Koronavırýs pandemııasy álemdi jaılap jatqan tusta Pekın eń ozyq zamanaýı tehnologııadaǵy ústemdikke umtyla bastady. Qazir Qytaı arzan kelisimshart kezdese me dep Eýropa odaǵyna kóz tigip otyr. Pekın koronavırýs indeti taraǵan shaqta Eýropada arzandaǵan tehnologııalardy jáne tehnologııalyq kompanııalardy satyp alǵysy keledi.
«QYTAIMEN BURYNǴYDAI BIZNES BOLMAIDY»
Eýropa koronavırýs pandemııasy kesirinen ári-sári kúıde otyrǵan tusta Qytaı fırmalary zamanaýı tehnologııa boıynsha tıimdi mámile jasaspaqqa bekinip, Eýropaǵa tutas kóz salyp otyr. Joǵary tehnologııany satyp alýǵa nıetti Qytaı fırmalary burynnan-aq Eýropaǵa qyzyǵyp kelgen, COVID-19 kesirinen akııalardyń túsýi olardy tipti jandandyra tústi.
Alaıda Eýropa úkimetteri Qytaıdyń joǵary tehnologııalyq «shabýylynan» qaýiptenip otyr. Qytaı aldaǵy onjyldyqta ekonomıkanyń qozǵaýshysy bolatyn jańa tehnologııaǵa ústemdik etýden dámeli. Pekınniń jasandy ıntellektiden bastap, telekommýnıkaııa jelilerin jáne málimetter aǵyny sııaqty strategııalyq tehnologııalardy satyp ala bastaýy Eýropanyń geosaıası qorqynyshyn ulǵaıtyp, olar «mańyzdy sektorlardy qorǵaýǵa daıynbyz» degen ıshara jasady.
– Bul – Qytaı kompanııalary úshin sheteldik fırmalardy satyp alatyn ne olarǵa ınvestıııa salatyn, al [Qytaı kommýnıstik partııasy] úshin shetelde óz sózin júrgizetin úlken múmkindik kezeńi. Biraq munymen birge Batys Qytaı ınvestıııasynyń artyndaǵy táýekeldi de jaqsy baǵamdap keledi, – dedi Vashıngtonda ornalasqan Amerıkanyń jańa qaýipsizdik baǵyty ǵylymı zertteý ortalyǵynyń ǵylymı qyzmetkeri Eshlı Feng.
Osyndaı bir oqıǵa sáýirdiń basynda Ulybrıtanııada boldy: brıtan zań shyǵarýshylarynyń qarsylyǵynan soń Qytaı kompanııasy kútpegen jerden jeńilis tapty. Qytaıdyń memlekettik China Reform ınvestıııalyq kompanııasynyń fılıaly – Canyon Bridge kompanııasy smartfon chıpine qoldanylatyn barlyq grafıkanyń úshten birin shyǵaratyn Brıtanııadaǵy eń úzdik Imagination tehnologııa fırmasyn kóshirý nıetinen bas tartty. Munyń aldynda brıtan saıasatkerleri jurttyń bári koronavırýs daǵdarysymen álek bolyp jatqanda Canyon Bridge kompanııasy Imagination fırmasynyń keńsesin Qytaıǵa kóshirmek dep dabyl qaqqan edi.
2017 jyly Imagination akııalarynyń baqylaý paketin satyp alǵan Canyon Bridge kompanııanyń keńsesin Ulybrıtanııada qaldyrý jóninde brıtan úkimetimen ýaǵdalastyq degen.
Qytaı fırmalary COVID-19 daǵdarysynan jaqsy shyqqanymen, indettiń Pekınge tıgizgen salqyny jáne Eýropanyń Qytaıǵa qatysty burynnan bar kúdigi jańa kedergi bolyp otyrǵan sııaqty.
Eýropa odaǵy sheteldikterdiń satyp alý erejesin qatańdatý josparyn jarııalasa, Germanııa kanleri Angela Merkeldiń sózin qaıtalaǵan Brıtanııanyń syrtqy ister mınıstri Domınık Raab Qytaımen endi «burynǵydaı bıznes bolmaıdy» dedi. Brıýsselde NATO-nyń bas hatshysy Iens Stoltenberg koronavırýstyń taralýy kesirinen bolǵan qarjylyq alasapyran kezinde Batystyń strategııalyq aımaqtarynda satylymnyń kóbeıgenin aıtyp, dabyl qaqty.
Belgrad (Serbııa) kóshesinde ketip bara jatqan turǵyn. 13 sáýir 2020 jyl.
Úndistan da jaqynda Qytaı kompanııalarynyń agressııashyl áreketiniń aldyn alý úshin jańa zań qabyldady.
«Qytaıda jasalǵan – 2025» baǵdarlamasynyń aıasynda Pekın óz kompanııalaryna kómektesý maqsatynda sýbsıdııaǵa jáne zertteý qorlaryna, sonymen birge sheteldegi tehnologııalyq kompanııalardy satyp alýǵa mıllıardtaǵan dollar qarajat bóldi. Maqsat – tehnologııalyq ústemdik jolynda úlken básekege túsip jatqan AQSh sııaqty sheteldegi básekelesterdi basyp ozý. Buǵan qosa, Qytaı jahanda kelesi tehnologııa standarttaryn qalyptastyrý múmkindigine ıe bolý ǵana emes, naryqta ústemdik etý, kóbirek paıda tabý jáne sonyń arqasynda saıası basymdyqqa qol jetkizýdi kózdeıdi.
– Áńgime tek naryq ne ádettegi ekonomıkalyq báseke týraly emes. Bul – strategııalyq maqsat. Bul – álemniń basym bóligine Qytaı ústemdigin júrgizýge baǵyttalǵan jol, – dedi Azııany zertteý jónindegi ulttyq bıýronyń ǵylymı zertteýshisi, Franııa qorǵanys mınıstrliginiń Qytaı strategııasy máseleleri boıynsha burynǵy keńesshisi Nadej Rollan.
«QYTAIǴA KÚMÁN ARTYP KELEDI»
Qytaıdyń Eýropadaǵy ınvestıııasynyń qaýipsizdikke áseri týraly ýaıym munda burynnan bar, biraq COVID-19 indetiniń jaıylýy bul máseleni aldyńǵy qatarǵa shyǵardy.
Sáýirde Financial Times gazetine bergen suhbatynda Eýroodaqtyń báseke jónindegi komıssary Margret Vestager Qytaıdyń jutyp qoıý qaýpin azaıtý úshin odaqqa múshe elder kompanııalardyń akııalaryn satyp alýy kerek degen.
– Álsiz bıznes túrleriniń jutylý qaýpi bar ekenin túsiný óte mańyzdy. Qazirgi jaǵdaı munyń qajettigin anyq kórsetti, sondyqtan biz belsendi túrde jumys istep jatyrmyz, – dedi ol suhbatynda.
Eýroodaqtyń atqarýshy bıligi naýryzda «aımaqtaǵy densaýlyq saqtaý men qaýipsizdik salasyndaǵy sheshýshi kompanııalardan aıyrylyp qalmaý úshin odaqtan tys jatqan elderdiń usynystaryn baqylap otyrýdyń mańyzy vırýs taralǵan soń tipti arta tústi» dep málimdedi.
Budan soń Italııa, Germanııa jáne Franııa mańyzdy kompanııalardy sheteldikter alyp qoımaýy úshin sharalar qabyldap, tekserýdi kúsheıtti.
Qatań erejeler 27 elden turatyn odaqtyń aýyzbirshilik turǵysynda biraz ilgerilegenin ańǵartty. Buǵan deıin ár eldiń Pekınmen ózara tyǵyz aralasýǵa degen umtylysy Brıýsseldiń saıası eskertýimen qaıshy kelip jatatyn.
Keıingi jyldary Eýropada Qytaı kompanııalarymen iri kelisimderge qol qoıyldy. 2016 jyly Qytaıdyń tehnologııa alyby Tencent Fınlıandııanyń Supercell mobıldik oıyn kompanııasy akııalarynyń basym bóligin satyp aldy. Al Qytaıdyń elektrotehnıka shyǵaratyn Midea kompanııasy Germanııadaǵy Kuka robot fırmasyn ıelendi.Sol sııaqty 2017 jyly Imagination kompanııasy akııalarynyń baqylaý paketin China Reform alǵan soń Eýropadaǵy Qytaı ınvestıııasynyń aýqymy ulǵaıa tústi. 2018 jyly Qytaı kompanııalary Eýroodaqqa 17,8 mıllıard eýro (19,5 mıllıard dollar) ınvestıııa salǵan, al 2019 jyly bul kórsetkish 12 mıllıard eýro (13 mıllıard dollar) boldy. Bul aqsha kóbine kompanııalardy qosý ne «múlde jutyp qoıý» maqsatyna jumsalǵan.Naryqtaǵy shekteýler Pekınmen aradaǵy qarym-qatynastyń biraz salqyndaýymen tuspa-tus keldi. Qytaıdyń memlekettik aqparat quraldary el basshylyǵynyń koronavırýs daǵdarysynan shyǵý saıasatyn dáriptep, Batys úkimetteriniń bul jolmen júre almaǵanyn synaý naýqanyn júrgizgen.
Pekınniń agressııashyl dıplomatııasy jáne Eýropadaǵy dıplomattardyń ótkir pikirleri de Qytaıǵa qyraǵy kóz salýǵa májbúr etti.
– 180 gradýs betburys bola qoımas, biraq Eýropanyń Qytaıǵa qatysty kúdik-kúmáni artyp keledi, bul kóp saıasatkerdi burynǵy tujyrymdaryn qaıta qaraýǵa májbúrleıdi, – dedi Karnegı halyqaralyq beıbitshilik qorynyń Eýropa baǵdarlamasynyń dırektory Erık Brattberg.
KORONAVIRÝSTAN KEIINGI BULYŃǴYR BOLAShAQ
Álemge jaıylǵan pandemııa Qytaıdyń zamanaýı tehnologııa kompanııalaryn satyp alý jáne olarǵa ınvestıııa salý áreketine qatysty kúdik-kúmándi aldyńǵy qatarǵa shyǵarǵanymen, onyń birneshe qarapaıym sheshimi ǵana tabylyp tur.
Bul ásirese Eýropanyń 5G-ge qatysty bolashaǵynan aıqyn baıqalady. Mobıldik jeliniń jańa túri bolashaq ınfraqurylymdy ustap turý úshin óte mańyzdy sanalady. AQSh prezıdenti Donald Tramp ákimshiligi 5G jelisi qural-jabdyǵynyń álemdegi eń iri óndirýshisi, Qytaı memleketinen úlken kómek alyp otyrǵan Huawei kompanııasyn meılinshe kóp eldiń aýmaǵyna kirgizbeý naýqanyn bastady. Vashıngtonnyń aıtýynsha, Huawei eldiń qaýipsizdigine qater tóndiredi, sebebi onyń quraldary Pekınniń tyńshylyqpen aınalysýyna múmkindik beredi. Al Qytaı kompanııasy bul aıypty joqqa shyǵaryp otyr.
Huawei kompanııasynyń eń negizgi básekelesteri – Ericsson men Nokia ekeýi de Eýropada ornalasqanyna qaramastan, Qytaı kompanııasy sońǵy jyldary Eýropanyń ón boıyna dendep enýde kóp jetistikke jetti.
Franııanyń izin ala Ulybrıtanııa da 5G jelisinde Huawei kompanııasyna shaǵyn ról berýge kelisti, al resmı sheshim qabyldaıtyn sońǵy mejege jaqyndap qalǵan Germanııa da bulardyń izimen júrýi múmkin. Úkimetter AQSh-tyń Huawei kompanııasyna qatysty ýaıymyn túsinedi, degenmen qytaılyq jetkizýshi qazirdiń ózinde-aq olardyń barlyq jelisiniń quramdas bóligi sanalady, onyń ústine ol baǵa jáne zertteý isi boıynsha kóp artyqshylyqqa ıe.
– Kóp sektordaǵy qun tizbeginde Qytaıdyń róli burynǵydaı tómen emes. Aldaǵy ýaqytta ol Eýropa jáne Batys naryqtarynyń áriptesi ári básekelesi bolady, – dedi Berlınde ornalasqan MERICS zertteý ortalyǵynyń sarapshysy Djon Lı.
Koronavırýs daǵdarysynan soń ulttyq qaýipsizdikke qatysty alańdaýshylyq pen ekonomıkalyq qajettilik arasyndaǵy teketires negizgi másele bolatyn túri bar, sebebi tehnologııa Qytaı men AQSh arasyndaǵy basty báseke maıdanyna aınalyp barady.
Jaǵdaıdy kúrdeli etip turǵan bir jaıt – Qytaı men jahandyq tehnologııa kompanııalarynyń arasy qatty jymdasyp ketken, bular ózara básekeles ári ómirlik mańyzy bar naryq fýnkııasyn qatar atqarady.
– Batys memleketterinde ońaı saıası sheshim qabyldaı salatyn tańdaý joq. Keı jerlerde Qytaıǵa qatysty qatań saıasat ustanýǵa ańsary aýǵanymen, qabattasqan eki múdde arasynda ymyra bolýy tıis, – dedi Djon Lı.
azattyq.org
