Búgin qazaqtyń Qyz Jibegi Merýert Ótekeshovanyń týǵan kúni. Týǵan kún qarsańynda "Adyrna" ulttyq portalynyń tilshileri Merýert hanymmen suhbattasyp qaıtqan edi.
- Merýert hanym, búgingi tilmen aıtqanda siz HH ǵasyrdyń 60-70 jyldaryndaǵy sulýlyqtyń ólshemine aınaldyńyz. Búgin HHI ǵasyrdaǵy sulýlyqqa, ádemilikke degen ólshemge kóńilińiz tola ma? Sulýlyq álemdik úrdistermen ıntegraııalanyp ketken joq pa?
- Qazaqtyń ózi sulý halyq. Munyń astarynda bizdiń tektiligimiz, sosyn qan tazalyǵymyz jatyr. Al ólshemge kelsek, asa kóp ózgeristi baıqaǵan emespin. Ras, ana bir jyldary shamaly batys úrdisterine eliktedik. Biraq tez es jıdyq. Qazir el ishinde, el syrtynda sulýlar baıqaýyna qatysqan árbir qazaqtyń qyzy tán sulýlyǵymen ǵana emes, jan sulýlyǵymen de kózdiń jaýyn alady. Men «batys úrdisterine eliktep tez es jıdyq» degendi tegin aıtyp otyrǵan joqpyn. Qazaq tarıhymen, ulttyq qundylyqtarymen qatar órilgende ǵana bar bolmysymen jarqyrap jalpyǵa birdeı moıyndaldy. Sol sebepti «endigi jerde arýlar baıqaýynda osy jaǵyna mán berse eken» deımin. Sebebi, mundaı báıgelerde biz ulttyq qundylyq degen kezde qazaqtyń ulttyq kıimi, sáýkelesi eske túsedi. El ishinde osy formada shyqsa eken dep oılaıtyndardyń qarasy basym. Osy rette bir oqıǵa esime túsip otyr. Fılmnen keıin Franııaǵa bardyq. Syrbaz franýzdardy qazaqtyń ulttyq kıimderi tań-tamasha qaldyrdy. «Qyzdaryńyz kúni búginge deıin osylaı kıine me, bul degen fenomen ǵoı» dep suraqtyń astyna aldy. «Joq, kınoda ǵana» degen jaýabymyzǵa kóńili tolmady. Qazir álem jańardy, jańarǵan álemmen birge biz de jańarýǵa bet aldyq. Endeshe, ǵasyrlar kóshinen jetken ulttyq kıimderimizdi zamanǵa zaı nege jańǵyrtpaımyz?! Bizdiń dızaınerlerimiz osy tóńirekte oılansa eken deımin. Sebebi álemde Japonııadan aty ozyp turǵan el joq. Biraq olar úshin kúni búginge deıin ulttyq kıimi – kımonadan artyq kıim joq. Tipti memlekettik deńgeıdegi is sharalardan keıingi bas qosýǵa ulttyq kıimimen shyǵady. Tipti kórshimiz ózbek eliniń de salt dástúrlerinen ulttyq qundylyqtaryna degen jyp-jyly kózqarasty baıqap qalamyn.
- Keıingi urpaq ta siz somdaǵan beınege selqos qaraı almaıdy. Sebebi ne dep oılaısyz?
- Sebep kóp qoı. Men kıno jaryqqa shyqqaly beri osy taqyrypqa 100 degen suhbat bergen shyǵarmyn. Alǵashqy áser bólek te, keıingi jyldardaǵy áser múldem bólek. Alǵashqyda «Qyz Jibekpin» dep jastyqtyń qyzýymen asqan shyǵarmyz, tasqan shyǵarmyz. Onynshy synypty endi bitirgen balaýsa qyzbyn. «Lenınshil jastan» «Qyz Jibekti kim oınaıdy?» degen baıqaý jarııalanǵanyn oqyp, kınostýdııaǵa qustaı ushtym. Galına Kúzembaeva apaı qarsy alyp, fotosynaqqa alyp keldi. Sóıtsem, baıqaýǵa 400-deı qyz qatysyp jatyr eken. Kınostýdııa aldynan júziktiń kózinen ótken qyzdardy kórgende, «myna arýlar turǵanda meniń nem bar?» dep oılanyp qaldym. Eger kim biledi «men ótemin, men bárinen sulýmyn, talanttymyn» desem, irikteýden óter me edim, ótpes pe edim. Óner degen óte názik álem ǵoı. Biraq Asanáli (Áshimov) aıtqandaı, «Qyz Jibek» qazaqtyń kıno korıfeıleriniń basyn qosqan tutastaı ansambl boldy. Fılm keıipkerlerin bir-birinen bólip-alyp qaraýǵa bolmaıdy. Olar bir-birin tolyqtyrdy, bir-birin asqaqtatty. Siz Alataýǵa qarańyzshy, anaý asqaqtap turǵan shyń men eń kishisin bir-birinen bólýge bola ma? Olar bir-birimen ıyqtasqanda ǵana asqaqtap týr. Naǵyz óner týyndysy da sol sııaqty...
- Kınodan keıin ómirińizde qandaı ózgerister boldy?
- Kınodan keıin turmys qurdym. Odan keıin de biraz fılmderge tústim. Ol kezinde kınosynshylardyń joǵary baǵasyna ıe boldy. Biraq qandaı kınoǵa tússem de, halyq meni ózge keıipkerde qabyldaı almady. Qyz –Jibektiń shekpeninen shyǵarǵysy kelmedi. Men biraz ýaqytqa degen «Qyz Jibekke» degen ulttyq mahabbattyń tutqynynda qaldym. Átteń, Sultan aǵanyń basqa kınolaryna túse almadym. Árıne, odan basqa da biraz rejısserlar bar ǵoı. Biraq áý basta rejısserlar meni Jibekten basqa obrazda kórýge «qoryqqan» bolýlary kerek, kóp mazalamaıtyn. Odan keıin de kóp kınoǵa tústim. Qazir kóbine úlken kisilerdiń rolinde oınaımyn, ekran bolǵandyqtan kelbetime qaraıdy, keıde «bul rólge tym ádemisiz» dep almaı jatady. Keńes dáýirinde «Jaılaýdaǵy úı», «Shoqan Ýálıhanov», «Aıdahar jyly», «Qıyrdaǵy hıkaıa» jáne taǵy da basqa fılmderge tústim. Sońǵy kezde «Umtylys», «Mahambet» fılmderine, «Arman qala», «Janym» teleserıaldaryna tústim. Óner jolym kınodan bastalsa da, teatrdy jaqsy kóremin. Biraz ómir solaı ótti. Biraq báribir baqyttymyn. Qyz Jibekti somdaý ǵasyrlar toǵysynda ekiniń birine buıyra bermeıtin baqyt.
- Eger Ortalyq Azııa men Eýropany salystyrsaq, Qazaqstan kınematografııasy qandaı orynda bolar edi dep oılaısyz?
- Salystyrý múmkin emes. Ár eldiń álemge tanylǵan óz jaýharlary bar. Ár eldiń kınematografııa qory ózinshe baı, ózgeshe. Tek ár fılmde mán-maǵyna bolsa eken degendi ǵana aıtqym keledi. Qazir Qazaqstan kóbinese mán-maǵynasyz fılmderdi satyp alatyn boldy. Jastar kınoteatrǵa zerigip, popkorn jeý úshin ǵana barady. Olarǵa «ýaqyttaryńdy bosqa ótkizbeńder, mán-maǵynadan jurdaı óner shyǵarmasynyń aldynda eki saǵattaryńdy bosqa óltirmeńder» dep únemi aıtyp otyramyn.
— «Qyz Jibek» fılmine túskennen keıin ónerge birjola bet burýyńyzǵa ne, kim yqpal etti? Basqa salaǵa ketip qalý oıyńyzda bolǵan joq pa?
— Bala kezden kınoǵa qatty qyzyqtym, «fanat» boldym. Qurby qyzdarǵa kınoǵa baraıyqshy desem, eshkim barmaıtyn. Almatynyń kınoteatrlaryn jaqsy biletin men kınolardyń kestesin qaraımyn da, ózim bara beretinmin. Ata-anam Almatyǵa meniń kishkentaı kezimde kóship kelgen. Ákem partııa qyzmetkeri boldy, sosyn partııanyń nusqaýymen el aralap júre beretin. Negizi, Jibektiń elinenmin. Biraq Batys Qazaqstan oblysynyń Jánibek aýdanynda dúnıege kelsem de, Almatyda óstim. Kóp adam opera, operetta, baletti jaqsy kórmeıdi ǵoı. Al ony men oqýshy kezimnen unatatynmyn. Balalaryma da unaıdy.
— Qandaı kınolardy jaqsy kóresiz?
— Fılosofııalyq oıǵa qurylǵan kınolardy, sátti shyqqan komedııalardy jaqsy kóremin. Qazir jurttyń kóbi káris, túrik serıaldaryn kóredi. Men de káristiń keıbir kınolaryn qaraımyn. Óıtkeni, komedııaǵa qurylady. Ári olardyń ómir salty bizdiń qazaqtarǵa uqsas keledi.
— Tólegen men Qyz Jibek — mahabbattyń sımvoly. Jastarǵa qandaı keńes beresiz?
— Qazir jastar arasynda eseppen úılený bar. Keıin jarasyp ketermiz dep úılenetinder de bolady. Biraq aralarynda mahabbat bolmasa, túbinde ajyrasyp tynady. Máselen, qyz sonsha aqyldy bolsa da, er azamattyń kóńili basqa qyzda bolsa, shańyraqtyń shyrqy buzylady. Negizi mahabbat bar, tek oǵan degen teris pikirdi ózgertip, oń kózqaraspen qaraý kerek. Ómirde mahabbat degen uly sezimniń baryna sený kerek. Árıne, úı bolǵan soń, ydys-aıaq syldyrlamaı turmaıdy. Qumannyń da keıde ashýǵa boı aldyratyny bolady, soǵan bola ajyrasa salýǵa bolmaıdy ǵoı. Keshire bilý kerek. Shydaý kerek.
— Aıtpaqshy, «Qyz Jibek» fılmi dúken sórelerinde joq. Taǵy shyǵaryla ma?
— Kınonyń eki nusqasy — tolyq jáne yqshamdalǵan túri bar. Buryn tolyq nusqasynyń keı tustary joǵalyp ketipti Sondaı-aq, fılm sońynda sáýkeleni jyrtady, bul — «qazaq jerin jan-jaqtan kelýshiler, sol kezde jońǵarlar, bólip almaqshy, saq bolyńdar» degendi bildiredi. Rejısser Sultan aǵa kınony osylaısha túıindeıdi. Qazir fılmdegi Tólegenniń kúmis tústes saýyty men Qyz Jibektiń jibek kóılegi «Qazaqfılmde» áli saqtaýly.. Kıim tozbasa da, kınolenta jyl ótken saıyn kónerip barady. Sol sebepti «Qazaqfılm» basshylyǵy qazir fılmdi sandyq formatqa kóshirip jatyr. Buıyrsa, halyq ony aldaǵy ýaqytta kóretin bolady.
Raýan ILIIaSOV,
«Adyrna» ulttyq portaly
