Naǧyz myqty jobalar syrt qalyp qoiǧan.
Belgılı kinoger Ermek Tūrsynov feisbuk paraqşasynda "Būl tolǧanysymdy basuǧa täuekel etetın basylym şyǧa qoimas, sol sebeptı eşkımge salmaq salmastan, osynda – öz paraqşama jariialaiyn dep şeştım. Köşırıp basam deuşıler bolsa – marhamat. Qarsy emespın. Tüptep kelgende, būl bärımızge de qatysty närse. Osynda tūratyn jäne bolaşaǧyn Qazaqstanmen bailanystyratyndardyŋ bärıne, - dep jazba qalydypty.
"Adyrna" Ermek Tūrsynovtyŋ jazbasyn ūsynady.
Būl jolǧy aitpaǧym ne? Aitar sözdı prezidenttıŋ özı tauyp berdı.
Qasym-Jomart Kemelūly – şyn jürekten qūrmetteitın, baǧalaityn adamym – öz sözınıŋ bırınde, ökınışke qarai, kinematografister ortasynda «dau küşeiıp», onyŋ «ışkı aitys-tartysqa äbden bökkenın» aitty. Prezidenttıŋ būl sözımen tolyq kelısemın. Daudyŋ «küşeigenı» de, ortanyŋ «aitys-tartysqa bökkenı» de ras. Bıraq tüsındıre ketkendı jön sanaimyn – nege «küşeidı», nege «böktı»? «Dau-damaidyŋ» sebepterın prezident sprichraiterlerı bıle bermese kerek. Sondyqtan, naqty derekterge süiene otyryp, bırneşe mysal keltıreiın (būl derekter qūpiia emes, ekınıŋ bırı aşyp köre alady). Sonda tek Qasym-Jomart Kemelūly ǧana emes, osy jaittan beihabar jannyŋ bärı de mäselenıŋ jai-japsaryn tüsıner degen ümıttemın.
— 2019 jyldyŋ 1 qaraşasy künı NAO GSPNK (Ūlttyq kinony qoldaudyŋ memlekettık ortalyǧy) memlekettık satyp alu portalynda «Evraziia Filmprodakşn» JŞS-ımen (atap aitqanda, onyŋ direktory Ahmetǧaliev Nūrlan Bolatūlymen) 69-nomerlı şart jasasyp, qol qoiysty. Ortalyq töraiymynyŋ jäne atalǧan JŞS direktorynyŋ äkelerınıŋ atynyŋ säikes keluı kezdeisoq emes. Būl – Gülnara Bolatqyzy Särsenovanyŋ tuǧan bauyry. Şart 380 mln. teŋgege jasalǧan. Aqşa bölıngen. Eskerte ketetın bır jait: «Nartai» jobasynyŋ rejisserı de, prodiuserı de – Särsenovanyŋ özı.
Būl jerde memlekettık qyzmetker etikasyna tompaq keletın bır kıltipan bar. Turasyn aitqanda, Särsenova hanym ne özdıgınen bas tartyp, jeke jobasymen ǧana ainalysuy kerek edı, ne jobany bırjola qoiyp, ortalyq töraiymynyŋ qyzmetın ǧana atqaruy kerek edı. Ol mūnyŋ ekeuın de jasaǧan joq. Meilı, ol jaǧyn Särsenova hanymnyŋ aryna qaldyraiyq.
Ärı qarai kettık.
— 2019 jyldyŋ 10 jeltoqsanynda, qūjat boiynşa, şart oryndalǧan. Esep jıberılgen. Aqşa sätımen igerılgen. Alaida mūnda da bärı mültıksız emes.
Ertesıne, «Evraziia» JŞS şotyna aqşa tüsken soŋ, 347,5 mln teŋge Gülnara Bolatqyzynyŋ jeke şotyna audarylǧan. Jäne «qarjylai kömektıŋ qaitarymy» degen uäjben audarylǧan. Äitpese būl naqty maqsatqa jūmsaluǧa tiıs aqşa edı. Eskertıp öteiın, būl – biudjettıŋ aqşasy bolatyn. Būǧan qaramastan, jıberılgen eseptı ministrlık eşbır sūrausyz qabyldap alǧan.
Odan ärı jyljiyq.
— Biylǧy 25 mamyrda Särsenova BAQ betınde jalyndy ündeu jariialady. Onda tarihymyzdaǧy osyndai auyr kezeŋde eldıŋ patrioty bolǧan jön ekenın aita kelıp, 380 mln teŋgenı aşyq türde kerı qaitarǧan. Bıraz uaqyttan keiın Gülnara Bolatqyzy, sırä, patriottyq sezımı örşıp tūrsa kerek, älgı 380 mln-ǧa taǧy 40 milliondy qosypty...
Osy bır «atymtai jomarttyqtyŋ» ar jaǧynda äldebır syr jatqanyn ışkı tüisıkpen sezdım. Şynynda da, solai bop şyqty. Söitsek, sybailas jemorlyqqa qarsy küres komitetı G.B.Särsenovanyŋ üstınen qylmystyq ıs qozǧapty. Alaida Gülnara Bolatqyzy būl turaly läm dep auyz aşqan joq. Komitet qyzmetkerlerı ony tergeuge şaqyryp, kütıp otyrǧanda, ol asqan sūŋǧylalyq tanytyp, auruhanaǧa jata qaldy, täjıribelı advokattary «pälelı aqşany qaitaryp qūtylǧanyŋyz dūrys» dep aqyl qosty. Särsenova būǧan qūlaq asty da, bükıl elge jar salyp, älgı aqşadan ädemı qūtylmaq boldy.
Jalǧastyramyz.
— 2019 jyldyŋ 1 qaraşasynda NAO GSPNK men «Bozokfilm» JŞS arasynda 71-nomerlı memlekettık satyp alu turaly şart jasaldy. «Bozokfilm» jaǧynan şartqa Navkeeva Ainura qol qoidy. Şarttyŋ somasy 109 mln teŋge. Keiınırek, 2020 jyldyŋ 18 säuırınde osy qatysuşylar arasynda memlekettık satyp alu turaly 39-nomerlı qosymşa şart jasaldy. Somasy 644 608 150 teŋge.
Mūndaǧy kıltipan nede? Mynada: Navkeeva Ainura Beiımbetqyzy – NAO GSPNK töraǧasynyŋ orynbasary Aidarhan Ädılbaevtyŋ äielı. Būǧan qosa «Bozokfilm» merdıgerlerınıŋ qatarynda sol Ädılbaevtyŋ özıne tiesılı «Kanaidar» kompaniiasy da jür.
Ärı qarai kettık.
— 2019 jyldyŋ 2 qaraşasynda NAO GSPNK men «Satai film» kompaniiasy arasynda somasy 500 mln teŋge bolatyn 72-nomerlı şart jasalǧan. Būl – «Bokser» jobasy. Al sol jyldyŋ 7 jeltoqsanynda «Satai film» älgı 500 mln-nyŋ esebın berıp te ülgergen. Sonda bır aiǧa da jetpeitın uaqytta atalǧan kompaniia bükıl biudjettı igerıp tastaǧan ba? Onyŋ üstıne, aqşa, ädette, bırden, sol künı audaryla salmaidy ǧoi. Täjıribelı kinoger retınde aşyq mälımdeimın: būl mülde mümkın emes şarua. Osynşa aqşany az uaqyt ışınde igeru aqylǧa syimaidy. Mūny käsıbi mamandar jaqsy tüsınedı.
Alaida sol jyldyŋ 20 jeltoqsany künı älgı şartqa qosymşa 22 mln 885 myŋ teŋgege kelısım jasalǧan. Sol baiaǧy «Bokser» jobasy üşın.
Odan ärı jyljiyq.
— 2019 jyldyŋ 20 jeltoqsanynda «Atlas interteinment» JŞS-men somasy 20 mln teŋge bolatyn 87-nomerlı şart jasalǧan. Nege ekenı belgısız, portalda, Kinony qoldau ortalyǧynyŋ paraqşasynda būl şartqa älgı «Bokserdıŋ» şyǧyn limitı men tehnikalyq spesifikasiiasy qystyryla qalypty. Qalaişa būlai bolǧanyn tüsındıre almaimyn. Mūnyŋ artynda da jūmbaq ärı kümändı äldene bar.
— 2019 jyldyŋ 1 qaraşasynda «Tanaris prodakşn» JŞS-men, direktory S.J.Äzımovpen 75-nomerlı şart jasalǧan. Somasy 20 mln. 822 myŋ 545 teŋge. Jobanyŋ atauy – «Ūstazdyŋ oraluy». Esep 2019 jyldyŋ 7 jeltoqsanynda-aq jıberılıp qoiylǧan, al filmnıŋ özı – joq. Tüsırılmegen. Jalpy, būl Sergei Jūmabaiūlyna äbden tän jait. Esımde, 2018 jyly ol «Oralhan Bökei» derektı filmıne 19 mln. 943 myŋ teŋge alǧan bolatyn. Qarjynyŋ jūmsalu esebın ministrlık qabyldap aldy, al filmdı körgen adam joq.
Jalǧastyramyz.
— 2019 jyldyŋ 28 qazanynda NAO GSPNK men «Baiahmetov K» İP arasynda somasy 16 mln. 560 myŋ teŋge bolatyn 68-nomerlı şart jasalǧan jäne 2020 jyldyŋ 23 qaŋtarynda 2-nomerlı tap osyndai şart 66 mln. 240 myŋ teŋgege sol Baiahmetovpen jasalǧan. Būl şart GSPNK ornalasqan ofistı jaldau üşın jasalǧan. Syrttai qaraǧanda mūnda tūrǧan da eşteŋe joq boluy mümkın, bıraq azamat Baiahmetov K. – Gülnara Bolatqyzynyŋ jeke jürgızuşısı. Jalpy, 36 adamdyq ofistı jaldau üşın jylyna 66 mln. töleu de, menıŋşe, tym artyq sekıldı...
Endı Ūlttyq kinony qoldau ortalyǧy qyzmetkerlerınıŋ eŋbekaqysy jönınde bır auyz söz.
Mäselen, ortalyq töraiymynyŋ keŋesşısı Anna Kachkonyŋ (şetel azamatşasy) jalaqysy – aiyna 6 mln. 300 myŋ teŋge. Jalaqy mölşerınıŋ ärqily boluy mümkın ekenımen kelısemın. Ärine, mamannyŋ eŋbegı sol jalaqyǧa sai bolsa ǧana. Eger Anna Kachko, aitalyq, Stiven Spilberg bolsa, onyŋ aqyl-keŋesı üşın men būdan da köp töler edım. Alaida Anna Kachko Spilberg bolmaǧandyqtan, kökeiımde köp sūraq tuyndaidy.
Tüptep kelgende aitarym: MVK (vedomstvoaralyq komissiia) töraiymy bolyp mädeniet ministrı Aqtoty Raiymqūlova otyr. Filmdı öndırıske jıberu turaly aqyrǧy şeşımge ministr qol qoiady. «Ministrdıŋ Ūlttyq kinony qoldau ortalyǧynyŋ qyzmetıne degen osynşama beiıldı közqarasyna ne sebep? Qordyŋ jıbergen esepterı nege tez qabyldanady?» degen sūraqtar basyma talai ret keldı. Söitsem, mūnyŋ da sebebı bar eken. «Nartai» jobasynyŋ kompozitory qazırgı Mädeniet jäne sport ministrı A.R.Raiymqūlova bolyp şyqty.Endı. Osy mäselenıŋ astarynda bız bılmeitın talai syr bar dep boljauǧa, onyŋ jai-japsaryn sūrauǧa, ol saualdardy eŋ joǧarǧy jaqqa – mäselen, Qasym-Jomart Kemelūlyna joldauǧa haqym bar ma, joq pa? Bar dep oilaimyn. Eger menıŋ osy jazbada üstırt qana aityp ötkenderım qylmys bolmasa, qylmys degen ne sonda? Eger būl sybailas jemqorlyq bolmasa, onda ne?
Aitpaqşy, Sybailas jemqorlyqqa qarsy küres komitetı qylmystyq ıs qozǧady. Ony eşkım japqan joq. Tergeu-tekseru jalǧasuda. Anyqtalyp jatqan jaittardan adam şoşidy. Bıraq Ūlttyq kinony qoldau ortalyǧyndaǧy adamdar tük bolmaǧandai öz oryndarynda jūmystaryn jalǧastyryp otyr. Mūny qalai tüsınemız?Osyǧan orai aitpaǧym ne? Eger bilık kinogerlerdıŋ sözın tyŋdamai, uäjıne qūlaq aspai, maŋyzdy oryndarǧa mülde kezdeisoq adamdardy taǧaiyndaudy jalǧastyra berse, kino qoǧamdastyǧy «ışkı aitys-tartysqa böge tüsıp», ärı qarai da «daudan» köz aşpaityn bolady. Sondyqtan da men Raiymqūlovanyŋ, Särsenovanyŋ, Seiıtovanyŋ, Ädılbaevtyŋ jäne taǧy basqalardyŋ taǧaiyndaluy sybailas jemqorlyqty örşıtıp qana qoimaidy, bükıl Qazaqstan mädenietıne ziian keltıredı dep esepteimın. Bilık menıŋ osy sözderımdı eskerıp, odan qorytyndy şyǧarmaiynşa būl pıkırımnen qaitpaimyn. Osyndai qatelıkterdı boldyrmau kerektıgı jönınde, äitpese jemqorlyq qaupınıŋ zor ekenı turaly men Prezident maŋaiyndaǧy jauapty adamdarǧa «myŋ-milon» ret aitqanmyn da. Bıraq sözıme qūlaq asqan jan bolmady. Amal joq, mäselenı bükıl qoǧam aldyna şyǧaryp, «kördıŋızder me, aqyry ne bolǧanyn?» dep aşyq aituǧa mäjbürmın. Rasynda da, Prezident kinoqoǧamdastyqty aiyptasa, kinoqoǧamdastyq osy saualdardy Prezidentke qoiuǧa haqyly. Saldar degen bar, sebep degen bar. Sebep – kadr saiasatynda jatyr. Ädıl ırıktei almauda jatyr. Aramşöp egıp alyp, rauşangül ösıp şyǧady dep kütu – aqymaqtyq. Endı ne ısteimız? Bırınşıden, osynyŋ bärıne toqtau salu kerek. Eş aqylǧa syimaityn jaittar bolyp jatyr. Kinoqoǧamdastyq bärın körıp-bılıp, bıraq aŋysyn aŋdyp qana, ünsız otyr, al bilık eşteŋe jasamaidy. Ekınşıden, menıŋşe, pitching nätijelerın joiyp, ötınımderdı qaita qarau qajet. Jäne ony basqa sarapşylar keŋesı qarauǧa tiıs. Qazırgı keŋes Ūlttyq kinony qoldau ortalyǧy basşylarynyŋ «būlyŋǧyr» äreketterınıŋ jetegınde ketıp, öz qauqarsyzdyǧyn tanytty. Sarapşylar keŋesıne tek käsıbi mamandardy ǧana emes, naǧyz ädıl, prinsiptı adamdardy da tartu kerek. Jai änşeiın qara köbeitıp otyrǧandar ädıl törelık ete almaidy. Ortalyq basşylyǧynyŋ mädeniet ministrınıŋ rūqsatymen «tyqpalap ötkızgen» solaqai şeşımderıne belgılı bır därejede sondai jıgersız sarapşylar da kınälı.
Men Ortalyqtyŋ qazırgı basşylyǧy bükıl qūramymen ornynan ketuge tiıs dep esepteimın.Men pitching nätijelerın joiumen bırge, bükıl ūsynylǧan ötınımderdı qaita qarau kerek dep esepteimın, öitkenı talai naǧyz myqty jobalar syrt qalyp qoidy. Şeşuşı kezeŋge mülde tüsınıksız bıraz naşar kartinalar ötıp kettı. Keibır jobalar finalǧa tıptı sarapşylar keŋesın ainalyp öttı. Iаǧni, köp närse sarapşylar bas qosqan kabinette emes, mülde basqa kabinetterde şeşıldı. Aqyrynda sarapşylar keŋesınde şeşuşı dauys joq bolyp şyqty. Ol tek keŋes berumen nemese pıkır qosumen şekteledı. «Keŋesı» men «pıkırı» eş eskerılmese, ondai keŋestıŋ keregı ne? Ärı qarai kettık... Jalǧasy bar...
Ermek TŪRSYNOV, Qazaqstan Kinematografister Odaǧynyŋ töraǧasy
