai, tırı kezınde körmegen şeteldı organdary «köretını» taǧy bar.
«Anatomiialyq syi biologiialyq-medisinalyq zertteuler jürgızu üşın ǧylymi, ǧylymi-praktikalyq jäne oqu maqsattarynda paidalanyluy mümkın» dep körsetılıptı zaŋ tarmaǧynda. Basqa basqa, Qazaqstanda qandai ǧylymi zertteu jasalmaq? Ol zertteudı qai ǧalym jasauy mümkın? Ǧylymi ataǧyn qara eŋbekpen alǧandardan görı, satyp alǧandary öte köp bızdıŋ elde ǧylym sözın aitudyŋ özı artyq emes pe, qalai oilaisyz?
Qalai desek te, zaŋǧa prezident qol qoidy. Ony oryndau mındetı ärbırımızge jüktelmek. Sonymen, «anatomiialyq syilyq» bolǧyŋyz kele me, älde ana düniege «bütın» ketkıŋız kele me, ony qazırden ösiet hat jazu arqyly anyqtap qoiǧanyŋyz abzal. Äitpese...
Meruert HUSAİNOVA,
«Adyrna» ūlttyq portaly.
Ūqsas jaŋalyqtar
