Sýret avtorlyq quqyǵy GETTY
Aqpan aıynyń basynan bastap Sırııanyń Idlıb provınııasyndaǵy jaǵdaı qyza túsýde. Dúısenbide Asad áskerleriniń shabýylynan túrik áskerleri qaıtys boldy. Túrkııa olardan kek alýdy talap etip qana qoımaı, Reseımen qarym-qatynasty qaıta qaraý múmkindigi týraly da aıta bastady.
Bı-Bı-Sı bul jaǵdaı Ankara men Máskeý arasyndaǵy aýqymdy janjalǵa aınalýy múmkin be ekenin anyqtaýǵa tyrysty.
Ne bolyp jatyr?
Prezıdent Bashar Asad basqarǵan Sırııa armııasy Iranǵa qarsy áskerı toptarmen birge eldiń soltústik-batysyndaǵy Idlıb provınııasynda shabýyldardy jalǵastyrýda. Bul Túrkııada qatty narazylyq pen alańdaýshylyq týdyrýda.
Birinshiden, Idlıb Túrkııa úshin strategııalyq mańyzdy. Ankara bul aımaqty óziniń yqpal aımaǵy dep sanaıdy. 2017 jylǵy Sochı kelisimderiniń sharttary boıynsha, aýyr tehnıkanyń kómegimen túrik áskerı beketterimen qorshalǵan Idlıbte qarýsyzdandyrylǵan aımaq qurylýy kerek.
Buǵan deıin Idlıbke baqylaý ornatý operaııasy kezinde túrik áskerıleri qaıtys bolǵan. Eger Ankara óz ornynan ketse, Erdoǵan "óz úıinde" abyroıdan jurdaı bolýy ábden múmkin.
Túrkııa Reseıdiń qatysýynsyz Asadtyń shabýyly sonshalyqty sátti bola almaıtynyna senimdi
Ekinshiden, Idlıbke jasalǵan shabýyl kezinde Asad kúshteri radıkaldy ıslam toptaryna ǵana emes, sonymen birge Túrkııanyń Asadty qoldaıtyn oppozıııalyq toptaryna shabýyl jasaıdy.
Keıbir túrik nusqaýshylary daıyndap, jabdyqtaǵan bólimder «Ulttyq armııaǵa» biriktirildi (buryn olar «Erkin Sırııa armııasy» dep ataldy). Ankara «Ulttyq armııamen» odaqtan bas tarta almaıdy, óıtkeni olar Túrkııaǵa kúrd áskerlerimen kúresýde jáne radıkaldy ıslamıstermen qaqtyǵysta kómektesedi.
Sońǵy málimetter boıynsha, sońǵy kúnderi Sırııada 14 túrik áskeri qaza tapty. Erdoǵan eger kem degende taǵy bir túrik áskerı qyzmetkeri Idlıbte zardap shekken bolsa, Ankara Sırııa kúshterine «múmkin bolǵan jerde» shabýyl jasaıdy dep málimdedi.
Túrkııa prezıdenti tipti ýltımatým usyndy: aqpannyń aıaǵynda Asadtyń kúshteri Reseıdiń qoldaýymen Idlıbten óz bólimshelerin tolyǵymen shyǵaryp, túrik posttaryn qulyptan bosatýy kerek.
«Apat jaqynda»
Qazir Sırııanyń Idlıb provınııasynyń kishkentaı aýmaǵynda eldiń basqa aımaqtarynan kelgen 3-ten 4 mıllıonǵa deıingi bosqyndar turady. Sýret avtorlyq quqyǵy ANADOLU AGENCY
Ankarany qatty alańdatatyn taǵy bir faktor - bosqyndardaǵy jaǵdaı.
Erdoǵan buǵan deıin Sırııa men Reseıdi Idlıb provınııasyndaǵy beıbit turǵyndarǵa qasaqana shabýyl jasady dep aıyptaǵan. Onyń aıtýynsha, Reseıdiń qoldaýymen Asad kúshteri «Idlıbtiń jazyqsyz jáne azap shekken turǵyndaryn shekaramyzǵa jiberedi». Bul Sırııa-Túrkııa shekarasynda gýmanıtarlyq apat týdyrýy múmkin.
Idlıbte bosqyndardyń kóp sany jınalǵandyǵy fakt. Gýmanıtarlyq uıymdardyń málimetinshe, qazir provınııada 3,5 mıllıonǵa jýyq beıbit turǵyn bar. Sırııanyń túkpir-túkpirinen Idlıbke Asad kúshteriniń baqylaýynda ómir súrgisi kelmeıtin adamdar sapar shegýde.
BUU-nyń baǵalaýy boıynsha, 2019 jyldyń jeltoqsanynan bastap Asad armııasy Idlıbke shabýyl jasaǵannan beri jarty mıllıonnan astam beıbit turǵyn úılerin tastap ketti. Bosqyndar lagerleri kóp. Túrkııa bıligi kóp adamdy qabyldaı almaıtyndyqtaryn aıtady.
Eýropaǵa enýge tyrysqan bosqyndardyń jańa tolqyny 2015-2016 jyldardaǵy sııaqty daǵdarysty týdyrýy múmkin. Odan keıin EO elderi Taıaý Shyǵystan zańsyz mıgranttar aǵynyn áreń jeńdi.
Sonymen qaqtyǵys bolady ma?
Túrkııa qazirdiń ózinde Idlıbke shamamen 12 myń áskerı jiberdi. Sýret avtorlyq quqyǵy ANADOLU AGENCY
Sırııa rejımimen qandaı-da bir aýqymdy áskerı qaqtyǵys bolǵan jaǵdaıda, onyń artyqshylyǵy Túrkııanyń jaǵynda bolady, deıdi Sırııadaǵy qaqtyǵys týraly taldaýshy kitaptardyń avtory Djozef Daer. Biraq, soǵan qaramastan, Túrkııa, shıelenisti boldyrǵysy kelmeıdi jáne Reseımen qarym-qatynasqa qaýip tóndirgisi kelmeıdi.
«Máskeý kez-kelgen ýaqytta Damaskty tejeı alatyn jáne Asadtyń Túrkııaǵa qarsy dushpandyq josparlaryn júzege asyrýdy toqtata alatyn jalǵyz oıynshy. Túrkııa sonymen qatar Ankaranyń halyqaralyq oqshaýlanýy, ásirese Batys jáne Taıaý Shyǵys kúshterimen ózara is-qımyl máselesinde Reseımen tyǵyz qarym-qatynasty saqtaǵysy keledi» dep professor Daer atap ótedi.
Bı-bı-sı qyzmetiniń túrik tilshisi Echı Goksedeftiń aıtýynsha, Túrkııa men Reseı arasyndaǵy qarym-qatynastyń kúrdelenýi sonshalyq, ony 2015 jylǵy oqıǵalarmen salystyrýǵa bolady, bul kezde túrik áskerı kúshteri reseılik bir pılotty atyp óltirgen bolatyn. Alaıda bul oqıǵalar Ankaraǵa kóp nárse úıretti.
"Bir jaǵynan, Erdoǵan ishki saıası arenada utylǵysy kelmeıdi. Biraq sonymen birge ol Reseımen mańyzdy ekonomıkalyq baılanystardyń úzilýine qaýip tóndirýge daıyn emes. Osy jyldyń basynda Túrkııa men Reseı prezıdentteri Reseıdiń tabıǵı gazyn Ońtústikke jetkizetin TurkStream qubyryn resmı túrde iske qosty. Eýropaǵa Túrkııa arqyly. Saıası máselelerdi kelissózder arqyly sheshý kerek. Áskerı máselelerdi gıbrıdtik soǵys arqyly sheshý qajet. Baqytymyzǵa oraı, Sırııadaǵy qaqtyǵysqa qatysýshylardyń barlyǵy beıresmı emes bólimsheler arqyly baqylaýda" deıdi jýrnalıst.
Prezıdent Erdoǵan Máskeýge qarata birneshe ret qatań sóılegen kezde, Túrkııa men Reseı Sırııadaǵy soǵysýshy taraptardy qoldaıtyndyqtaryna qaramastan, kelispeýshilikterdi beıbit jolmen sheshýge tyrysý kerek dedi.
Bı-Bı-Sı
Daıyndaǵan Ońǵar Qabden
