4 aqpan – Dúnıejúzilik rakqa qarsy kúres kúni. Osyǵan oraı, Qazaq onkologııa jáne radıologııa ǵylymı-zertteý ınstıtýty baspasóz máslıhatyn ótkizdi.
Qazaqstannyń Bas onkology Dılıara Haıdarova hanymnyń aıtýynsha, qazir elimiz boıynsha 180 myń adam onkologııalyq tirkeýde tur. Olardyń kópshiligi Shyǵys Qazaqstan, Qaraǵandy, Túrkistan oblystary men Almatydan eken.
Obyrdyń eń kóp taraǵan túri: sút bezderi, ókpe, toqishek, jatyr moıny men asqazan ragy. Resmı málimetterge súıensek, byltyr 36 345 adam qaterli isikke shaldyqqan. Aty jaman aýrýdan qaza tapqandar sany – 14060 adam. Raktyń alǵashqy kezeńinde dárigerlikke kómekke júginetinderdiń qatary ósken (26,8 paıyz). Osynyń nátıjesinde, dertinen qulan-taza aıyǵyp ketetinder kóbeıgen. Eger dert endi bastalǵanda emdele bastasa, dári-dármekpen-aq qulan-taza jazylady. Onkologtardyń aıtýynsha, adamdar esh jeri aýyrmaı turǵanda dárigerlerge aldyn ala tekserýden ótýi tıis. Eger bir jeri qatty mazalap, tynym bermese, kóp jaǵdaıda aýrý asqynyp ketti degen sóz. Ókinishtisi sol, adamdar óz densaýlyǵyna jaýapkershilikpen qaramaıdy. Osynyń saldarynan raktyń 3 ne 4-kezeńine deıin asqynyp ketedi.
Dárigerlerdiń aıtýynsha, ókpe ragyna kóbinese temeki taratatyn azamattar ushyraıdy eken. Sońǵy kezderi áıelder men qyzdardyń arasynda temeki tartatyndar kóbeıgen. Bul – ókpe ragynyń bastalýyna sebep bolatyn eń basty qaýip. Qazaq onkologııa jáne radıologııa ǵylymı-zertteý ınstıtýty mamandary osy dertti erte anyqtaý úshin rengten, KT jasaý qajettigin aıtty.
Qazir elimizdegi emhanalarda sút bezderi ragyna 40-70 jas aralyǵyndaǵy áıelder; jatyr moıny qaterli isigine 30-70 jastaǵy áıelder men toqishek qaterli isigine 50-70 jastaǵy áıelder men erlerge onkologııalyq skrınıng tegin ótkiziledi jáne emdeledi. QR «Halyqtyń densaýlyǵy men densaýlyq saqtaý júıesi týraly» jańa zań jobasynda jumys berýshilerge jańa mindet júktelgen: qaramaǵyndaǵy qyzmetkerlerdiń tegin skrınıngten ótýine jaǵdaı jasaý. Byltyrǵy málimetterge kelsek, jatyr moıny qaterligi isigine – 954 322 áıel (30-70 jas); sút bezderi qaterli isigine 859 877 áıel (30-70) shaldyqqan.
2019 jyldan bastap elimizde alǵash ret ókpe ragy, teri melanomasy men kolorektaldy qaterli isigimen (toqishek pen tikishek ragy) aýyratyndarǵa jekelegen em taǵaıyndaý úshin molekýlıarlyq-genetıkalyq zertteýler júrgizý qolǵa alyndy. Sondaı-aq, qaterli isik bar degen kúdik týǵan jaǵdaıda paıentterge KT men MRT jasalady. Buryn bul tekserý sany tym shekteýli bolǵan.
Onkologııalyq naýqastarǵa pallıatıvtik kómekti ońtaılandyrý úshin arnaıy 19 jedel brıgada uıymdastyrylǵan. Sondaı-aq, Gınekolgııalyq obyrdyń halyqaralyq uıymy, Sút bezderi qaterli isiginiń Eýropalyq-Azııalyq qoǵamy, Madrıd onkologııalyq qoǵamy sııaqty birqatar jetekshi uıymdarmen ózara tıimdi Memorandýmdarǵa qol qoıylyp, halyqaralyq deńgeıdegi tájirıbeli mamandarmen telekonsýltaııalar engizilgen. Osynyń nátıjesinde, byltyr 2126 keńes ótkizilgen.
Búgingi baspasóz máslıhatyna raktan qulan-taza jazylǵan azamatshalar keldi. Olardyń biri – Gúlnar Dastanova óziniń dertin ábden asqynǵanda, ıaǵnı, jatyr moıny qaterli isigi 4-kezeńge jetkende bir-aq bilgenin aıtady: «Der kezinde dárigerlerge tekserilgen joqpyn. Onyń sebebi, shet elde júrdim. Dıagnozymdy estigende Qazaqstanǵa, Týǵan jerime baramyn, sol jaqtan emdelemin dep sheshtim. Aldymen qoıylǵan dıagnoz boıynsha kóp izdendim, adamdardan, dárigerlerden suradym, ábden zerttedim. Eń bastysy, jazylatynyma sendim. Qatty qınaldym, biraq onyń bári artta qaldy. Otandastaryma aıtarym, dárigerge ýaqytyly qaralyńyzdar, sportpen aınalysyńyzdar, salaýatty ómir saltyn ustanyńyzdar, durys tamaqtanýǵa kóńil bólińizder».
Ekinshi paıent Sholpan Ýálıevanyń aıtýynsha, jatyr moıny qaterli isigi 3-kezeńge ótkende onkologııalyq tirkeýge turǵan: «Dárigerler qanshama ret emdelý kerektigin eskertti. Tegin skrınıngten ót dedi. Biraq men kóńil bólmedim. Jalǵyzbasty anamyn, qyzymdy aıaǵynan tik turǵyzam dep júrgende rakty asqyndyryp alǵanymdy bildim. Jasyǵan joqpyn. Birden emdelýge kiristim. Qudaıǵa shúkir, qulan-taza aıyqtym. Negizi men sııaqty jazylyp ketkender kóp. Adamdarǵa aıtýǵa til-kóz tıip ketedi, aýrýym qaıtalanady dep qorqady. Bul durys emes, menińshe. Aıtý kerek, adamdarǵa eskertip, aýyryp qalǵandardyń kóńiline úmit uıalatý kerek».
Jýrnalıstermen kezdesýge 17 jastaǵy Arýjan Toqan da keldi. Ol bastapqyda moınyna shyqqan isikti kórsetkende dárigerler rak degenin, bul dertten qınala júrip, tolyq emdelip shyqqanyn jetkizdi.
Sońǵy kezderi raktyń taralýyna tosqaýyl qoıýǵa jergilikti bılik ókilderi de belsene aralasa bastaǵan. Mysaly, Nur-Sultan qalasynyń ákimi qaterli isikke qarsy kúresti qoldaıtynyn bildirip, «Báıterektiń» shamyn jaqqan. Dál osyndaı qoldaýdy basqa óńirlerdiń basshylary da kórsetse, ıgi. Óıtkeni, aty jaman aýrýmen kúresti búkil Qoǵam bop qolǵa alýymyz shart. Dertke ushyraýdyń basty sebepteriniń biri – ekologııalyq problemalar, halyqtyń áleýmettik ahýalynyń tómendigi, densaýlyǵyna jaýapkershilikpen qaramaýy t.b. Kez kelgen adam uzaq ómir súrgisi kelse, júıeli túrde tekserýden ótip turýy tıis. Quny tym qymbat turatyn tekserýler, skrınıngterdi Úkimet halyqqa tegin jasap jatyr. Demek, osy múmkindikti paıdalanyp qalý qajet.
Názııa JOIaMERGENQYZY
