Qazir Qytaıda koronavırýstyń órship turǵany sonshalyq kesheli beri bir táýlikte 409 adam vırýs juqtyrdy. Atalmysh vırýstan qaıtys bolǵandardyń sany 2500-nan asyp ketti. Italııa, Iran, Ońtústik Koreıa, Japonııa elderinen vırýs juqtyrǵandar tabylyp tipti arasynda qaıtys bolǵandar tabylýda. Atalmysh elder shekaralaryn jaýyp, tranzıttik tasymalyn shektep, bylaısha aıtqanda barlyq sharalardy qarastyryp jatyr. Alz biz she?! Biz naryǵymyzdy jaılaǵan Qytaı taýarlarynan áli bas tarta almaı otyrmyz. Bir sózben aıtqanda bizdiń atqarýshy bıliktiń shekarany jaýyp, tranzıttik tasymaldy doǵaryp, «búlingennen búldirgi almaımyz» deýge ázirge shamasy joq. Oǵan qatysty atqarýshy bıliktiń aıtar sebepteri kóp.
Máselen, bul rette elimizidiń Densaýlyq saqtaý mınıstri Eljan Birtanov bylaı degen bolatyn:
«Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymy ázirlegen «Halyqaralyq medıınalyq-sanıtarlyq erejeler» atty qujat bar. Qazaqstan bul qujatty 2005 jyly qabyldaǵan jáne sáıkesinshe osy qaǵıdalaǵa súıenedi. Iaǵnı, jahandyq qaýip-qater týǵanda Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymy shekarany jabý týraly usynym beredi. Biz ázirge jaǵdaıdy baqylap otyrmyz. DDSU mundaı usynym bergen joq».
Biraq DDSU Qytaıdan osy vırýstyń tarala bastaǵan úshinshi aptasynda tótenshe jaǵdaı jarııalap, jaǵdaıdyń qalaı bolatynyn boljaı almaıtyndaryn, sondyqtan árbir el ózinshe qam jasaýdy, saqtyq sharalaryn qatańdatýdy eskertken bolatyn.
Ras, Qytaıdaǵy epıdemııaǵa qatysty QR Syrtqy ister mınıstriniń birinshi orynbasary Shahrat Nuryshev eki el arasynda dıplomatııalyq turǵyda shekteýler engizilgenin jetkizdi. Qytaıdaǵy Qazaqstan elshiligi, bas konsýldyǵy QHR azamattaryna vıza rásimdeý talaptaryn, ásirese densaýlyq jaǵdaıy týraly anyqtama talabyn kúsheıtti. Úkimet qytaılyqtar úshin 72 saǵattyq vızasyz rejimdi ýaqytsha toqtatý týraly sheshim qabyldady. Odan bólek, qazirgi ýaqytta QHR azamattary úshin áýejaıda elektrondy vıza rásimdeý toqtatyldy.
«Shekarany japqan jaǵdaıda óz otandastarymyzdyń Qytaı aýmaǵynan shyǵýyn uıymdastyra almaımyz. Bizdegi málimetterge sáıkes, qazir Qytaı aýmaǵynda 1300 qazaqstandyq bar. Onyń 635-i Haınan provınııasynda júr, 204 - elshilik pen konsýldyqtyń, kompanııalardyń qyzmetkerleri, olardyń otbasy jáne 445 qazaqstandyq jalpy Qytaı aýmaǵynda júr. Shyn máninde, Qytaıdaǵy qazaqstandyqtar sany budan da kóp edi. Óıtkeni, kóptegen stýdentter Qytaıda bilim alatyn. Biraq, aýrýdyń shyǵý ýaqyty qystyq kanıkýldarmen tuspa-tus keldi. Sondyqtan, bizdiń stýdentterdiń kópshiligi Qazaqstanda nemese Qytaı aýmaǵynan tys jerlerde júr», - dedi Shahrat Nuryshev.
Osy shara aıasynda Ýhanda oqıtyn stýdentter elge ákelindi. Qytaıdan elge qaıtqysy keletin azamattardy da arnaıy ushaq jiberip elge alǵyzyp aldyq.
Biraq Qytaı men Qazaqstan arasyndaǵy tranzıttik tasymal áli toqtaǵan joq. Bul rette Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstri Birjan Nurymbetov osy jaǵdaıdy paıdalanyp taýarynyń baǵalaryn orynsyz kóterip jiberge nsaýdagerlerge «Qytaımen tranzıttik tasymaldaýǵa qatysty shekara jabylǵan joq. Sondyqtan saýdagerlerge baǵany orynsyz kótermeýdi eskertemiz» degen bolatyn.
Al naq osy jaǵdaıǵa qatysty bizge pikir bildirgen ekonomıka ǵylymynyń doktory, professor Jumadilda Baıahmetov:
«Qytaımen tranzıttik tasymaldy toqtatyp, shekarany tas qylyp jaýyp tastaıtyn bolsaq, Qazaqstan shulyqsyz qalady. Shyndyǵy sol shulyqqa zárý bolamyz. Qazir qara bazarǵa barsańyz kıim-keshektiń baǵasy 15-20 paıyzǵa qymbattady. Azyq-túliktiń baǵasy kúnde ósip jatyr. Muny moıyndaý kerek. Biz otandyq ónim shyǵarýda kenjelep qalǵan elmiz. Shegege deıin Qytaıdan alamyz. Al kersinshe, ózimizidń otandyq ónim shyǵarý áleýetimiz joǵary bolǵanda qazir mundaıt tótenshe jaǵdaı bolǵanda eshkimge jaltaqtap otyrmas edik. Temir-tersekti óńdeıtin, óndiretin metaldar ózimizde bar. Biraq ol metaldardy eń sońǵy daıyn ónimge deıin óńdeı almaımyz. Munaıdyń mol qory bar, Biraq janarmaı elde qymbat. Sebebi ony da eń sońǵy ónimge deıin óndiretin baza joq. Teri-tersek bar, Kıim-keshekti Qytaıdan tasımyz. Sebebi teri-tersekti uqsatatyn baza joq. Klaster, otandyq ónim damymaǵandyqtan jaǵdaıymyz osylaı bolyp otyr»,-dedi.
Qarlyǵash Zaryqqanqyzy,
"Adyrna" ulttyq portaly
