Úsh arysqa mýza bolǵan Fatıma

5509
Adyrna.kz Telegram

Ulty tatar bolsa da, qazaq halqyna qyzmet etip, ǵumyryn aǵartýshylyqqa arnaǵan Fatıma Ǵabıtovany biri bilse, biri bilmes.  Oǵan Ahmet Baıtursynov  "Taǵdyr qalap egerde, Júz kóz berse qudiret, Júzi de sizge qarar edi",- degen óleń joldaryn arnasa, Mirjaqyp Dýlatov  "Óz ómirimde kórgen súıkimdi, sulý – Bálildiń áıeli" dep baǵa bergen.  Barsha Alash zııalylaryn tánti etken Fatıma Ǵabıtova kim?

 Fatıma Zeınollaqyzy 1903 jyly kópes otbasynda dúnıege keldi.  Ákesi alty aılyǵynda qaıtys bolady. Alǵashqy bilimin anasy Ǵaınıjamaldan arabsha, parsysha alyp, 1911-shi «Hýsaınıa» medresesin támámdaıdy. Fatıma Ǵabıtova tatar ultynan bolsa da, bar ǵumyryn qazaq dalasynda ótkizdi. Óz zamanynda joǵary bilimimen, asqan mádenıetimen, kóz toımas sulýlyǵymen erekshelengen. Ol qazaqtyń úsh arysynyń jary boldy.

Bilál men Fatıma

 Fatıma Ǵabıtova 17 jasynda  qazaq jáne tatar tilderin jetik biletin jas aǵartýshy Bilál Súleevke turmysqa shyǵady. Ol jaryna tirek bolyp, Jarkent qalasynda «Túrki qyzdar» mektebin ashady. Biláldan úsh bala (Jánibek, Farıda, Azat) súıedi. 1930 jyly Bilál Súleevti «ultshyl» dep aıyptap, tutqyndap áketedi. Osylaısha Fatıma Ǵabıtova «halyq jaýynyń áıeli» atanady.

"Ulymyz etikshi bolsyn.."

 Úsh balamen Fatıma aýyr kezeńge tap bolady. Taǵdyr osy kezde ony Ilııas Jansúgirovke jolyqtyrady. Ol Fatımaǵa es-tússiz ǵashyq bolatyn . Aqynnyń 1919 jyldan bastap jazǵan mahabbat lırıkasynyń barlyǵy derlik Fatımaǵa arnalǵan-dy .Ilııas jaryn «Pátishim, Pátımam!» dep erkeletken. Fatıma Ǵabıtova 1933 jyly Úmit, 1935 jyly Ilfa esimdi qyzdardy dúnıege ákeledi. Ilfa – «Ilııas» jáne «Fatıma» degen sózderdiń alǵashqy býyndarynan quralǵan esim edi.

Fatıma men Ilııas ekeýi 1934 jyly Súıinbaı aqynnyń óleńderin jınap, kitap etip shyǵarady. Fatıma Ilııastyń ádebıettegi serigi bolady.  Jazýshynyń "Joldastar“ romanyn dúnıege kelýine de Fatıma anamyz sebepker bolady.  1937 jyly aqyn tutqynǵa alynǵanda, Fatıma júkti bolatyn. Kóp ýaqyt ótpeı, Bolat ómirge keledi. Abaqtyda jatqan Ilııasqa aýzynan túsip qalǵandaı súıkimdi uldy kórsetip, bir ret kezdesýdiń ózi aqyn jary úshin úlken qıyndyq týǵyzady. Aqyry júzdesýdiń sáti túsip, tergeýshiden ruqsat alady. Bar-joǵy bes mınýt. Náreste ákesin tuńǵysh ári sońǵy ret kóretinin sezdi me eken, bar daýsymen shyrqyraı jylap, túrme ishin azan-qazan qylady.

Bul jaıly F. Ǵabıtovanyń ózi jazǵan esteligine súıenýge májbúrmiz. Tym áserli, tym aıanyshty jazylǵan. Oqyp kórelik: «Ilııas bizdiń aıqaıymyzdy estigen bolýy kerek, esikti ashyp jiberip, Bolatty qolyna aldy da: – Bizdiń tarıhı alǵashqy kezdesýimiz osyndaı orynda boldy ma? – dedi. Ilııas men otyrǵan oryndyqtyń artynan kelip, Bolattyń shashalyp, qomaǵaılana emgen túrine qarap turyp: – Bul ulymyz etikshi bolsyn. Etik tigýge úıret bul uldy, – dedi. Tergeýshi: «Ózińizdeı jazýshy bolar», – degende Ilııas: «Jazýshy bolyp jazyqsyz jaza tartqansha, etikshi bolyp erkin ómir súrsin!» – dedi» .

Ekinshi ret «halyq jaýynyń» áıeli atanǵan Fatıma baýyryndaǵy bes balasymen taǵy da tiri jesir atanady.

Qamqorshy bolǵan Muhtar Áýezov

 "Almatyda kóp qınaldym. Birde bolymsyz qyzmetke ornalasyp, birde qyzmetsiz júrdim. Jánibegim de Almatyǵa qaıtqan. Bes bala. Tamaq kerek, kıim kerek. Jany ashyp, járdemdeser jan joq. Jalǵyz ózim. Soǵys bastaldy. Jánibek 9-klass bitirip, jasy ásker jasyna jetpese de, erikti túrde soǵysqa ketti. Qala halqy jabyq dúkenderden tamaq alatyn boldy. Bizge jan basyna 220 gramm qara nannan basqa eshteńe joq. Dene shynyqtyrý tehnıkýmynda bolymsyz sabaq beremin.

Tehnıkým kúnine bir ret muǵalimderge omash kóje beredi. Men sol kójeni ishpeı, úıge ákelip balalarǵa ishkizemin. Bizdiń osylaı qatty qınalyp júrgenimizdi syrtymyzdan bilgen Muhtar bir kúni maǵan kelip, óziniń meni erteden (1927 jyldan) qatty súıetinin, meniń janymda birer saǵat bolýdy ózine baqyt sanaıtynyn aıtty".

Osylaısha, Fatıma úshinshi ret Muhtar Áýezovpen bas qosady. Ol Muhtar Áýezovke Murat esimdi ul syılaıdy .Áýezov Fatımaǵa senimdi dos, ári qamqorshy bola bildi.

Anasy týraly Murat Áýezov bylaı deıdi : "Anamnyń taǵdyryn túsiný úshin keń júrektilik, asqan sanalylyq pen saýattylyq kerek. Muny kez kelgen pendemin degender jasaı almaıdy. Kezinde «Fatıma Ǵabıtovany úsh alyptyń súıgeni qalaı?..» degen syqyldy jeńil sózder de aıtylǵan. Másele anamnyń sulýlyǵynda emes. Anam shynynda da sol sulýlyǵyn adamgershilik qasıetterimen teń ustap, kir shaldyrmastan baılanystyra bilgen. Osyndaı parasattylyǵyn sol úsh alyp tanyp, qadirlegen"

"Qazaqtyń keń júrekti Fatımasy .. "

🔹Asharshylyq jyldary Fatıma Ǵabıtova kóp adamǵa jaqsylyq jasady. Ashyqqandarǵa demeý bolyp, qol ushyn berdi. 1932 jyldyń mamyr aıynda aýylymen joqshylyqtan qyrǵyz eline aýyp ketken Jambyl Jabaevty izdetkizdi. Qaskeleń qazaq mektebiniń dırektory Imashev degen azamatqa Oqý-aǵartý mınıstrliginiń arnaıy buıryǵymen Jambyl Jabaevty elge aldyrdy. Óleńderine aqsha berip, jaǵdaıyn jaqsartty. Ásirese taryqqan aqyn-jazýshylardyń otbasymen qolyndaǵy baryn, balalarynyń aýzyna jyryp bólisti. Fatıma Ǵabıtovanyń arhıvinde Jumat Shanınniń nan surap qınalyp jazǵan haty da saqtalypty.

Fatıma Ǵabıtova – belgili mektep muǵalimi. Ustazdyq qyzmeti jyldarynda myńdaǵan oqýshyny tárbıelep shyǵarǵan, bilim berý reformalaryna belsene aralasqan.

Fatıma Ǵabıtova oqý-aǵartýshylyq qyzmetimen birge zamanynyń talabyna saı áıel teńdigin nasıhattady. Anna Ahmatova, Marına vetaevalarǵa eliktep óleń jazýmen birge ádebı salon uıymdastyrdy.

Fatıma Ǵabıtova- ádebıetshi. Qazaqtyń ańyz ertegilerin jınady.  «Atasy men kelini», «Ájesi men balasy», «Naýryz aqyn men qyz», «Ádil men Aqan seri» syndy baspa betinde tuńǵysh jarııalanyp otyrǵan aıtystardy Ortalyq ǵylymı kitaphananyń qoljazba qoryna 1941 jyly  tapsyrǵan .

Ol - taǵdyrdyń synaǵyna tótep bere bilgen , Alash arystaryn ardaqtap ótken , urpaqtaryn aman-esen ósirip-jetildirgen qazaqtyń Fatımasy...

 

Dıana ASANOVA , «Adyrna»ulttyq portaly.

Pikirler